صادرات نیم‌بند قند پارسی

بیش از یک‌سال و نیم از انتشار ترجمه انگلیسی کتاب من قاتل پسر تان هستم، می‌گذرد و حالا ناشر این کتاب از فروش خوبش در آمریکا سخن می‌گوید،‌ استقبالی که به گفته او چاپ دوم کتاب را در پی خواهد داشت. افشین شحنه‌تبار، مدیر انتشارات شمع و مه که با تسنیم حرف ‌زده این خبر را داده و گفته چاپ دوم را به نمایشگاه کتاب فرانکفورت می‌رساند. البته فروش خوبی که او از آن سخن گفته، فروش 900 نسخه‌ای کتاب در آمازون بوده است، اما اگر از تیراژهای ناامیدکننده آثار ادبیات فارسی به زبان‌های دیگر خبر داشته باشید، لابد حق می‌دهید این ناشر از من قاتل پسرتان هستم، به عنوان کتابی پرفروش در آمریکا یاد کرده باشد. اما اگر بخواهیم واقعیت را ببینیم، باید اذعان کنیم چنین اتفاقی در همه این سال‌ها برای تعداد محدودی از کتاب‌های ما افتاده است و نمی‌توان از فروش بالای کتاب احمد دهقان به عنوان موجی فراگیر یاد کرد. فراتر از این بحث، باید مطرح کرد آیا ترجمه آثار ادبیات ایران به زبان‌های دیگر، از داخل کشور به صورت ساماندهی‌شده و هدفمند دنبال می‌شود؟ و آیا ناشران تصوری از جامعه هدف کتاب‌ها در فرهنگ مقصد دارند یا نه؟

ترجمه وظیفه کیست؟

تا چند سال پیش، یکی از انتقاداتی که همواره به وضع ترجمه آثار ادبی ایرانی مطرح می‌شد،این بود که هیچ بنگاه یا مرکزی به صورت ساماندهی‌شده و هدفمند به ترجمه و معرفی ادبیات ایران به جهان نمی‌پرداخت. اما مدتی است اوضاع دگرگون شده و مشکل را باید جای دیگری جست‌وجو کرد. اکنون چند مرکز دولتی و خصوصی و نیمه‌دولتی به کار ترجمه و رایزنی برای انتشار آثار در آن‌سوی مرزها مشغولند. از سویی مرکز ترجمه حوزه هنری، این کار را می‌کند و از سوی دیگر مرکز ترجمه و ساماندهی نشر سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، موسسه نهضت ترجمه، آژانس ادبی کیا و... به صورت متمرکز بر ترجمه آثار مشغولند. جدای از اینها هم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در قالب طرح‌هایی مادی از مترجمان و رایزن‌های فرهنگی حمایت می‌کند و علاوه بر همه اینها برخی ناشران هم مثل شباویز و شمع و مه خودشان دست به کار شده‌اند و کتاب‌ها را ترجمه و منتشر می‌کنند. مشکل این است که هیچ‌یک از این فعالیت‌ها آنچنان چشمگیر نیست که بتوان به عنوان نهضت از آن یاد کرد.

چرا چشمگیر نیست؟

این که با وجود فعالیت چند مرکز و نهاد دولتی و خصوصی، هنوز مکانیسم ترجمه ادبیات فارسی به زبان‌های دیگر و انتشار آثار در خارج از مرزها متشتت و نامنسجم است، نکته‌ای است که دبیر مرکز ترجمه حوزه هنری نیز به آن اذعان دارد. محمدجواد آسمان در این باره به جام‌جم می‌گوید: یکی از مشکلاتی که باعث شده این همه فعالیت، چشمگیر به نظر نرسد سیاست‌های مختلف و متفاوت نهادهای دخیل در ترجمه است. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به لحاظ ساختار همواره دچار تغییر مدیریت در سطوح مختلف است و نمی‌تواند چشم‌اندازی را در این باره تبیین کند. این مشکلی است که حوزه هنری با آن دست ‌به‌گریبان نیست، اما اینجا هم مشکلات دیگری جاری است. ما با توجه به این‌که باید گفتمان انقلاب اسلامی را به فراخور سیاست‌های حوزه هنری پیگیری کنیم، تنها می‌توانیم بخشی از ادبیات مورد نظر را به زبان‌های دیگر ترجمه و منتشر کنیم و این کار ما را برای پیداکردن مخاطب خاص مشکل می‌کند.

آسمان همچنین معتقد است شمارگان تقلیل‌یافته کتاب‌ها در ایران نشان‌دهنده کاهش کیفیت ادبی آثار ایرانی نیست و از همین رو نمی‌توان گفت با تیراژ 300تایی کتاب‌ها در داخل ایران، نمی‌توان این آثار را به جهان معرفی کرد. او در این باره هم اضافه می‌کند: کاهش آمار کتابخوانی، لزوما ربط مستقیمی به کیفیت آثار ندارد. چه بسیار کتاب‌هایی که وقت انتشار دیده نشدند و بعدها به چشم آمدند. پس نمی‌توانیم دست روی دست بگذاریم و به معرفی ادبیات‌مان به جهان نپردازیم.

سید کریم محمدی

فعال فرهنگی