کار، کار انگلیسی‌هاست

تغییر شاه و وزیر که جای خود داشت، بعضی‌ها حتی دعوای زن و شوهر‌ها را هم کار انگلیسی‌‌ها می‌دانستند و آنچنان به نفوذ سیاست انگلیسی در کشور اعتقاد پیدا کرده بودند که معتقد بودند هیچ کدخدایی بدون نظر انگلیسی‌ها عوض نمی‌شود.

روابط سیاسی ایران و انگلستان از عهد صفویان آغاز شد، اما در دوره قاجار بویژه در عهد ناصری این روابط شکل منظم‌تری به خود گرفت و از همان دوران به بعد بود که سیاستمداران کارکشته ایرانی مانند قائم‌مقام فراهانی، امیرکبیر، مصدق، مدرس و... با دسیسه‌های انگلیسی حذف یا کشته شدند و به خاطر همین دسیسه‌ها بود که از همان ابتدای شکل‌گیری روابط دولت‌های ایران و انگلیس افکار عمومی در ایران از انگلیس و سیاست‌های انگلیسی دوری می‌جستند و ابراز تنفر می‌کردند، حتی اگر این سیاست‌ها گاهی به سود ایرانی‌ها به نظر می‌رسید اما همواره با دیده تردید به آن می‌نگریستند.

جنگ هرات، یکی از مهم‌ترین رویارویی‌های انگلیسی‌ها و ایرانی‌ها بود، رویارویی که کشور معروف به روباه پیر را وارد بازی پیچیده‌ای با ایران کرد که در نهایت به جدایی و استقلال افغانستان از ایران انجامید.

عهدنامه‌صلح پاریس، تاسیس خط تلگراف در ایران، امتیاز رویتر، امتیاز انحصاری تنباکو، تحمیل قراردادهای نفتی 1901 و 1907، تحمیل قرارداد معروف به 1919، منحرف کردن جنبش مشروطه از مسیر اصلی، کودتای 1299 و روی‌کار آوردن رضاخان، ایفای نقش اصلی در سرنگونی دولت مردمی مصدق و منحرف‌کردن ملی شدن نفت از مسیر اصلی، حذف رضاخان و جانشینی فرزندش بر مسند پادشاهی و بسیاری از موارد دیگر فقط سرتیترهایی کلی از دلایلی است که موجب شده ملت ایران همواره با نگاهی منفی و سوءظن به دخالت ها و رفتارهای دولت انگلیس بنگرند.

در این خصوص امیرحسین نقوی حسینی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست‌خارجی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با «جام‌جم» به خاطرات تلخ ملت ایران بویژه در 150 سال اخیر از انگلیس اشاره می‌کند و می‌گوید: «انگلیسی‌ها همواره با قراردادهای انحصاری و یکطرفه سعی در زیر سلطه بردن ملت ایران داشتند، اما روحانیونی مانند میرزای شیرازی همه نقشه‌های آنها را برملا می‌کردند. آنها با منحرف‌کردن نهضت مشروطه کار را به جایی رساندند که یکی از بانیان اصلی این نهضت یعنی شیخ‌فضل‌الله نوری در همین راه شهید شد و وی را اعدام کردند، رد‌پاهای خصمانه دولت انگلیس را در هر دوره از تاریخ ایران می‌توان دید، موضوعی که موجب شده است ایرانیان همواره با سوءظن به سیاست‌های این کشور روباه صفت برخورد کنند.»

قاسم محمدی، نماینده مردم اردبیل هم معتقد است: «انگلیس ننگین‌ترین و نفرت‌آورترین کشور در تاریخ معاصر ایران است که همیشه اقدامات او با شیطنت و حیله‌گری همراه بوده است.»

وی با اشاره به تاریخ فریبکارانه و ننگین انگلیس در 100 سال اخیر و برخی اقدامات و حتی کودتاها در ایران خاطرنشان می‌کند: «انگلیس چهره مزورانه خود را بارها به نمایش گذاشته که آخرین این حرکت‌های ناجوانمردانه مربوط به فشار استکبار جهانی آمریکا و رژیم صهیونیستی در باب حق مشروع ایران در استفاده صلح آمیز از انرژی هسته‌ای بود که مجلس بیشتر از این طاقت نیاورده و با مصوبه اخیر به این شیطنت‌ها جوابی قاطع داد.»

مناقشات اخیر ایران و انگلیس بر سر اقدام تعدادی از دانشجویان در واکنش به اقدامات دولت انگلیس که با سر و صداهای زیاد رسانه‌ای تبدیل به معضلی در روابط ایران و اروپا نیز شد، رویدادی بی‌سابقه نبوده است. این نوع حمله‌ به سفارتخانه در روابط ایران و انگلیس نمونه تاریخی دارد، نمونه‌ای که موجب کشته شدن 2 دیپلمات ایرانی در لندن شد. اردیبهشت 59، گروهی ضد انقلاب به سرکردگی فردی به نام فوزی بداوی‌نژاد به همراه 5 نفر دیگر به‌مدت 6 روز سفارت ایران را تصرف کردند و 2 نفر از کارمندان سفارت ایران در لندن را به شهادت رساندند اما وی اخیرا پس از 27 سال از زندان انگلیس آزاد شد و در حالی که طبق قوانین بین‌المللی باید تحویل جمهوری اسلامی می‌شد، این اتفاق نیفتاد. محمود احمدی بیغش، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست‌ خارجی مجلس در گفت‌وگو با «جام‌جم» به این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: « حمله‌کنندگان به سفارت ایران در سال 59 زیر چتر حمایتی ـ امنیتی نیروهای امنیتی و پلیس انگلیس توانستند 5 روز سفارت ایران را تسخیر کنند وگرنه در غیر این صورت چنین اتفاقی رخ نمی‌داد.»

اسماعیل کوثری، نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم در گفت‌وگویی درباره حمله نظامی به سفارت ایران در لندن و شهادت 2 دیپلمات ایرانی در این سفارتخانه، آن را به عنوان «نقض آشکار حقوق ‌بشر» معرفی کرد. وی با بیان این‌که پلیس انگلیس هیچ مقاومتی در برابر نیروهای مهاجم مسلح انجام نداده بود، افزود: «انگلیسی‌ها که امروز اعتراض دانشجویان ایرانی را برنمی‌تابند، باید پاسخگوی حمله نظامی به سفارت ایران در اردیبهشت 59 باشند.»

عصر روزهای هشتم آذر 76 و 90 خیابان فردوسی و جمهوری تهران بسیار شلوغ بود، اما این دو روز تفاوت بسیار زیادی با هم داشتند چرا که 8 آذر 76 همه ایرانیان به خیابان‌ها آمدند تا هورا بکشند و فریاد پیروزی و راهیابی به جام جهانی را سر دهند. آن‌موقع ما کشوری در اردوگاه و متعلق به بلوک بریتانیای کبیر ـ استرالیا ـ را شکست دادیم اما پس از 14 سال در همان روز سفارت انگلیس شاهد اعتراض شدید دانشجویانی بود که با حمایت از مصوبه مجلس در کاهش روابط انگلیس، از رفتار حاکمان لندن در سردمداری تحریم ها علیه بانک مرکزی و نظام اقتصادی ایران به خشم آمده بودند.

پیش از آن نیز 9 اسفند 67 مجلس سوم رای به قطع کامل ـ نه کاهش ـ روابط سیاسی ایران و انگلیس داد؛ درست در همان زمانی که انگلستان، سلمان رشدی را پس از نوشتن کتاب موهنش مورد حمایت خود قرار داده بود، اما دولت هاشمی رفسنجانی در بدو فعالیت‌خود بار دیگر بندی بر این چینی شکسته زد و با مصوبه شورای عالی امنیت ملی رابطه با انگلیس را از سر گرفت و مجلس شورای اسلامی ماه جاری در حالی دستور کاهش روابط را پس از 23 سال صادر کرد که هنوز مصوبه سابق خود ـ که قطع کامل رابطه بود ـ را لغو نکرده بلکه در بوته تاریخ فراموش کرده است.

در فاصله 8 آذر 76 تا 90 حوادث زیادی در روابط ایران و انگلیس رخ داد که موجب تیرگی روابط ‌شد اما یکی از آنها موجب شد دولت انگلیس به تعلیق رابطه با ایران روی بیاورد و آن موضوع مهم هم ورود 15 نظامی انگلیسی (8 ملوان و 7 تفنگدار دریایی موسوم به نیروهای رویال مارینز) به حریم آب‌های ایران بود هرچند این تجاوز به کشورمان نخستین تجاوز انگلیسی‌ها به حریم ایران ـ از زمان اشغال عراق ـ نبود بلکه پیش از آن در 10 آبان 85، 2 فروند بالگرد سیاهرنگ انگلیسی متعلق به تفنگداران دریایی انگلیسی حریم هوایی کشورمان را مورد تجاوز قرارداده و پس از 10دقیقه وارد خاک عراق شدند. در 7 بهمن 85 نیز یک فروند بالگرد انگلیسی با پرواز بر فراز دهانه اروندرود، حریم هوایی کشور را نقض کرد که با اخطار نیروهای ایرانی مواجه شد. در 9 اسفند 85 هم 3 فروند قایق نیروی دریایی انگلیس در دهانه خورموسی واقع در آب‌های سرزمینی ایران، حریم آب‌های کشورمان را نقض کردند تا این‌که پس از چندین بار تجاوز در اواخر سال 85 نیروهای نظامی ایران در 3 فروردین 86 پاسخ درخوری به تجاوز مجدد انگلیسی‌ها دادند؛ هرچند که در سکوت خبری در ایران و البته پس از آن با واکنش نامناسب دستگاه دیپلماسی کشورمان فضاسازی‌های زیادی علیه ایران صورت گرفت و در 8 فروردین 86 دولت انگلیس اعلام کرد به‌علت ادامه بازداشت 15ملوان انگلیسی در ایران، تمام روابط اقتصادی خود با ایران را به حال تعلیق درمی‌آورد.

در فروردین همان سال هر 15 ملوان انگلیسی در یک برنامه تلویزیونی که از سیمای جمهوری اسلامی پخش شد، به تشریح جزئیات ورود خود به آب‌های ایران پرداختند. پس از این گزارش تلویزیونی محمدعلی حسینی، سخنگوی وقت وزارت امور خارجه ابراز امیدواری کرد با فاصله‌‌گرفتن دولت انگلیس از «سیاست‌های جنجالی و مواضع غیرمعقول و غیرفنی» موضوع ملوانان قابل حل باشد و همین‌گونه هم شد.

مساله باغ قلهک نیز از جمله موضوعاتی بوده است که همواره در چندسال اخیر روابط ایران با انگلیس را در دوره‌های مختلف به تیرگی می‌برد. ییلاق قلهک ـ که سفارت تابستانی انگلیس بوده و مدتی است که محل استقرار کارکنان سفارت انگلیس محسوب می‌شود ـ چند سالی است که باز‌پس‌گیری آن از مهم‌ترین درخواست‌های دانشجویان بسیجی است؛ همان دانشجویانی که 8 آذر 90 در واکنش به تحریم بانک مرکزی ایران توسط دولت انگلیس به محل سفارتخانه رفتند و البته واکنش‌های تندی هم داشتند، واکنشی که با برخورد نیروهای انتظامی مواجه شد و دولت ایران در دفاع از اماکن دیپلماتیک مقابل دانشجویان ایستاد آن هم در حالی که مسوولان دولتی هم دلشان از رفتارهای دولت انگلیس خون بود، اما باید از اماکن دیپلماتیک حفاظت می‌کردند.

حمیدرضا ترقی، کارشناس مسائل بین‌المللی و معاون بین‌الملل حزب موتلفه اقدام دانشجویان ایرانی را نه تسخیر بلکه اشغال موقت نامید و گفت: «اشغال موقت سفارتخانه انگلستان واکنش طبیعی، خودجوش و مردمی کشور ما در مقابل اقدامات خصمانه دولت انگلیس علیه ملت ایران و همچنین هشداری به طرفداری انگلیس از اپوزیسیون و مخالفان انقلاب اسلامی در پی چند سال اخیر است.»

معاون امور بین‌الملل حزب موتلفه افزود: «با توجه به این‌که علت و ریشه این اقدام نشاندهنده واکنش مردم ایران، نسل جوان و دانشجویان کشور ما در قبال کنش‌های خلاف قوانین بین‌المللی انگلیس هست، مورد تایید ملت محسوب می‌شود.»

احمدی بیغش هم در گفت‌وگو با «جام‌جم» می‌گوید: «دانشجویان ایرانی کاسه صبرشان لبریز شده بود، چراکه دیگر برایشان سخت بود دشمنی‌های انگلیس را که در طول تاریخ بر ایران روا کرده‌اند تحمل نمایند، البته انگلیسی‌ها برای این‌که می‌خواستند از اعتراض دانشجویان ایرانی به نفع خود بهره‌برداری کنند حتی بخشی از تاسیسات را خودشان تخریب کردند و حالا آمده‌اند درخواست یک میلیون یورویی خسارت می‌کنند که در نوع خودش تعجب‌برانگیز است.»

نقوی حسینی هم با بیان این‌که نظام جمهوری اسلامی یک نظام مردمی است و مردم همیشه در صحنه هستند، می‌گوید: «یکی از نگرانی‌های آمریکا و انگلیس همواره همین جایگاه مردمی نظام جمهوری اسلامی است چراکه ملت یکپارچه پای نظام ایستاده‌اند.»

وی می‌افزاید: «دولت انگلیس رفتار خصمانه‌ای علیه جمهوری اسلامی ایران داشته و طبیعی است که هم مجلس شورای اسلامی و هم دولت واکنش‌ها و عکس‌العمل‌های خود را داشته باشند، ضمن آن که مردم نیز به طور خودجوش می‌توانند اعتراض کنند و همان‌گونه که در انگلیس یا فرانسه یا برخی نقاط دیگر جهان برخی‌ها در مقابل سفارت ایران معترض ما می‌شوند در ایران نیز مردم می‌توانند دست به چنین اقدامی بزنند.» این مواضع پیشتر در سخنان دیگر مقامات عالی از جمله رئیس مجلس نیز آمده است.

دوم نوامبر 1917 آرتور جیمز بالفور وزیر خارجه بریتانیا اعلامیه‌ای را با نام «تعهد دولت انگلیس برای تأسیس دولت یهودی در زمین‌های فلسطین» به لرد ادموند روچیلد، رهبر یهودیان صهیونیست در انگلستان فرستاد و رسما شکل‌گیری دولت اشغالی فلسطین را رقم زد تا همه بپذیرند یهود و انگلیس دو روح در یک بدن هستند، اما در سال‌های اخیر بسیاری از صاحبنظران سیاسی از جمله دکتر کریمی، رئیس بخش اروپای دفتر مطالعات وزارت خارجه معتقدند که آمریکا نیز ادامه انگلستان در قاره آمریکا است، در واقع دم آمریکایی انگلیس تا قاره نه‌چندان کهن کشیده شده است و مهم‌ترین دلیل آن را سخنرانی‌های نخست‌وزیران انگلیسی پس از هر انتخاب رئیس‌جمهور آمریکا می‌دانند که با بازخوانی آن سخنرانی‌ها، حرکت‌های دولت آمریکا پس از آن مشخص می‌شود که خط فکری و حرکتی آمریکا از کجا کلید خورده است، هرچند برخی دیگر از صاحبنظران و کارشناسان اروپایی می‌گویند آمریکا اساسا سرزمین مهاجران انگلیسی است و هیچگاه رابطه پدر و پسری آنان قطع نشده است.

بر همین مبنا یکی از سخنگویان دیوید کامرون، نخست‌وزیر بریتانیا درباره اتفاق اخیر در روابط ایران و انگلیس یعنی تحریم بانک مرکزی گفته است: «درباره اعمال تحریم‌های مالی جدید علیه ایران، هماهنگ‌هایی با آمریکا و کانادا خواهیم داشت. ما می‌خواهیم با دیگر کشورهای اروپایی هم در این‌باره صحبت کنیم.»

احمدی بیغش، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز می‌گوید: «انگلیسی‌ها عامل به وجود آمدن آمریکایی‌ها هستند و در دوره‌ای که قدرت خود را رو به افول دیدند زایش قدرت داشتند و آمریکا شکل گرفت و وارد عرصه قدرت‌مداری شد.»

وی می‌افزاید: «انگلیس‌ها خود را پشت صحنه قرار دادند و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آمریکا را وارد کارزار کردند تا در مقابل ملت ایران عرض اندام نماید و با تحمیل 8 سال دفاع مقدس، حمایت از تروریست‌ها علیه ایران و بهره‌گیری از میلیاردها دلار پول برای افزایش اختلاف‌های قومی و مذهبی و سیاسی در ایران سعی کردند در مقابل اندیشه‌های نظام مقدس جمهوری اسلامی که موجب احیای جهان اسلام می‌شوند، بایستند.»این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی تصریح می‌کند: «بیداری اسلامی که امروز در قلب اروپا و آمریکا شکل گرفته انگلیسی‌ها را در یک محاصره فکری و سیاسی قرار داده است و به همین خاطر تلاش می‌کنند فرافکنی کرده و فرار رو به جلو داشته باشند.»

در حالی که نمایندگان سنا و کنگره آمریکا زمزمه تحریم بانک مرکزی ایران را آغاز کرده و هنوز اقدام عملی از طرف دولت آنها صورت نگرفته بود، انگلیسی‌ها چندی پیش هرگونه روابط مالی با بانک‌های ایران از جمله بانک مرکزی را ممنوع اعلام کردند.

در این‌باره طاهرپور، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس معتقد است: «لندن با تحریم بانک مرکزی بیشترین خسارت را خواهد دید.»

وی می افزاید: «تحریم انگلیس خبیث منجر به تبدیل موانع به فرصت‌ها می‌شود و نماینده‌ها با صدور مصوبه‌ای اقدام ظالمانه انگلیس را محدود کردند.»

طاهر پور ضمن تاکید بر این موضوع که تحریم در کارنامه سیاه منافقین همیشه وجود داشته است، تصریح می کند: «با تدبیر و برنامه‌ریزی دقیق، نظام ما می‌تواند در راستای تبدیل موانع به فرصت‌ها گام بردارد.»

سیدعماد حسینی، عضو کمیسیون انرژی هم در رابطه با تحریم بانک مرکزی از سوی انگلیس می‌گوید: «تهدید بانک مرکزی از سوی انگلیس پوچ و توخالی است.»

سخنگوی کمیسیون انرژی معتقد است: «با توجه به عدم مراودات ایران با انگلیس، مفهوم تحریم‌ها و تهدیدهای انگلیس پوچ می‌شود. کشورما سالیان دراز است با تحریم‌های پوچ غربی‌ها آشنایی دارد.»

دستغیب، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس نیز تحریم بانک مرکزی توسط انگلیس را نشانه عجز و ناتوانی انگلیس می داند.

نماینده مردم شیراز می گوید: «با خودخواهی و تکبر غربی‌ها پایشان را درازتر از قبل کردند، بنابراین به دلیل رفتار خصمانه‌شان باید منتظر جواب‌های قاطع ملت ایران باشند.»

هنری اسمیت، متخصص امور خاورمیانه نیز بر این باور است که این کار بریتانیا به سیستم مالی ایران آسیب چندانی نمی‌زند.

اسمیت می‌افزاید: «تصمیم لندن تا زمانی که هند و چین و دیگر کشورها به همکاری مالی با ایران ادامه دهند، کارایی محدودی دارد.»

البته تحریم یکجانبه انگلیس از سوی ایران بی‌پاسخ نماند و مجلس شورای اسلامی در اولین گام کاهش رابطه سیاسی و اقتصادی با انگلیس را تصویب کرد و رابطه با دولت انگلیس را در سطح کاردار نگه داشت. رای مثبت نمایندگان به اخراج سفیر انگلیس با تجمع دانشجویان مقابل سفارت این کشور در تهران همراه شد و در نهایت به خروج همه کارکنان این سفارتخانه از ایران منتهی شد و انگلیس هم در مقابل کارکنان ایرانی را اخراج کرد، سفرای اتحادیه اروپا در یک حرکت سمبلیک به سفارت انگلیس و باغ قلهک سرکشی کردند و ظرف 48 ساعت روابط ایران و انگلیس به پایین‌ترین حد ممکن تنزل یافت. این مصوبه پس از تایید شورای نگهبان از سوی رئیس مجلس به دولت ابلاغ شد و رئیس‌جمهور هم آن را برای اجرا به دستگاه‌های ذی‌ربط ابلاغ کرد. همه این اتفاقات در کمتر از 15 روز رخ داد، اما در همین مدت دولت انگلیس از باز بودن باب مذاکره با ایران نیز سخن گفت.

از صحبت‌های سخنگوی وزارت امور خارجه انگلیس در گفت‌وگو با روزنامه الاهرام مصر مشخص است که به رغم بحران دیپلماتیک اخیر، دولت انگلیس امکان مذاکره با ایران را رد نکرده و در واقع، وزارت امور خارجه انگلیس روابط دیپلماتیک خود با ایران را به طور کامل قطع نکرده است.

با توجه به این موضوع بود که این مقام انگلیسی درباره شانس از سرگیری روابط ایران و انگلیس به روزنامه الاهرام گفته است: «باب مذاکره و ارتباط با تهران هنوز باز است. در واقع هر چند روابط دیپلماتیک 2 کشور در سال‌های گذشته در پایین‌ترین سطح خود بوده اما احتمال گفت‌وگو و مذاکره وجود دارد.» وی همچنین تاکید دارد لازم نیست پیش از شروع مجدد گفت‌وگوها با ایران، هیچ شرطی برای از سرگیری روابط تعیین شود.

نقوی حسینی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز درباره خروج دیپلمات‌های انگلیسی از ایران و تیرگی روابط با برخی از کشورهای اروپایی می‌گوید: «هم انگلیس و هم سایر کشورهای اروپایی می‌دانند در قطع ارتباط با ایران بیشترین خسارت از منظر سیاسی، اقتصادی و حتی فرهنگی متوجه خود آنها می‌شود.»

وی می‌افزاید: «ما می‌دانیم که انگلستان حتی به داشتن کاردار هم در ایران راضی است و باید خیلی خوشحال باشند که جمهوری اسلامی ایران در همین سطح هم روابط را نگه داشته است.»

به هر حال ایران و انگلستان در چند هفته اخیر یکباره روابطشان بشدت تیره شد؛ موضوعی که باید دستگاه دیپلماسی کشورمان هم با استفاده از دیپلماسی عمومی و هم بهره‌گیری از دیپلماسی پارلمانی برای کاهش خطرات ناشی از دشمنی‌هایی که شکل می‌گیرد، فعالیت کند و اقدامات لازم را انجام دهد و مراقب باشند در میدانی بازی نکنند که انگلیسی‌ها طراحی می‌کنند و بهتر است روابط با انگلیس و برخورد با این کشور را در قالبی متوازن و با توجه به دشمنی‌های دیرینه و امروزی این دولت با ملت و دولت‌ها در ایران پیش برد. نباید از یاد برد که دشمنی‌هایی از این دست و تهدیدهای قدرت‌های بزرگ در طول 30 سال پس از انقلاب اسلامی زمینه‌ساز انسجام بیشتر و ایجاد فرصت‌های تازه برای کشور در عرصه‌های داخلی و خارج شده است و در این مسیر برخورد و مقابله ملت ایران با دولت‌هایی نظیر انگلیس توام با رعایت 3 اصل عزت، حکمت و مصلحت بوده و ان‌شاءالله خواهد بود.