آن 10 روز اول

حتی اسم راننده نفربرها و سربازهایش را از حفظ است. وقتی از این همه حضور ذهن متعجب می‌شوم با تاکید می‌گوید: «آدم ممکن است عزیزترین خاطرات خانوادگی‌اش را فراموش کند، اما این دست خاطرات را هرگز از یاد نمی‌برد.»او مسوول گردان 283 لشکر اهواز یعنی اولین گردانی بود که مامور می‌شود راهی مناطق مرزی و مقابله با نیروهای متجاوز عراقی شود، به همین خاطر اولین گردانی است که در گلوگاه خوزستان مورد حمله دشمن قرار گرفت.

لابه‌لای صحبت‌هایش از یک چیز گلایه‌مند است و آن، این که درباره عملکرد نیروهای ایرانی در جنگ تحمیلی کسانی به قضاوت نشسته‌اند که صلاحیت این کار را ندارند و با فنون رزمی ناآشنا هستند. به باور امیر سیدمجتبی تهامی قضاوت درباره عملکرد ارتش و دیگر نیروهایی که در دوره 8 ساله در جبهه‌ها حضور داشتند، فقط باید توسط متخصصان صورت بگیرد. برای همین وقتی می‌بینید در گفته‌هایم از کلمه عقب‌نشینی استفاده می‌کنم، ‌برنمی‌تابد و می‌گوید: «حماسه‌ای را که در دوره دفاع مقدس 8 ساله دیدید بر تارک تاریخ جهان خواهد درخشید. منتها گلایه من از انتقادهایی است که نسبت به برخی عملیات‌ها می‌شود، بدون آن که صلاحیت نقد داشته باشند. جنگ قواره‌های علمی دارد». وی پس از بازنشستگی، عضو هیات علمی دانشگاه عالی دفاع ملی می‌شود با ما در مرور10 روز آغازین دفاع مقدس، همراه باشید.

لطفا مختصری درباره بیوگرافی خود و نحوه ورودتان به ارتش بگویید.

عراقی‌ها از 6 ماهه دوم سال 1358 در مرزهای غربی خوزستان تحرکات سیاسی و نظامی خود را تشدید کرده بودند. گردان 283 نیز به عنوان تقویت پاسگاه‌های مرزی و امنیت مرزها چنین ماموریتی را به عهده گرفته بود. این ماموریت تا اواسط شهریور 1359 برقرار بود. هوای خوزستان در تابستان بسیار گرم است و آمار افراد گرمازده شده در گردان خیلی بالا رفته بود، با درخواست گردان و موافقت لشکر، با توجه به افزایش درجه حرارت هوا، یکی از گروهان‌های رزمی گردان در تقویت پاسگاه‌های مرزی ابقا گردید و سایر یگان‌های گردان در اواخر تیر ماه 1359 به پادگان اهواز مراجعت کردند و مقرر گردیده بود پس از مدت یک ماه ماموریت تقویت پاسگاه‌های مرزی به یکی دیگر از گروهان‌های رزمی گردان واگذار شود. عصر روز جمعه 15 شهریور بود و من آماده تحویل پست افسر نگهبانی پادگان شماره یک اهواز به افسر نگهبان جدید بودم که پیک مرکز پیام لشکر 92 یک نامه سری را آورد. پاکت را که باز کردم دیدم ماموریت جدیدی را رکن سوم ستاد لشکر 92 به گردان واگذار کرده است و خیلی صریح و مختصر دستوری با این مضمون صادر شده بود، حرکت کنید و به عنوان نیروی پرده پوشش لشکر از پاسگاه مرزی نهر عنبر در جنوب موسیان تا پاسگاه صفریه در شمال بستان در منطقه استقرار یافته و نتیجه را گزارش کنید. بلافاصله پس از تحویل و تحول مسوولیت نگهبانی وارد دفتر کارم در پادگان شدم و با احضار فرماندهان و مسوولان ستاد گردان از عصر همان روز به انجام اقدامات لازم برای کسب آمادگی گردان مشغول شدیم.

بعد از دریافت این نامه سری اولین اقدامی که انجام دادید چه بود؟

ابتدا فرماندهان گردان‌ها و مسوولان ستاد گردان را احضار کردیم. سپس در جلسه‌ای ماموریت جدید ابلاغ گردید، تجزیه و تحلیل ماموریت صورت گرفت، وظایف بخش‌های مختلف ستاد و یگان‌ها و کارهایی که قبل از حرکت به محل جدید باید انجام می‌شد فهرست‌بندی و اولویت‌ها مشخص شد. برای روشن شدن موضوع لازم به یادآوری است که هر گردان دارای ده‌ها تن مهمات بار مبنا و به همان اندازه نیز بار مهمات ذخیره عملیاتی است. علاوه بر آن باید خواربار 15 روزه مورد نیاز گردان بارگیری می‌شد. باید تانک‌بر، برای حمل تانک‌ها و نفربر‌های زرهی شنیدار گردان در اختیار قرار می‌گرفت تا خودرو‌های زرهی روی آنها برای حرکت به محل جدید بارگیری می‌شدند، اما چون در آن شرایط تانک‌برهای یگان‌های ترابری نیروی زمینی در استان موجود نبود، ناگزیر باید از تریلرهای شخصی استفاده می‌شد و با هماهنگی پلیس راه اهواز تریلر‌های مورد نیاز جهت دریافت کرایه حمل از لشکر و بارگیری بار و بنه گردان به پادگان اهواز هدایت می‌شدند. کار سختی بود زیرا راننده‌های تریلر‌ها و خودرو‌های شخصی سرعت حرکت به مقصد را خواستار بودند و این امر با توجه به مقررات و فرهنگ سازمانی نظامیان و ملاحظات اساسی حرکت و جابه‌جایی یگان‌های نظامی مغایرت داشت و محموله آنها اکثرا تانک‌ها و سایر خودرو‌های زرهی یا مهمات بنه گردان بود که رعایت احتیاط همه‌جانبه در حین حرکت ضرورت داشت.

به طور مرتب باید به رانندگان هشدار می‌دادیم که حداکثر سرعت آنها از سرعتی که برای یگان‌های گردان تعیین شده است بالاتر نرود زیرا بسیار خطرناک است و امکان بروز انفجار محموله‌ها وجود دارد. پس از ورود گردان به مواضع عین‌خوش، مدت 3 روز شناسایی منطقه واگذاری به گردان در خط پاسگاه‌های مرزی به طول انجامید.

متاسفانه طوری در جامعه جا افتاده که عملیات تاخیری را بسیار کم اهمیت تلقی می‌کنند و این مساله بسیار زیانبار است. طی واحدهای آموزشی نظری و عملی برای دانشجویان مقاطع تحصیلات عالی و تکمیلی در زمینه عملیات تأخیری، ملاحظات و قواعد اساسی، اصول و اهداف عملیات، نحوه تقسیم نیروها و روش‌های اجرای عملیات، انواع مواضع تأخیری و نحوه نظارت و هدایت عملیات، در زمره سرفصل‌های اصلی آموزشی در کمیته‌های عملیات و تاکتیک دانشگاه‌های معتبر نظامی جهان است. اهمیت اجرای عملیات پدافندی و نیز اجرای عملیات تأخیری، عقب‌نشینی و عقب‌روی به عنوان زیرمجموعه‌های عملیات پدافندی، برابر روش‌های علمی در شرایطی که ضرورت ایجاب می‌کند، اگر بیشتر از اهمیت عملیات آفندی و تک‌های موفقیت‌آمیز به مواضع دشمن نباشد، حداقل همسطح آنهاست. اجرای صحیح عملیات تاخیری، عقب‌نشینی و عقب روی توسط ارتش‌های برخی از کشورها در جنگ‌های جهانی، به عنوان مثال ارتش اتحاد جماهیر شوروی سابق در برابر ارتش آلمان نازی در جنگ دوم جهانی و نیز موارد مشابه در جنگ‌های منطقه‌ای بین همسایگان، سبب جلوگیری از شکست این قبیل کشورها توسط نیروهای نظامی کشور متخاصم و فراهم‌سازی شرایط مناسب برای کسب پیروزی نهایی آنها در جنگ شده است. بدیهی است اظهارنظرهای غیرکارشناسانه و قضاوت‌های سطحی در مورد این عملیات تاکتیکی اثر بخش، در هر جامعه‌ای سبب انحراف افکار عمومی آن جامعه نسبت به حقایق و ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر اتخاذ تصمیمات تاکتیکی براساس واقعیت‌ها و اقتضای شرایط صحنه‌های مختلف نبرد می‌گردد و برای مصالح جامعه زیان‌آور است.

تصمیم‌های راهبردی یا تاکتیکی براساس ارزیابی‌های راهبردی یا برآوردهای عملیاتی، اطلاعاتی و سایر برآوردهای ستادی و با توجه به قابلیت‌های خودی و دشمن و واقعیت‌های عینی موجود در صحنه‌های نبرد و میدان‌های رزم، در قالب فرآیندهای عقلایی و علمی اتخاذ می‌گردد. گزینش نوع عملیاتی که باید به اقتضای شرایطی ویژه در زمان و مکان معینی در میادین رزم اجرا شود و نیز قضاوت در این زمینه‌ها، در صلاحیت متخصصان و کارشناسان علوم نظامی حاضر در صحنه‌های نبرد قرار دارد.

نه این گونه نباید تصور شود. حتی ممکن است قوی‌ترین ارتش هم مورد حمله قرار بگیرد اما به اقتضای شرایط یا تدابیر جنگی ویژه‌ای، «عملیات تاخیری» انجام بدهد. مثال می‌زنم. در سال 1941 میلادی، ‌آلمان نازی از توافق با شوروی سابق در زمینه اشغال و تقسیم کشور لهستان به دو بخش شرقی و غربی بین دو کشور، عدول کرد و پس از تسخیر لهستان نیروهای ارتش آلمان حمله خود را به سمت خاک اتحاد جماهیر شوروی آغازکردند. ارتش شوروی نیز در مقابل تجاوز نظامی آلمان به موازات تخلیه شهرها و کارخانه‌ها، منطقه لنینگراد در شمال، مناطق اکراین و روسیه سفید در مرکزجبهه و شبه جزیره کریمه در جنوب را رها کرد و تا نزدیکی مسکو (25 مایلی غرب مسکو) عقب‌نشینی کرد و ارتش آلمان را با زمین سوخته مواجه ساخت. شوروی با این کار ضمن به حداقل رسانیدن ویرانی‌ها، خسارات و تلفات انسانی خود، خطوط تدارکاتی ارتش آلمان را بسیار طولانی کرد و یگان‌های آلمانی را در شرایط سخت و یخ‌بندان منطقه در زمستان سال 1941، زمینگیر کرد. ارتش شوروی با اجرای عملیات کمین و دستبرد ضربات سهمگینی را به یگان‌های ارتش آلمان وارد ساخت و با این عقب‌نشینی به اقتضای شرایط صحنه‌های نبرد، توانست با همکاری و حمایت نظامی متفقین ارتش آلمان را شکست دهد .

بله. می خواهم بگویم عملیات تاخیری برخاسته از دانش نظامی و متناسب با شرایط جبهه و نیروها اتخاذ می شود.

تصمیم به اجرای عملیات تأخیری در آغاز تجاوز ارتش عراق توسط یگان‌های لشکر 92 زرهی و معدود یگان‌های تقویتی آن، از جمله در محور شمال‌غربی خوزستان بسیار حیاتی بود و باعث حفظ نیروها، تانک‌ها، توپ‌ها، مهمات و نیروهای انسانی شد. کافی بود گردان 283 و تیپ 2 دزفول در همان منطقه عین خوش می‌ماندند، فکر می‌کنید چه اتفاقی می‌افتاد؟ لشکر 10 زرهی عراق با پشتیبانی‌های سنگین توپخانه و هوایی به طور جبهه‌ای در حال پیشروی بود و همزمان با آن یگان‌های لشکر یک تفنگدار موتوریزه عراق در معابر جناحی تک خود را آغاز کرده و قادر خطوط عقبه یگان‌های خودی را در مناطق سه‌گانه دشت ‌عباس، شرق ارتفاعات علی گره زد یا منطقه سه‌راهی سرخه و جسر نادری قطع کرده و آنها را محاصره کنند. اگر نیروهای ایرانی در مواضع عین خوش تن به درگیری قطعی در جنگی نا برابر با یگان‌های لشکر 10 زرهی عراق می‌دادند، قطعا محاصره می‌شدند و این یعنی از بین رفتن میلیون‌ها دلار سرمایه‌های کشور و تلفات سنگین و غیرقابل جبران انسانی. یگان‌های خودی در منطقه مورد بحث با اجرای عملیات تاخیری توانستند از روز 31 شهریور تا عصر 4 مهر، به مدت 5 روز زمان کسب کرده و سر انجام با کشانیدن نیرو‌های عراقی به زمین و شرایط نامناسب و با بهره‌گیری از فرصت مانع طبیعی رودخانه کرخه و تن دادن به درگیری قطعی پیشروی ارتش عراق را در غرب رودخانه کرخه سد کنند.

خود را جای فرمانده بگذارید، تعدادی از نیروهای یگان در محاصره‌اند، برخی به اسارت درآمده‌اند و شما در عین حال باید مأموریت دیگری را هم به عهده بگیرید. به همین دلیل، شبانه ضمن هماهنگی با سرکار سرگرد دهقان سرپرست موقت تیپ 2 زرهی دسته موشک‌انداز تاوگردان در جناح راست تیپ ابقا و باقیمانده گروهان‌ها به منطقه تپه‌های ورودی تنگ ابوغریب جابه‌جا شدند و به طور تعجیلی تا صبح روز یکم استقرار یافتند. حدود ساعت 4 صبح به گروهان دوم ابلاغ گردید با رعایت تامین به سمت مواضع عین خوش حرکت و به گردان ملحق شود و عقب روی و الحاق آن باغافلگیر ساختن یگان‌های عراقی بدون حادثه جدید باموفقیت اجرا گردید. روز یکم مهرماه حدود ساعت 10 صبح ریاست جمهوری وقت، ریاست ستاد مشترک ارتش و فرمانده گروه اطلاعات رزمی لشکر 92 به مواضع تیپ 2 در عین خوش وارد شدند. همزمان با حضور آنان مأموریت اجرای عملیات تاخیری به یگان‌ها ابلاغ گردید.

لازم به یادآوری است که یک لشکر با برخورداری از درجه یک آمادگی رزمی، براساس قواره‌های تاکتیکی معمول در اکثر ارتش‌ها، با توجه به نوع زمین، تنها قادر است در عرض بین 16 تا 18 کیلومتر در برابر تک هماهنگ شده و سنگین یگان‌های متجاوزی که استعدادی حداکثر دو یا سه برابر آن دارند پدافند کند. در حالی که در آغاز جنگ، لشکر 92 مسوولیت منطقه‌ای به عرض حدود 300 کیلومتر از موسیان تا خرمشهر را برعهده داشت.

عصر روز چهارم مهر وضعیت منطقه غرب دزفول بسیار بحرانی شد. یگان‌های عراقی با پشتیبانی سنگین هوایی تا غرب و جنوب‌غربی سه‌راهی سرخه پیشروی کرده بودند و بین یگان‌های لشکر 10 زرهی و یک مکانیزه عراق الحاق صورت گرفته بود. خطر درگیری قطعی بین یگان‌های خودی با نیروهای دشمن قریب‌الوقوع شده بود و این حادثه با ملاحظات اساسی «عملیات تأخیری» مغایرت داشت و درصورت وقوع به نفع نیروهای عراقی و به زیان نیروهای خودی بود.

عبورارتش عراق از رودخانه کرخه باتوجه به حجم ویرانگری‌ها و تبعات زیانباری که در پی داشت در آن شرایط بحرانی برای هیچ‌فردی، به‌ویژه برای گردان 283 که به صورت عینی عمق فاجعه رامی دید، قابل قبول و قابل تحمل نبود. گردان در اتخاذ تصمیمی سرنوشت‌ساز مورد هدایت و یاری ذات اقدس خداوند واقع گردید و با استقرار در ساحل شرقی مانع طبیعی رودخانه کرخه و خط الرأس‌های نظامی ارتفاعات کمانه بزرگ به عنوان تنها یگان خط مقدم نبرد و تنها گزینه موجود تصمیم به درگیری قطعی و دفاع قاطع در امتداد ساحل رودخانه با هدف سد پیشروی یگان‌های عراقی در غرب جسر نادری گرفت.

گروهان‌های رزمی گردان و نیز 6 دستگاه نفربر های، ام ـ 113 دسته موشک‌انداز تاو گردان از عصر روز چهارم مهر 1359 تا صبح روز پنجم مهر 1359 با نظارت مستقیم فرماندهان گروهان‌ها و گردان در بهترین و مشرف‌ترین مواضع ممکن استقرار پیدا کردند.