دردسرهای غده کوچک 20 گرمی

از آنجا كه مهم‌ترین اصل در درمان و كنترل بیماری‌های تیروئیدی آگاهی از علائم و اقدام به موقع برای شناسایی و درمان این اختلالات است، پنجم خرداد/ 25 می، روز جهانی تیروئید و 31 اردیبهشت تا هفتم خرداد نیز هفته جهانی آگاهی‌رسانی تیروئید نامگذاری شده است.

به همین مناسبت در گفت‌وگو با دكتر رویا حسینی، فوق‌تخصص غدد و عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان مهم‌ترین اختلالات تیروئیدی، عوارض و راهكارهای درمانی آن را بررسی كرده‌ایم.

غده تیروئید، غده‌ای با ابعاد كوچك، وزن حدود 15 تا 20 گرم و ساختار پروانه‌ای شكل است كه در قسمت جلویی حنجره قرار گرفته. این غده مهم‌ترین مركز سوخت‌وساز بدن است و به همین دلیل عملكرد بدون نقص آن در تنظیم سایر اندام‌های بدن نیز مؤثر است. با این وجود اختلالات تیروئیدی یكی از شایع‌ترین اختلالات هورمونی در جوامع است.

دكتر حسینی مهم‌ترین علت شیوع گسترده این اختلالات در جوامع را كمبود ید دانسته و توضیح می‌دهد: «كمبود ید مورد نیاز بدن می‌تواند به‌شكل‌های مختلفی عملكرد تیروئید را تحت‌تأثیر قرار‌ دهد. از آنجا كه كمبود ید یكی از مشكلات شایع در سطح جهانی است، طبیعی است كه با بروز اختلالات تیروئیدی به شكل گسترده روبه‌رو شویم.»

وی در ادامه می‌افزاید: «علت مهم دیگر بروز این اختلالات خودایمنی بوده و سیستم ایمنی علیه تیروئید اقدام به تولید آنتی‌بادی می‌كند. این وضعیت می‌تواند منجر به كم‌كاری یا پركاری تیروئید شود كه در اصطلاح به حالت اول كم‌كاری هاشیماتو و حالت دوم پُركاری گریوز گفته می‌شود».

اختلالات تیروئید

كم‌كاری و پُركاری تیروئید، گواتر و گره‌ها یا نودول‌های تیروئیدی شایع‌ترین اختلالات تیروئیدی هستند. دكتر حسینی درخصوص علائم این اختلالات به جام‌جم می‌گوید: «كم‌كاری تیروئید علائم شایعی ندارد و می‌تواند با بروز حالت‌هایی مانند ضعف، خستگی، اضافه‌وزن، اختلالات قاعدگی، كم‌تحملی به سرما، افسردگی، خشكی پوست و ریزش مو همراه باشد. این افراد در بسیاری موارد تا زمانی كه آزمایش خون ندهند از اختلال خود باخبر نمی‌شوند. علائم پركاری برعكس كم‌كاری بوده و معمولا بروز بیشتری دارد. این افراد معمولا شاهد كاهش وزن، تپش قلب، كم‌تحملی به گرما، بروز عصبانیت لرزش دست و در برخی موارد شدید مشكلات بینایی و بیرون‌زدگی چشم هستند.» این فوق‌تخصص غدد در ادامه می‌افزاید: «گره‌های تیروئید معمولا به دنبال گواترهای طولانی‌مدت یا بر اثر زمینه ارثی بروز می‌یابند كه در 95 درصد موارد خوش‌خیم هستند. حتی موارد بدخیم نیز بیماری شدیدی به‌شمار نمی‌رود و فرد پس از جراحی و یددرمانی، می‌تواند طول عمر طولانی داشته باشد.

سلامت تیروئید در بارداری

اختلالات تیروئیدی از جمله اختلالات هورمونی هستند كه می‌توانند در دوران بارداری به یكباره بروز پیدا كنند. دكتر حسینی با تأكید بر اهمیت عملكرد صحیح تیروئید در دوران بارداری توضیح می‌دهد: «در دوران بارداری به‌ویژه سه ماه اول بارداری، نیاز بدن مادر به ید افزایش می‌یابد. در صورتی كه این اختلال به موقع شناسایی و كنترل نشود می‌تواند خطراتی برای مادر و جنین به دنبال داشته باشد.

این اختلال كه معمولا در دوران بارداری به شكل كم‌كاری بروز پیدا می‌كند، می‌تواند با سقط جنین، كاهش چشمگیر ضریب‌هوشی نوزاد، فشار خون بارداری، زایمان زودرس و در مورد پركاری تیروئید وزن نگرفتن جنین و افزایش خطر سقط جنین همراه باشد.» به گفته دكتر حسینی از آنجا كه غده تیروئید جنین تا هفته 12 تشكیل نمی‌شود، در ماه‌های ابتدایی بارداری جنین برای هورمون‌های تیروئیدی‌اش كاملا وابسته به تیروئید مادر است. در نتیجه اختلالات تیروئید در مادر می‌تواند در سلامت جنین اثرگذار باشد.

وی در تكمیل توضیحاتش می‌افزاید: «بهتر است عملكرد تیروئید خانم‌ها پیش از تصمیم به بارداری بررسی شود. همچنین افرادی كه می‌خواهند برای درمان‌های ناباروری مانند آی‌وی‌اف اقدام كنند نیز باید پیش از آن عملكرد تیروئیدشان مورد بررسی قرار بگیرد. در صورت نیاز دارو مصرف كنند و بعد وارد چرخه‌های آی‌وی‌اف شوند. زیرا در این روش درمانی سطوح برخی هورمون‌های بدن دستكاری می‌شود كه می‌تواند بر میزان هورمون‌های تیروئید نیز اثرگذار باشد و در ادامه موجب كم‌كاری تیروئید شود.»

نقش اختلالات تیروئید در ناباروری

هورمون‌های تیروئید بر تمام اندام‌های بدن تأثیرگذار هستند. بنابراین می‌توانند در ترشح سایر هورمون‌ها مانند هورمون‌های جنسی نیز اثرگذار باشند. این فوق‌تخصص غدد درخصوص نقش اختلالات تیروئیدی در ناباروری تصریح می‌كند: «پركاری و كم‌كاری تیروئید هر دو می‌توانند موجب اختلالات هورمون‌های جنسی در خانم‌ها و آقایان شوند. از سوی دیگر موجب اختلال در تخمك‌گذاری نیز می‌شود. در نتیجه شانس باروری را كاهش می‌دهد.» وی در ادامه می‌افزاید: «حتی در صورت بارداری، همان‌گونه كه گفته شد اختلالات تیروئیدی احتمال سقط جنین را افزایش خواهند داد.»

این در حالی است كه به گفته دكتر حسینی با انجام آزمایشی ساده و كنترل به موقع هورمون‌های تیروئیدی، افرادی كه به این مشكلات مبتلا هستند می‌توانند بارداری موفق و فرزندی سلامت داشته باشند. وی درخصوص امكان استفاده از داروهای تیروئیدی در دوران بارداری افزود: «مصرف داروهای كنترل تیروئید مانند لووتیروكسین منعی در دوران بارداری ندارد و می‌تواند با نظر پزشك به میزان مورد نیاز مصرف شود. همچنین میزان هورمون‌ها در بدن مادر باید هر شش تا هشت هفته با آزمایش خون بررسی شود.»

نقاط حساس در برابر اختلالات تیروئید

اختلالات تیروئیدی در هر سنی ممكن است بروز پیدا كند كه بسته به سن می‌تواند علائم و عوارض متفاوتی داشته باشد. به عنوان مثال در نوزادان و كودكان بروز این اختلالات معمولا با مطابق نبودن روند رشد با منحنی استاندارد رشد است كه باید به آن توجه شود. معمولا این اختلالات در خانم‌ها پنج تا هشت برابر شیوع بیشتری دارد.

دكتر حسینی در مورد دلیل این تفاوت به جام‌جم می‌گوید: «یكی از فرضیاتی كه مطرح است، تأثیر هورمون‌های زنانه بر سطح هورمون‌های تیروئیدی است. از سوی دیگر اگر منشأ اختلال تیروئیدی بیماری خودایمنی باشد، به طور كلی بروز بیماری‌های خودایمنی در خانم‌ها بیشتر است.»

به گفته این فوق‌تخصص غدد، دوران یائسگی در خانم‌ها یكی از شایع‌ترین زمان‌های بروز اختلالات تیروئیدی است.

به گفته دكتر حسینی، در برخی موارد مانند پیش از اقدام به بارداری و دوران بارداری بروز اختلالات تیروئیدی می‌تواند خطراتی را به دنبال داشته باشد.

وی در تكمیل این موضوع می‌افزاید: «یكی دیگر از حساس‌ترین نوع اختلالات تیروئیدی، كم‌كاری مادرزادی است.

اگرچه این حالت شیوع كمی دارد اما از آنجا كه كمبود هورمون‌های تیروئیدی در جنین و ماه‌های اول نوزادی می‌تواند منجر به تشكیل نشدن كامل سیستم عصبی شود، شناسایی و درمان به‌موقع آن می‌تواند جلوی كاهش چشمگیر ضریب هوشی نوزاد را بگیرد. در صورتی كه با درمان به‌موقع نوزاد شرایط رشدی عادی و بدون آسیب خواهد داشت. به همین جهت در حال‌حاضر بررسی هورمون‌های تیروئیدی در آزمایش خون غربالگری كشوری نوزادان سه تا پنج روز انجام می‌شود تا احتمال چنین مشكلاتی در جامعه كاهش یابد.»

روش‌های درمانی تیروئید در طول سال‌های گذشته تغییر چشمگیری نداشته و معمولا در كم‌كاری‌ها به صورت مصرف هورمون جایگزین به شكل قرص لووتیروكسین و در پركاری‌ها نیز دارو درمانی، ید درمانی و در مواقع حاد جراحی است كه در همه این موارد فرد با درمان به موقع می‌تواند زندگی عادی و سلامتی را تجربه كند.

اهمیت شناخت اختلالات تیروئیدی

دكتر حسینی درخصوص تغییر میزان شیوع این اختلالات در كشور بیان می‌كند: «در سال‌های دورتر، ایران در زمره كشورهایی بود كه با كمبود ید زیادی مواجه بود و معمولا اختلالات تیروئیدی مانند گواتر و كم‌كاری به شكل حادی بروز پیدا می‌كرد.

در چند دهه اخیر كه طرح كشوری افزودن ید به نمك طعام اجرا شده است، كشور در وضعیت ید كافی قرار گرفته و اختلالات نیز به شكل‌های بسیار خفیف‌تری مشاهده می‌شود.»

وی مهم‌ترین عامل در كاهش آسیب‌ اختلالات تیروئیدی را شناخت كافی مردم نسبت به علائم این مشكلات، آزمایش‌های دوره‌ای به‌موقع، شروع درمان و كنترل اختلال در زمان مناسب عنوان کرد.

عسل اخوان طهرانی - دانش روزنامه جام جم