استفاده هوشمندانه از تجهیزات هوشمند

در سال‌های اخیر، استفاده از انواع تجهیزات ارتباطی دیجیتالی، رواج بسیار زیادی یافته است. گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها، امکانات گسترده‌ای مثل امکان برقراری ارتباط، مطالعه، بازی و سرگرمی و صدها کاربرد دیگر را برای ما به همراه می‌آورند، اما این دستگاه‌ها می‌توانند خطراتی را متوجه سلامت جسمی و ذهنی ما کنند. آگاهی از این خطرها می‌تواند ما را نسبت به استفاده هوشمندانه‌تر از این تجهیزات هوشمند آگاه کند.

اثر روی چشم‌ها

شاید برای شما هم پیش آمده باشد که به خاطر خیره شدن به صفحه نمایش تبلت یا لپ‌تاپ، دچار خستگی چشم شوید. تار شدن دید، سردرد و سوزش چشم، از مشکلاتی است که ممکن است به دلیل استفاده از تجهیزات مختلف دیجیتال ایجاد شود. امروزه این مشکلات را تحت عنوان جامع «سندرم رایانه‌ای دید» یا «خستگی دیجیتال» می‌شناسند. پژوهش‌ها نشان داده که خستگی دیجیتالی چشم با مدت زمانی که صرف نگاه کردن به صفحه کرده‌ایم رابطه مستقیم دارد. در واقع هر قدر بیشتر به صفحه نمایش نگاه کنیم، احتمال ایجاد این مشکلات بیشتر خواهد بود.

حالا شاید برایتان این پرسش مطرح شود که نگاه کردن به صفحه نمایشگر چه تفاوتی با نگاه کردن به همان مطالب چاپ شده روی کاغذ دارد؟ پاسخ این پرسش در یک نکته بسیار ریز نهفته است و آن هم مقدار رطوبت چشم‌هاست.

وقتی به یک صفحه نمایشگر خیره می‌شویم، نگاه ما معمولا مستقیم است؛ در حالی که هنگام مطالعه متن روی کاغذ (مثلا یک کتاب)، نگاهی از بالا به پایین داریم. نگاه مستقیم سبب می‌شود سطح بیشتری از چشم در معرض جریان هوا قرار گرفته و خشک شود. همچنین از آنجا که هنگام خواندن متن روی صفحه معمولا کمتر پلک می‌زنیم، سطح چشم خشک‌تر از وقتی است که مثلا یک کتاب معمولی را می‌خوانیم، زیرا پلک زدن سبب افزایش رطوبت سطح چشم می‌شود.

اما ماجرا به این مساله ختم نمی‌شود. خواندن متن روی گوشی یا تبلت‌های دارای صفحات کوچک یکی دیگر از مواردی است که به خستگی چشم منجر می‌شود و دلیل آن هم ریز بودن واژگان موجود روی صفحه است. مردم در بیشتر اوقات مجبورند گوشی یا تبلت خود را بیش از اندازه به چشم خود نزدیک کنند که این امر می‌تواند به خستگی دوچندان چشم بینجامد. حتی برخی کارشناسان بر این باورند که مطالعه درازمدت به این شیوه می‌تواند به بروز پدیده نزدیک بینی بینجامد. البته در این میان، نور پس‌زمینه و ناهماهنگ با محیط نیز می‌تواند برای چشم مشکل‌ساز باشد.

اکنون دو شیوه اصلی برای مطالعه کتاب‌های دیجیتال وجود دارد؛ یک شیوه خواندن روی گوشی یا تبلت است و شیوه دوم هم استفاده از دستگاه‌های کتابخوان دیجیتال. دستگاه‌های کتابخوان یک تفاوت اساسی با تبلت‌ها دارند و آن هم به ساختار متفاوت صفحه نمایش آنها مربوط می‌شود. دستگاه‌های کتابخوان دیجیتال از نوعی فناوری به نام «جوهر الکترونیکی» بهره می‌برند. این فناوری سبب می‌شود که برخلاف نمایشگرهای ال.سی.دی یا ال.ای.دی، نیازی به نور پس‌زمینه نداشته باشند و به همین دلیل فشار کمتری به چشم‌ها وارد کنند. البته مطالعات دانشمندان نشان داده تعداد پلک زدن هنگام مطالعه کتاب با کتابخوان دیجیتال با تعداد پلک زدن هنگام استفاده از تبلت یا گوشی برابر است. با این حال کارشناسان بر این باورند که مطالعه کتاب با دستگاه‌های کتابخوان دیجیتالی، مشکل کمتری برای چشم‌های ما به‌همراه خواهد داشت.

کمر، گردن و انگشتان

برای استفاده از انواع رایانه یا تبلت، معمولا در گوشه‌ای می‌نشینیم. همین بی‌تحرکی یا بهتر بگوییم کم‌تحرکی می‌تواند فشار دوچندانی را به بخش‌های مختلف بدن نظیر کمر و گردن وارد کند. در عین حال، استفاده زیاد از انگشتان برای تایپ یا لمس صفحه لمسی می‌تواند موجب فشار به آن شود. حرکات پیوسته انگشتان می‌تواند به ایجاد «سندرم دکرون» (De Quervian) بینجامد. این سندرم به معنای التهاب در تاندون‌های پایه انگشت شست است.

در این میان، اندازه صفحه نمایش، وزن و نیز نحوه نگاه داشتن گوشی یا تبلت نیز می‌تواند آثار جانبی مختلفی بر انگشتان داشته باشند، اما آیا ممکن است که برخی از ما نسبت به بقیه به این موارد حساس‌تر باشیم؟ مطالعات نشان می‌دهد افرادی که معمولا دچار گرفتگی عضلانی می‌شوند یا آنهایی که تنش ذهنی دارند، بیشتر از این موضوع آسیب می‌بینند؛ با این حال هنوز دلیل قطعی تاثیر این عوامل مشخص نشده است.

افسردگی و مشکلات روانی

فناوری‌های دیجیتال روی بدن ما تاثیر می‌گذارد، اما دامنه این تاثیر فقط به جسم محدود نمی‌شود و ذهن ما را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. با این حال به دلیل پیچیدگی‌های ذهن آدمی، شاید مطالعه این تاثیرات به این سادگی‌ها هم نباشد.

در سال گذشته میلادی، گزارشی منتشر شد که خلاصه‌ای از چند تحقیق قبلی در مورد تاثیر ابزارهای دیجیتال بر کودکان بود. این گزارش گویای آن بود که افزایش زمان استفاده از نمایشگرهای مختلف و تماشای تلویزیون در اتاق خواب، با کاهش احساس مقبولیت اجتماعی و افزایش احساس تنهایی، مشکلات رفتاری و نیز پرخاشگری کودکان رابطه دارد.

البته دامنه تاثیرات ذهنی دنیای دیجیتال به کودکان محدود نمی‌شود. یکی از مشکلاتی که دسترسی به انواع برنامه‌های آنلاین، شبکه‌های اجتماعی و دسترسی به اینترنت برای افراد بزرگ‌تر ایجاد می‌کند، این است که ذهن برای استراحت و سازماندهی حجم عظیم اطلاعات دریافتی فرصت کافی پیدا نمی‌کند.

تاثیر روی خواب

ابزار ارتباطی دیجیتال می‌توانند به بروز اختلال در خواب طبیعی هم منجر شود، اما چرا؟

در بدن ما یک ساعت زیستی وجود دارد که کارکرد آن را طی شبانه‌روز تنظیم می‌کند. هنگام شب و درست چند ساعت پیش از خوابیدن، نوعی هورمون به نام «ملاتونین» در بدن تولید می‌شود. پیام این هورمون به بدن این است که وقت خواب فرارسیده و به این ترتیب کم‌کم از میزان هوشیاری ما کاسته می‌شود تا برای خواب آماده شویم.

اما یکی از عواملی که می‌تواند موجب برهم خوردن تولید ملاتونین و در نتیجه اختلال در خواب شود، نور است؛ به این ترتیب که هرقدر طول موج نور کمتر باشد، تاثیر اختلال ایجاد شده بیشتر است. در میان نورهای مختلف، نور آبی کمترین طول موج و در نتیجه بیشترین تاثیر منفی را بر روند تولید ملاتونین دارد. البته میزان حساسیت به نور در میان افراد مختلف ممکن است متفاوت باشد. از همین‌روست که صفحات نمایش تلفن همراه یا تبلت‌ها، با نوری که تولید می‌کنند، موجب برهم خوردن روند تولید هورمون خواب و در نتیجه روند طبیعی خواب شبانگاهی می‌شوند. این سرکوب تولید ملاتونین می‌تواند به بروز چاقی و دیابت بینجامد.

اما باز هم این همه ماجرا نیست. تاکنون پژوهش‌های مختلفی روی حیوانات و انسان‌ها انجام شده که نشان می‌دهد برهم خوردن آهنگ ساعت شبانه‌روزی بدن می‌تواند احتمال بروز مشکلات جدی‌تری مثل ایجاد سرطان را افزایش دهد.

چه باید کرد؟

در چند دهه اخیر، ماهیت بسیاری از فعالیت‌های انسان تغییر کرده است. به خاطر تغییر سبک زندگی ما از فعالیت‌های متکی بر قدرت جسمی به فعالیت‌های مبتنی بر قدرت ذهنی، استفاده از انواع ابزارهای دیجیتالی ضروری شده است. با این حال شاید با رعایت برخی نکات ساده بتوان از میزان اثرات منفی این ابزارها کاست.

برای نمونه به کاربران ابزارهای دارای نمایشگر دیجیتال توصیه می‌شود که پس از هر ده دقیقه یا یک ربع نگاه کردن به صفحه نمایش، مقداری به دوردست خیره شوند تا چشم‌ها اندکی استراحت کند. همچنین بهتر است زمان کار خود را به چند بازه زمانی تقسیم کنید و در فاصله این بازه‌ها کمی راه بروید تا از فشار روی ستون فقرات و گردن کاسته شود. هنگام خواندن یا نگاه کردن به چیزی در تبلت یا گوشی، بهتر است آن را بالاتر نگاه دارید تا به گردنتان فشار وارد نشود. همچنین بهتر است از هر دو دست برای نگاه داشتن وسیله استفاده کنید، آرنج و ساعد خود را در جایی راحت بگذارید و حالت بدنی خود را نیز هر از چند گاهی تغییر دهید.

مراقب باشید که استفاده از ابزارهای دیجیتال، برنامه خواب و بیداری شما را برهم نزند. ابزارهای دیجیتال مثل هر وسیله دیگر ساخت دست بشر، مزایا و معایبی دارند. در این میان، استفاده هوشمندانه از این ابزارها و رعایت جانب اعتدال و میانه‌روی، بهترین رویکرد بهره‌گیری مطلوب از آنها و در عین حال حفظ سلامت جسمی و شادابی روحی خواهد بود.

مجله فوکوس‌ /‌ مترجم: صالح سپهری‌فر