باغ فردوس آینه سینمای ایران

از تاریخ دقیق بنای باغ فردوس و عمارت زیبای درون آن که حالا همه آن را به نام موزه سینما می‌شناسند، اطلاع دقیقی در دست نیست اما برخی مستندات حکایت از آن دارد که این باغ در زمان محمدشاه قاجار ساخته شده است.

پس از فوت نظام‌الدوله مالک باغ، پسرش دوستعلی‌خان معیرالممالک داماد ناصرالدین شاه شد. او بر اساس آنچه روایت کرده‌اند، به این باغ و عمارتش اهمیتی نمی‌داد تا این که باغ، رو به ویرانی گذاشت. سال 1336 شمسی باغ فردوس بین وزارت آموزش و پرورش و شهرداری تهران تقسیم شد. پس از انقلاب اسلامی هم در سال 58 زیر پوشش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درآمد و به عنوان مرکز آموزش فیلمسازی از آن استفاده می‌شد و بالاخره سال 81 به عنوان موزه سینما مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

ساختمانی سه طبقه وسفید رنگ با پله‌های سنگی منحصر به فرد که وقتی به در ورودی موزه می‌رسید یکباره خود را در دل تاریخ احساس می‌کنید؛ تاریخ پر پیچ و خم سینمای ایران که پر است از تصاویر بکر و نادیده هنرمندان که حالا پس از یک قرن از ورود سینماتوگراف به پایتخت لقب پیشگامان سینمای ایران را به خود گرفته‌ است.

عکس‌هایی از فیلم‌های سینمایی، سینماها و هنرمندان در کنار پوسترها، مجلات، وسایل قدیمی ‌و... که از حدود صد سال پیش برای سینمای ایران به یادگار مانده، در کنار هدایا و جوایز سینمایی بزرگانی نظیر علی حاتمی، عزت‌الله انتظامی، ابراهیم حاتمی‌کیا، عباس کیارستمی، رخشان بنی‌اعتماد، ابوالفضل جلیلی، نیکی کریمی، رسول ملاقلی‏پور، سهراب شهید ثالث و.... که در زیر سقف‌های ساختمان قدیمی‌ و مجلل موزه سینما خود نمایی می‌کند.

اگر انتظار دارید در موزه با جمعیتی عجیب مواجه شوید، اشتباه کرده‌اید و برای ما ایرانی‌ها که کمترین وقت را برای بازدید از تاریخ و موزه‌هایمان صرف می‌کنیم، موزه سینما نیز همان حکایت را دارد؛ ساکت و خلوت و شاید همین خلوتی بیش از حد موزه باشد که به شما اجازه می‌دهد ساعت‌ها بتوانید بدون مزاحمت در تالارهای مختلف آن قدم بزنید و از اولین جایزه تاریخ سینمای ایران گرفته تا جوایز سینمایی نیکی کریمی را که همین چند وقت پیش در مراسمی با حضور استاد عزت‌الله انتظامی به موزه اهدا شد در یک قاب ببینید.

موزه سینما، از آن دسته موزه‌هایی است که اگر پایتان را داخل آن بگذارید حوصله‌تان به هیچ عنوان سر نمی‌رود. در گوشه‌گوشه این عمارت به دلیل وجود نماد‌هایی از سینمای ایران براحتی می‌توانید حس و حال سینما و دنیای آن سوی جعبه جادویی تلویزیون و پرده نقره‌ای را درک کنید.

موزه به بخش‌های مختلفی تقسیم شده است. اگر به‌صورت خانوادگی برای بازدید این موزه بروید نگران سر رفتن حوصله بقیه اعضای خانواده نباشید، زیرا در یک بخش بزرگ‌ترها با دیدن تصاویری از بازیگران و فیلم‌های قدیمی می‌توانند سرگرم شوند و در قسمت دیگری جوان‌ترها می‌توانند اطلاعات بسیاری درباره بازیگران معاصر و همنسل خودشان به دست بیاورند و در بخش دیگر عروسک‌های فیلم‌های کارتونی به استقبال کودکان می‌آیند؛ از کلاه قرمزی و پسرخاله گرفته تا عروسک‌های مدرسه موش‌ها.

شروع موزه همراه است با خاطراتی از اولین سال‌های ورود دوربین به ایران همراه با عکس‌هایی از اولین دست‌اندرکاران فیلم‌های ایرانی مثل میرزا ابراهیم‌خان، روسی‌خان، اردشیرخان، علی وکیلی، خان‌بابا معتضدی، عبدالحسین‌خان سپنتا و آوانس اوگانیانس، کارگردان اولین فیلم داستانی ایران یعنی آبی و رابی، 1309.

در گوشه‌ای از تالار اول، صندلی چوبی سه تایی زیر عکس‌ها قرار دارد که مربوط است به صندلی سالن‌هایی که در دهه 10 یا 20 شمسی در تهران فعال بوده است. تالار جشنواره‌ها و حضور بین‌الملل، تالار آبی، تالار میانی، اتاق دفاع مقدس، اتاق کودک و نوجوان، اتاق سالن‌های سینما، اتاق دوبله و موسیقی، اتاق ارامنه و اتاق زیرگذر تاریخ، بخش‌های داخلی موزه سینما را تشکیل داده است.

نمایشگاه سالن‌های سینما با یک دستگاه نمایش زغالی متعلق به دهه 1920، تجهیزات قدیمی سینمای ایران، تجهیزاتی مثل دوربین فیلمبرداری 16میلیمتری اوریکون و تماشای دوربینی که اولین فیلم رنگی ایران به نام گرداب در سال 1322 با آن فیلمبرداری شد در کنار نمایشگاه دوبله و موسیقی با دستگاه گرامافون کوکی کیفی که برای پخش صفحه‌های 78 دور از آن استفاده می‌شد، حس و حال عجیبی به بازدیدکنندگان از موزه سینمای ایران می‌دهد.

اما بدون شک برای همه بازدیدکنندگان هیچ تالاری شاید جذاب‌تر از تالار افتخارات سینمای ایران نباشد. «نمایشگاه جوایز و حضور بین‌الملل» جایی است که شما را با اولین حضورهای جهانی سینمایی ایران آشنا می‌کند و شاید برای خیلی‌ها تعجب‌آور باشد که بدانند برای اولین بار سینمای ایران با فیلم «شرمسار» به کارگردانی اسماعیل کوشان اولین حضور بین‌المللی خود را در جشنواره ملل آسیایی بمبئی تجربه کرد.

غرفه‌های مخصوص لباس، غرفه زنده‌یاد علی حاتمی، غرفه استاد عزت‌الله انتظامی در کنار ساموئل خاچیکیان، ولی‌الله خاکدان، رخشان بنی‌اعتماد، پوران درخشنده، رسول صدرعاملی، کیومرث پوراحمد و... از جمله غرفه‌های مورد علاقه بیشتر بازدیدکنندگان موزه سینما است.

همچنین قاب بزرگی که در آن عکس‌های پرسنلی و کوچک شماری از یاوران سینمای ایران در قبل از 1360 وجود دارد، یکی دیگر از دیدنی‌های موزه سینماست. برای دیدن قسمت‌های دیگر باید به طبقه زیرین موزه سینما مراجعه کرد. پله‌هایی که بازدیدکنندگان را با چهار سالن مجزا مواجه می‌کند. اولی سینمای جنگ است که با چیدمانی جنگی یاد و خاطره فیلمسازان با موضوع جنگ را پاس داشته است. سالن دوم، سینمای کودک و نوجوان است که در آن یادگارهای خاطره‌انگیز و محبوب این سینما از جمله کلاه قرمزی و پسر خاله، گلنار و... به نمایش گذاشته شده است. جایگاه صداهای ماندگار و آهنگسازان فیلم، سالن دیگر این موزه زیبا است و در آخر با سالن ارامنه مواجه می‌شوید که به نقش تاثیرگذار این اقلیت دینی در اعتلای سینمای ایران تاکید دارد.

البته آنهایی که بتازگی سری به موزه سینما زده‌اند حتما می‌دانند در پشت این عمارت بزرگ ساختمانی دارد ساخته می‌شود که قرار است فیلمخانه ملی ایران باشد، اما بظاهر به حال خود رها شده است و دیگر خبری از تکمیل آن نیست و اگر ساختمان فیلمخانه نیز هرچه زودتر تکمیل شود قطعا لحظات خاطره‌انگیزتری برای بازدیدکنندگان از این موزه رقم خواهد خورد.

احسان هوشیارگر‌ - جام‌جم