به «‌کارچاق‌کن»‌ها اعتماد نکنید

کار آنها غیرقانونی است و اعتماد کردن به آنها نادرست. با این حال «کار چاق کن» ‌ها هنوز هم در سطح گسترده‌ای فعالیت می‌کنند و به دلایل مختلف فعالیت آنها متوقف نشده. در موارد بسیاری مردم به آنها اعتماد می‌کنند و ترجیح می‌دهند به جای مراجعه به وکیل یا گذراندن مراحل عادی، از طریق آنها کارشان را زودتر راه بیاندازند. عده‌ای به نتیجه می‌رسند و عده‌ای دیگر قربانی می‌شوند. مثلا 2‌ماه پیش پایگاه اطلاع‌رسانی پلیس خبر داد که کارآگاهان آگاهی استان گیلان کارمند یکی از ادارات دولتی این استان را به جرم کلاهبرداری میلیونی در قالب کار چاق کنی دستگیر کرده است. بنا بر اظهارات شاکی، این فرد ادعا کرده بود که در ازای دریافت 20 میلیون تومان وجه نقد کار یک ارباب رجوع را انجام خواهد داد. در اثنای رسیدگی به این پرونده چهار شاکی دیگر اظهار داشتند که این شخص از آنها به ترتیب مبالغ 21 میلیون تومان، 4 میلیون و 800 هزار تومان، یک میلیون و 300 هزار تومان و 500 هزار تومان کلاهبرداری کرده است. هم چنین به گزارش روزنامه‌ها 49 کارچاق کن و دلال در اطراف دادگستری اصفهان دستگیر شدند. دکتر غلامرضا انصاری رئیس کل دادگستری استان اصفهان با اعلام این خبرگفت که این گروه با مانورهای متقلبانه خود از مردم اخاذی می‌کرده‌اند و پول‌های کلانی را به جیب می‌زدند.

او بر هوشیاری مردم و صاحبان پرونده‌ها در مقابل کارچاق کن‌ها و دلالان تاکید کرد و افزود: اگر کسی در سطح شهر و یا اطراف دادگستری‌ها و زندان‌ها ادعا داشت که می‌تواند با ارتباط با قضات مشکل پرونده‌ای را حل کند و تقاضای پول کرد ، بدانند چنین ادعایی کذب است و مردم می‌توانند آنها را به مراجع قضایی معرفی کنند تا نسبت به دستگیری آنان اقدام شود.

اما کار چاق کن‌ها چه کسانی هستند و چرا عده‌ای از مردم برای انجام کارشان به سراغ آنها می‌روند؟ دکتر علی نجفی توانا، جرم‌شناس و مدرس دانشگاه در پاسخ به این سوال می‌گوید: هرچند الان اصطلاح کار چاق کنی در کشور ما به طور رسمی مطرح نمی‌شود، ولی عملا افرادی هنگام مراجعه مردم به قوه مجریه و قضاییه، تحت عناوین کار راه‌انداز و کار چاق کن با بیان این‌که مسوولان را می‌شناسند یا به اصطلاح پارتی دارند. در برخی ادارات و مراکز دولتی انحراف ایجاد می‌کنند. برخی از کار چاق‌کن‌ها هم به دروغ ادعا می‌کنند که وکیل هستند و میتوانند مردم را کمک کنند و به این بهانه از مردم کلاهبرداری می‌کنند.

این جرم‌شناس درباره علت مراجعه مردم به این افراد این‌گونه میگوید: آسیب‌شناسی این پدیده زشت و منحوس قطعا نشان می‌دهد که دلیل رواج کار چاق کنی و گرم شدن بازار آن را باید در شیوه‌های اداری ‌و مقررات حاکم جستجو کرد. وقتی روند رسیدگی به مشکلات مردم طولانی می‌شود قبح واسطه‌گری و دلالی ریخته می‌شود و مردم به کارچاق کن‌ها پناه می‌برند.

او تاکید می‌کند: متاسفانه بسیاری اعتقاد دارند که توصیه به حق اشکال شرعی و قانونی ندارد. این در حالی است که ما اعتقاد داریم توصیه به هر صورتی ممنوع است. چرا که به این بهانه ما این فرهنگ را به وجود آورده‌ایم که اشخاص ذی نفوذ با مسوولان و کارشناسان و قضات تماس بگیرند و سفارش افرادی را بکنند که ممکن است آنها ندانند، اما مشکل هم داشته باشند.

علت مراجعه و اعتماد مردم به کار چاق‌کن‌ها را از کسی جویا می‌شوم که خود یک بار با این روش کار خود را از پیش برده است. مهرداد . س چند سال پیش از یک کارچاق کن برای معافیت خدمت سربازی کمک گرفته است و کلا‌ه سرش رفته . او می‌گوید: من بیش از 6 ماه هر روز به اداره مربوطه می‌رفتم و چند ساعتی از این اتاق به آن اتاق سرگردان می‌شدم اما با وجود این‌که مشکل جسمی داشتم نمی‌توانستم مسوولان را قانع کنم که مرا از خدمت معاف کنند. نهایتا موفق شدم یک معافیت 6 ماهه بگیرم. یک بار که داشتم از اداره به منزل‌ برمیگشتم سوار یک تاکسی شدم. بسیار گرفته و ناراحت بودم.

او ادامه می‌دهد: راننده تاکسی از من پرسید مشکلم چیست و من هم ماجرا را برای او گفتم. او گفت می‌تواند کار مرا راه بیندازد. من حرفش را باور نکردم اما او شماره تلفنش را به من داد و گفت تو که این همه زحمت کشیده‌ای این راه را هم امتحان کن. اگر توانستم کارت را انجام دهم پول می‌گیرم. او سپس مرا به یک دکه روزنامه‌فروشی در نزدیکی اداره‌ای که می‌رفتم معرفی کرد. 500 هزار تومان هم دادم.

مهرداد . س درباره دلیل اعتماد و سپردن کارش به یک کار چاق کن می‌گوید: دیگر خسته شده بودم و از کار و زندگی هم افتاده بودم. همه راهها را امتحان کرده بودم و گفتم هر چه بادا باد. این یکی را هم امتحان می‌کنم. از طرفی راه دیگری نداشتم. یک وکیل نمی‌توانست کاری برای من بکند. اما این کار چاق کن ‌در قالب راننده تاکسی مشکل مرا فهمیده بود.

عاقبت کار چاق کن اما چه می‌شود؟ مهرداد توضیح می‌دهد: بعد از این اتفاق یکی از دوستانم از من خواست کار چاق کن را به او معرفی کنم. شماره موبایل دیگر جواب نمی‌داد و دکه روزنامه‌فروشی هم کلا جمع شده بود و از هر کس می‌پرسیدیم می‌گفت اینجا هیچ وقت چنین دکه‌ای وجود نداشته است. کار چاق کن ناپدید شده بود.

اما چه شده که کار چاق‌کن غیب شده است. ممکن است او چون بسیاری دیگر از دست شاکیان خود فراری باشد. نجفی توانا، جرم‌شناس درباره فعالیت کار چاق‌کن‌ها از نظر قانون می‌گوید: این افراد را می‌توان تحت چند عنوان قانونی مورد پیگرد قرار داد و با آنها برخورد کرد. اولین توصیف جزایی عنوان کلاهبرداری است. شما در رسانه‌ها به وفور از دستگیری اشخاصی می‌شنوید که به ادعای داشتن نفوذ و ارتباط با مقامات امنیتی و قضایی مردم را فریب می‌دهند و کلاهبرداری می‌کنند.

وی اضافه می‌کند: دومین عنوان جزایی مربوط به وساطت بین راشی و مرتشی است که اشخاص با این ادعا که برای راه انداختن کار و رفع مشکل باید مبلغی را بگیرند، وجوهی را از ارباب رجوع می‌گیرند و به مسوول می‌دهند. سومین عنوان جزایی اعمال نفوذ در ادارات است که هر چند قانون مربوط به آن قدیمی است، برخی از قضات به استناد آن اشخاصی که امور مردم را در ادارات پیگیری می‌کنند تحت تعقیب قرار داده‌اند.

به گفته این جرم‌شناس برخی از کار چاق‌کن‌ها را هم با عنوان تظاهر به وکالت تحت پیگرد قرار می‌گیرند: بعضی از این افراد اظهار می‌کنند که وکیل هستند و بدون داشتن پرونده وکالت از مردم پول می‌گیرند که می‌توان تحت این عنوان آنها را مورد تعقیب قرار داد.

پدیده کار چاق‌کنی از سوی آسیب‌شناسان اجتماعی، یکی از عوامل بر هم زننده استقلال ساختار اداری عنوان شده است. به همین دلیل بسیاری از جرم‌شناسان برای کنترل این پدیده، تصویب قانونی مدون را توصیه می‌کنند. نجفی توانا نیز عقیده دارد: با تصویب قانون جامع و اعمال نظارت دقیق و برخورد با خاطیان و نهادینه کردن فرهنگ بی‌طرفی در ادارات، می‌توان این پدیده منحوس را مهار کرد. همان طور که اشاره شد قوانینی پراکنده در این زمینه وجود دارد و تحت عناوین مختلف می‌شود با کار چاق کن‌ها برخورد کرد. اما اگر قانونی جامع تصویب شود، برخورد راحت‌تر و قانونمندتر خواهد شد و کار چاق کن‌ها نخواهند توانست بدون ترس به فعالیت غیرقانونی خود ادامه دهند.

به گفته او آگاه کردن مردم از حقوق خود و خطرآمیز بودن کار چاق کن‌ها راه دیگری برای جلوگیری از فعالیت آنهاست؛ مردم باید آگاه شوند که فعالیت کار چاق‌کن‌ها غیرقانونی است و احتمال کلاهبرداری توسط آنها زیاد است.

سارا لقایی