خانه‌ها‌ هم‌ حس‌ دارند

برایسون، با آن که زاده آمریکاست، ولی بیشتر عمر خود را در کشور انگلیس گذرانده است. او در زمینه روزنامه‌نگاری نیز فعالیت داشته و در روزنامه‌های تایمز و ایندیپندنت به عنوان سردبیر کار کرده است. با این حال در سال 1987، کار روزنامه‌نگاری را کنار گذاشت. برایسون سال 2004 برای نوشتن کتاب «تاریخچه تقریبا همه چیز» برنده جایزه «آوِنتیس» شد. کتاب «در جستجوی خوشبختی» [عنوان اصلی این کتاب این است: «در خانه: تاریخچه زندگی خصوصی»] دومین اثری است که از این نویسنده در ایران و با ترجمه علی ایثاری کثمایی منتشر می‌شود. پیش از این کتاب‌ «تاریخچه تقریبا همه چیز» از برایسون در ایران با 2 ترجمه منتشر شده بود.

معروف است که بیل برایسون نویسنده پرفروش، جا‌های دور را اکتشاف می‌کند. کتاب‌های قبلی این نویسنده درباره نقاط دور افتاده استرالیا و «مسیر آپالاچی» [منطقه وسیعی در غرب آمریکا] و حتی تاریخ گیتی بود. ولی این نویسنده برای نوشتن کتاب «در جستجوی خوشبختی» تنها سفری کوتاه به یک خانه ویکتوریایی قدیمی در انگلستان داشت؛ جایی که نیرویی الهام‌بخش را در آنجا یافت.

ایده نوشتن این کتاب این بود که خانه را به شکل یک جهان ببیند و از آن به عنوان یک نقطه شروع استفاده کند تا تاریخچه کلی زندگی خانگی در همه جای دنیا را مورد کند و کاو قرار دهد.

تحقیق برایسون در مورد تاریخچه خانه‌های متوسط غربی، یافته‌های غیرمنتظره‌ای در پی داشته است تا همین 200 سال پیش، اتاق‌های یک خانه معمولی شاید براحتی قابل شناسایی نبود. به عنوان مثال، به تاریخچه طولانی سالن در خانه‌های غربی توجه کنید که برایسون در مورد آن می‌گوید: تنزل یافته‌ترین اتاق توی خانه‌های قدیمی بود که به فضا‌های مهم‌تر در دنیای گسترده‌تر اشاره می‌کرد؛ مثل سالن مشاهیر، سالن مد و این‌جور چیز‌ها.

این نویسنده ادامه می‌دهد: به این حال، سالن در خانه‌های امروزی ما به اتاق کوچک و تر و تمیزی گفته می‌شود که در آن کفش مان را در می‌آوریم و پالتو و کلاهمان را آویزان می‌کنیم.

برایسون کشف کرد که رد این تفاوت را می‌توان در قرون وسطا جستجو کرد. در اروپای آن دوران، یک خانه معمولی از یک تک اتاق (سالن بزرگ)، آشپزخانه و چند اتاق دیگر که به خانه ضمیمه شده بودند، تشکیل می‌شد. در آن زمان، زندگی خصوصی‌ای که برایسون در کتاب خود آن را وقایع‌نگاری می‌کند، هنوز وجود نداشت. اعضای یک خانواده همگی با هم در سالن می‌خوابیدند و معمولا هم حتی تخت شخصی نداشتند.

برایسون می‌گوید: اصطلاح «ساختن تخت» (مرتب کردن تخت) از عمل ساختن یک تخت جدید در هر شب مشتق شده است؛ در حالی که بعضی خانواده‌ها تشک‌های پارچه‌ای را پهن می‌کردند و روی آن می‌خوابیدند، خیلی‌ها هم صرفا توده‌ای از کاه را در سالن روی هم کپه می‌کردند و بعد هم یک ملحفه روی آن می‌کشیدند.

او توضیح می‌دهد: آماده کردن تخت برای خواب نسبت به الان، کار راحت‌تر و بی‌تشریفات‌تری بود.

ساختار یک خانه معمولی در قرون وسطا بشدت تحت تأثیر نداشتن ‌ دودکش‌ بود. خانه‌ها در زمستان به وسیله یک بخاری باز در سالن گرم می‌شدند که برایسون، آن را با داشتن یک آتش در وسط اتاق‌نشیمن، مقایسه می‌کند. او می‌گوید: تا حوالی قرن چهاردهم میلادی چیزی به اسم دودکش وجود نداشت.

کاری که مردم در آن زمان‌های انجام می‌دادند، این بود که یک آتش روباز درست کنند و تمام دود این آتش یک جور‌هایی از یک سوراخ که توی سقف ایجاد کرده بودند، خارج می‌شد. آتشی که در وسط اتاق قرار داشته باشد، گرما را بهتر انتقال می‌دهد تا یک بخاری دیواری، ولی در عین حال آتش روباز وسط اتاق مشکلاتی مثل ایجاد دود زیاد و پریدن جرقه هم داشت.

در طول تاریخ (تا حدود 150 سال پیش) نه‌تنها گرم‌نگه‌داشتن خانه‌ها کاری دشوار بوده، بلکه روشن نگه داشتنشان هم بی‌نهایت سخت بوده است. برایسون در کتاب ‌در جستجوی خوشبختی‌ و در فصل «جعبه‌فیوز»، تلاش می‌کند نشان دهد که دنیا در دوران ماقبل صنعتی در واقع چگونه بوده است.

او می‌نویسد: ما فراموش می‌کنیم که دنیا تا قبل از اختراع برق به چه طرز دردناکی تاریک بوده است. یک شمع، آن هم تازه از نوع خوبش، حتی یک صدم نور یک لامپ 100 وات را هم تأمین نمی‌کرده است.

در یخچال‌تان را باز کنید! نوری که از توی یخچال بیرون می‌زند، بیشتر از کل نوری است که بیشتر خانواده‌ها در قرن هجدهم از آن برخوردار بودند! دنیا در شب در بیشتر دوران تاریخ جای بسیار تاریکی بوده است.

البته او به عنوان یک کار تجربی و آزمایشی به تاریک‌ترین اتاق خانه خود رفت و سعی کرد زیر نور شمع مطالعه کند. در باره این تجربه می‌گوید: این کار تقریبا ناممکن است. به نظر من، همه باید این کار را به عنوان یک آزمایش، امتحان کنند. چون زمان خیلی قدیم نبوده که بیشتر مردم از همین مقدار نور برخوردار بودند.

برایسون می‌افزاید: بدون آن که باعث شگفتی باشد، این فقدان نور بر نحوه زندگی مردم در هنگام تاریکی تأثیر می‌گذاشت. او در کتاب خود از یک فرد قرن هجدهمی نقل قول می‌کند که در دفتر خاطرات خود این گونه نوشته بود: شام پرنور و باشکوهی بود چون 7 تا شمع روشن بود!

در حالی که تأثیر برق روی خانه‌های معمولی غربی یک تأثیر انقلابی و دگرگون کننده بوده، عوامل غیرمنتظره دیگری هم باعث تغییرات شگرف در زندگی خانگی شده است.

برایسون علاوه بر اهمیت زیاد دودکش و روشنایی، اهمیت تعیین کننده مبلمان رویه‌دوزی شده را نیز مورد کندوکاو قرار می‌دهد. تا قبل از به وجود آمدن مبلمان رویه‌دوزی شده، چیزی به اسم اتاق ناهارخوری وجود نداشت.

برایسون می‌گوید: در یک مقطعی در تاریخ مردم ناگهان تصمیم گرفتند اتاقی مخصوص غذا خوردن داشته باشند. وقتی مبلمان رویه‌دوزی شده سرانجام اواخر قرن 18 مورد استفاده قرار گرفت، مهمان‌ها که روی این مبل‌ها نشسته بودند، معمولا پس از غذا خوردن، انگشتان چرب خود را با این مبل‌ها پاک می‌کردند.

اینجا بود که خانم خانه دستور داد که باید یک اتاق به غذا خوردن اختصاص داده شود تا به این ترتیب، در اتاق‌نشیمن کسی غذا نریزد و آن مبلمان‌ها را که کیفیت بسیار خوبی داشتند، خراب نشود.

برایسون ‌ در حین تحقیق برای نوشتن این کتاب، هر روز نکات ریز تاریخی تازه‌ای را کشف می‌کرده است. به گفته او، یک خانه پر از چیز‌های غافلگیرکننده است و اهمیت تاریخی فضا‌ها و اصطلاحات و سنت‌های خانگی اغلب در زندگی روزانه ما نادیده گرفته می‌شود.

برایسون برای مثال می‌گوید این که چنگال‌های امروزی چهار دندانه هستند، دلیل‌های تاریخی دارد که وقتی به ریشه‌هایش می‌رسی، بسیار ذوق می‌کنی و...

برای یافتن پاسخ این پرسش و دیگر نکات ریز درباره تاریخ تحول ساختمان‌های مسکونی، شاید بهترین راه ورق زدن کتاب ‌ در جستجوی خوشبختی‌ باشد که در آن خانه‌ها هم مثل آدم‌ها حس دارند.