پاییز پدرسالار در گرمای تابستان

و اینک پاییز پدرسالار در راه است. نه اشتباه نکنید. این نام رمان گابریل گارسیا مارکز نیست هر چند ممکن است قهرمانان آنها شبیه هم باشند و تقدیری مشترک را تجربه کنند. در عصری زندگی می‌کنیم که تقدیر، سرنوشتی جز خزان و فروپاشی را برای پدرسالاری رقم نمی‌زند و فرقی هم نمی‌کند که این اراده تاریخی در کدامین جغرافیا رخ می‌دهد. پدرسالاری تنها در عرصه سیاست اتفاق نمی‌افتد، بلکه بیش از آن در نهاد خانواده پایه‌ریزی می‌شود و چه بسا از همین کانون به عرصه‌های عمومی‌تر بسط می‌یابد. پاییز پدرسالار، نام سریالی است که مخاطبان تلویزیون پای سفره افطار در ماه رمضان از شبکه دوم خواهند دید و هم‌اکنون مسعود شاه‌محمدی و همکارانش در این روزها سخت و پرشتاب می‌کوشند این سریال 30 قسمتی را بموقع به آنتن برسانند؛ هرچند شواهد و حکایات نشان می‌دهد تولید این سریال به احتمال زیاد تا نیمه‌های ماه رمضان نیز طول بکشد و گویا هیچ‌گاه قرار نیست مدیریت زمان در مورد سریال‌های مناسبتی محقق شود و هر ساله دست‌اندرکاران تولید مجموعه‌های مناسبتی با شتاب و فشرده مجبورند کار کنند تا سریال از پخش بموقع از شبکه‌ها بازنماند. این روزها در کنار ساخت فیلم و سریال‌های متداول تلویزیونی، چند گروه تولیدی همزمان در گوشه و کنار این شهر مشغول ساخت سریال‌های مناسبتی هستند که یکی از آنها همین پاییز پدرسالار است که در یکی از شمالی‌ترین نقاط تهران و خارج از فضای شلوغ شهر در منطقه لواسان در حال تصویربرداری است. ما نیز در یکی از این روزهای گرم تابستانی به این منطقه خوش آب و هوا و به خانه ویلایی پدرسالار رفتیم تا از روند تولید این سریال از نزدیک آشنا شویم.

خانه همواره به عنوان لوکشین اصلی بسیاری از سریال‌های خانوادگی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما در اینجا صرفا یک محل فیلمبرداری نیست و به نوعی بازنمایی اقتدار و ثروت فرخ کامیاران را نشان می‌دهد که در مکان زندگی او تجسم می‌یابد. خانه‌ای بزرگ و مدرن با استخر و کلبه‌ای چوبی و زیبا در باغ که البته محل استراحت و تفریح عوامل پشت صحنه در زمان فراغت نیز می‌شود. بچه‌های تدارکات برای یکی از پلان‌های داستان، سگی زیبا و خطرناک را اجاره کرده‌اند که صدای وحشتناک او گاهی برخی عوامل را می‌ترساند. سگ را به درختی می‌بندند تا از آن در زمان لازم استفاده کنند. خانه‌ای که هم به دلیل بزرگی و زیبایی و هم به خاطر نسبت دراماتیکی که با قصه دارد سهم عمده‌ای از لوکیشن این سریال را به خود اختصاص داده است و مخاطبان شاهد اتفاقات مهمی از قصه پدرسالار در این خانه خواهند بود. این خانه البته کارکردهای دیگری هم دارد. مثلا در طبقه دوم آن اتاق گریم تشکیل شده است که هر بازیگری با ورود به این خانه، ابتدا به طبقه دوم آن می‌رود تا زیر دست محمدرضا قومی، طراح گریم این مجموعه کسوت نقش را تن کند و چهره خود را به آرایش نقش بسپارد.

توران، دختر وسطی خانواده

وقتی به اتاق گریم می‌رسم بهناز جعفری در نوبت نشسته است تا برای کاراکتر توران، دختر وسطی فرخ گریم شود. جعفری درباره نقش خود در این سریال می‌گوید: توران دختر وسطی خانواده یک مهندس است که روی برج کار می‌کند و با همسرش که یک پزشک است و امیر آقایی آن را بازی می‌کند اختلافات زناشویی دارند و تقریبا در آستانه فروپاشی قرار گرفته‌اند. بهناز جعفری در سریال‌های متعددی بازی کرده است، اما وقتی از او می‌پرسم این چندمین سریالی است که بازی می‌کند جواب طنزآلودی می‌دهد که: من معمولا نمی‌شمارم که در چند سریال بازی کرده‌ام، چون می‌ترسم کم شود! البته فقط این را می‌داند که این اولین سریال مناسبتی است که در آن حضور دارد.

بهناز جعفری در مورد کارهای مناسبتی می‌گوید: خوشبختانه این کار زود شروع شده است، اما معمولا سریال‌های مناسبتی به دلیل تاخیر در تصویربرداری و رساندن آن به پخش آنقدر عجله می‌کنند که به کیفیت سریال لطمه می‌خورد. به گفته جعفری، این سریال تم مذهبی ندارد و مناسبتی بودن آن به زمان پخش سریال در ماه رمضان برمی‌گردد. حالا دیگر نوبت بهناز جعفری است تا پشت میز گریم بنشیند. من نیز از خانه مجلل پدرسالار به درون حیاط می‌روم.

گپی با راننده پدرسالار

پدرسالاری اگرچه ما را بیشتر به یاد گذشته می‌اندازد، اما همیشه شکل سنتی ندارد و در غالب ساختاری مدرن نیز قابل بازتولید است. مخاطبان با چهره سنتی این مساله در سریال پدرسالار اکبر خواجویی با بازی محمدعلی کشاورز آشنا شدند، اما در پاییز پدرسالار مخاطبان با چهره‌ای ثروتمند و مرفه از این الگو مواجه می‌شوند که شاید هیچ کس به اندازه اسماعیل، راننده شخصی او به خصوصیات و رفتار او آشنا نباشد. محمود بنفشه‌خواه که نقش این پیرمرد را بازی می‌کند در گوشه‌ای از حیاط خانه پدرسالار روی یک صندلی نشسته و با روحیه پرنشاط و شادی که دارد نسبت به همه عوامل صحنه برخلاف ظاهر نحیف و پیرش سرحال‌تر به نظر می‌رسد.

بنفشه‌خواه درباره نقش خود در این سریال می‌گوید: نقش من در این کار راننده یک آقای سوپر ثروتمند است. این آقا صاحب 3 تا زن است و سه، چهار تا دختر هم دارد که با یکی از آنها به نام لعیا سرشاخ است که رل آن را خانم بساتینی بازی می‌کند. من هم در این نقش، دلخوشی از فرخ پدرسالار ندارم و به خاطر برخوردهایی که با خانواده‌اش دارد از او دلخورم. شاید برایتان جالب باشد که ماشین پدرسالار پژوهای 6 در است و یک خودروی کاملا اعیانی به حساب می‌آید. بنفشه‌خواه که ظاهرا نقش خود را دوست دارد درباره اسماعیل می‌گوید او سال‌های طولانی در خانه فرخ خدمت کرده و در یک جا به او می‌گوید «این همه سال منتظر بودم که امروز فرو ریختنت را ببینم» از حرف‌های بنفشه‌خواه می‌شد فهمید که فرخ به خاطر اختلافات خانوادگی بر سر ارث و میراث که با فرزندانش پیدا کرده است، هم به لحاظ شخصیتی و هم مالی در وضعیت بحرانی قرار دارد و خوب از عنوان سریال هم می‌توان حدس زد که قصه از چه قرار است.

از محمود بنفشه‌خواه خداحافظی می‌کنم، اما بیش از آن‌که به اسماعیل و نقش آن در سریال فکر کنم به خود بنفشه‌خواه می‌اندیشم که به خاطر شیمی‌درمانی، موهای سرش ریخته و بسیار لاغر و ضعیف شده، اما روحیه بسیار خوب و بانشاطی دارد. همین مساله باعث شد طراح گریم سریال برای او یک لباس فرمی را در نظر بگیرد که دارای کلاهی پلیسی است و مشکل را حل می‌کند و همین‌که این نحوه پوشش، تناسب دراماتیکی و ساختاری نیز با قصه این مجموعه دارد. بعد که بنفشه‌خواه را در آن لباس دیدم متوجه دقت و تیزهوشی طراح گریم شدم و این‌که چنین حرفه‌ای چقدر می‌تواند در کیفیت کار و موفقیت آن تاثیر بگذارد.

کمی درباره قصه

سریال‌های مناسبتی ماه رمضان حتی اگر به شکل مستقیم به طرح مسائل مذهبی و مرتبط با این ماه هم نپردازند، اما دارای تمی اخلاقی هستند که در پس قصه خود، پیامی اخلاقی و انسانی را دنبال می‌کنند که البته این رویکرد با توجه به تاثیرات فرامتنی اثر و فضای معنوی زمان پخش آن از قدرت تاثیرگذاری بیشتری هم برخوردار هستند. با توجه به مناسبتی بودن و عنوان سریال به نظر می‌رسد داستان پاییز پدرسالار در چنین فضای روایت شود و مولفه‌های تربیتی در آن پررنگ باشد. فیلمنامه سریال را خود کارگردان، مسعود شاه‌محمدی بر اساس طرحی از جابر قاسمعلی نوشته و داستان آن درباره مرد متمولی به نام فرخ است که روابط خوبی با دخترانش پوران، توران و لعیا و دامادهایش، خسرو و امیر دارد. ولی او کم‌کم احساس می‌کند دوران خانه‌نشینی و استراحتش فرارسیده و به همین دلیل تصمیم می‌گیرد اموال و مسوولیت‌هایش را به دخترانش بسپارد، اما برای این کار شرطی دارد. همین شرایط و شیوه تقسیم ارث و میراث، بستر اختلاف میان فرزندان و دیگر اعضای خانواده را موجب می‌شود و تعلیق اصلی داستان را شکل می‌دهد. قطعا ادامه این ماجرا در نمایش تلویزیونی آن بر سر سفره افطار لطف دیگری دارد و بیش از این، قصه سریال را لو نمی‌دهم.

پدرسالار کیست؟

اگر تا اینجای گزارش با ما همراه بودید حتما متوجه شدید شخصیت اصلی و قهرمان این سریال فرخ است که کلیت قصه، حول کاراکتر او تعریف می‌شود و قطعا دوست دارید بدانید چه کسی نقش او را بازی می‌کند. اتفاقا نقطه عطف سریال و شاید مهم‌ترین اتفاقی که به واسطه این مجموعه افتاده، نه به لحاظ مضمون و ساختار روایی آن که به خاطر شخصی است که قرار است نقش فرخ را بازی کند. او یکی از موفق‌ترین و خوش‌صداترین و از صداهای ماندگار هنر دوبله ایران، چنگیز جلیلوند است که مخاطبان سینما و تلویزیون صدای او را در نقش بازیگران بزرگی همچون مارلون براندو، پل نیومن، برت لنکستر، پیتر اتول و... شنیده‌اند. او همچنین مجری برنامه هنر دوبله است که هم‌اکنون از شبکه 5 سیما در حال پخش است.

جلیلوند با حضور در این سریال، اولین تجربه بازیگریش را آن هم در نقش اول به ثبت می‌رساند. هوا رو به تاریکی می‌رود که او به سر صحنه می‌رسد و من آنقدر مشتاقم تا صدای زیبایی او را بشنوم که هنوز عرقش خشک نشده به سراغش می‌روم تا از دلایل حضورش در نخستین تجربه بازیگری بشنوم. جلیلوند نیز بسیار با حوصله و مهربان به پرسش‌های من پاسخ می‌دهد. او در تعریف نقش خود در پاییز پدرسالار می‌گوید: «این نقش یک ضدقهرمان و نقش منفی است که البته نقشی حساس و قابل تاملی است، مثل پدر خوانده که براندو در آن بخوبی می‌درخشد.»

جلیلوند، نقش فرخ را به دلیل تفاوتش با شخصیت و زندگی فردیش جذاب می‌داند که دوست دارد آن را تجربه کند. به گفته وی، او یک شخصیت درونگراست که حرکات اضافی ندارد، خیلی آرام صحبت می‌کند و بسیار پیچیده است و در واقع من باید تصویر جدیدی از خودم ترسیم، کنم که ممکن است کسانی که مرا می‌شناسند را متعجب کند. اگرچه او این نقش را می‌پسندد؛ اما از نوع صدا و شیوه حرف زدنش در این نقش چندان رضایتی ندارد.

جالب است فریدون جیرانی از جمله مهم‌ترین اشخاصی بوده است که جلیلوند را برای ایفای این نقش به تهیه‌کننده و کارگردان معرفی کرده است. ظاهرا او ابتدا نقش را دوست نداشته است؛ اما به دلیل پیشنهاد و تایید برخی دوستان کارگردانش این نقش را می‌پذیرد. جالب‌تر این‌که او معتقد است تجربیات او در دوبله که به نوعی بازی کردن از طریق صداست را در این نقش موثر نمی‌داند؛ چراکه معتقد است هیچ‌گاه در قالب دوبلور هم چنین کاراکتری را تجربه نکرده است.

چیزی نزدیک به 2 دهه پیش بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی هم دوبله می‌شد و مانند امروز صدابرداری سر صحنه چندان رواج نداشت. جلیلوند همچنان به دوبله آثار ایرانی معتقد است و می‌گوید: «متاسفانه فن بیان در سینمای ما خیلی ضعیف است و حتی بسیاری از بازیگران خوب ما نیز فاقد این مهارت هستند.»وی با اشاره به اعتقاد علی حاتمی به دوبله در آثارش گفت: من در فیلم ستارخان علی حاتمی قبل از انقلاب به جای عزت‌الله انتظامی سخن گفتم؛ در حالی که ایشان قبلا خودشان دوبلور بوده‌اند.

قطعا پاییز پدرسالار بیش از هر چیز برای چنگیز جلیلوند خاطره‌انگیز خواهد شد و چه‌بسا مسیر جدیدی را در زندگی حرفه‌ای‌اش بگشاید تا به موازات دوبله به بازیگری هم بپردازد. البته او از سوی آقای رویین‌تن به بازی در فیلم زمهریر دعوت شده بود که به خاطر مشغول بودن در همین سریال نتوانست با وی همکاری کند. او شخصا علاقه دارد که به کار بازیگری ادامه بدهد؛ اما به شرطی که آن نقش و اساسا، بازیگری به کار دوبله او لطمه نزند. به قول خودش اگر کار بازیگری جواهر هم باشد؛ اما به حرفه دوبله او لطمه بزند، آن را نخواهد پذیرفت. او آنقدر به هنر دوبله علاقه‌مند است که حتی حاضر نیست صدای دیگری را روی نقش خود بپذیرد و یکی از شرط‌های حضور او در بازیگری، سخن گفتن با صدای خودش است.

بازیگر دوبلوری دیگر

تقریبا همه عواملی که برای گرفتن سکانس‌های 35 تا 39 باید می‌آمدند، خود را به خانه ویلایی پدرسالار رسانده‌اند. شام می‌آید و هر چند نفر در گوشه‌ای از این خانه  باغ زیبا مشغول شام خوردن می‌شوند. میرطاهر مظلومی را می‌بینم. او نیز از هنرمندانی است که همزمان در 2 حوزه بازیگری و دوبله مشغول است. او پیش از آن که در مورد نقش خود در این سریال صحبت کند، از فضای آرامی که تهیه‌کننده و برنامه‌ریزان این مجموعه برای بازیگران ایجاد کرده‌اند، قدردانی می‌کند و این آرامش را در بروز خلاقیت‌های بازیگران بسیار موثر می‌داند. او نقش خسرو، داماد خانواده را بازی می‌کند که یک مغازه صوتی  تصویری دارد و در روند دراماتیکی قصه اثرگذار است.

مظلومی با توجه به تجربه هر دو کار دوبله و بازیگری معتقد است: «دوبلورها بالطبع صدای خوبی دارند؛ اما در سینما چیزی به آن اضافه می‌شود و آن میمیک است. وقتی صدا و میمیک سینک هم حرکت کنند، آن نقش تاثیرگذار می‌شود؛ اما گاهی اوقات می‌بینیم که صدا جلوتر از میمیک حرکت می‌کند و این نقضی در بازیگری به حساب می‌آید.» او که نقش‌های تاریخ معاصر مثل شعبان جعفری (شعبان بی‌مخ) و احمدشاه را در کارنامه خود دارد، برخلاف استادش، جلیلوند می‌گوید اگر در نقشی، کارگردان تشخیص بدهد که صدای دیگری روی نقش او باشد، می‌پذیرد.

در زمانی این گزارش را تهیه می‌کردم که در آستانه اولین سالگرد مرگ خسرو شکیبایی بودیم و جلیلوند و مظلومی هر دو، صدا و بازی او را ستودند و مظلومی تاکید کرد که خسرو شکیبایی تنها با خسرو شکیبایی قابل مقایسه است.

برنامه‌ریزی سریال

همان طور که میرطاهر مظلومی اشاره کرد، نقش برنامه‌ریزی در ایجاد آرامش و خلاقیت و پیش بردن پروژه، بسیار اهمیت دارد. نقشی که علی سبزواری در سریال پاییز پدرسالار به عهده دارد. او دوش به دوش کارگردان در کنار سریال ایستاده و سریال را هدایت می‌کند. سبزواری از تعدد لوکیشن‌ها در این سریال می‌گوید که مهم‌ترین آنها شامل خانه توران، پوران، پیران، فرخ، یک برج نیمه‌کاره، کلانتری، بهشت‌زهرا، بیمارستان، خانه سالمندان، کارخانه سنگ‌بری و... است که نشان می‌دهد غنای تصویری سریال بالاست و تنوع زیادی دارد. به گفته او 50 درصد کار تصویربرداری شده و نیمی دیگر از آن مانده که احتمالا تا ماه رمضان هم طول می‌کشد.

سبزواری داستان این سریال را بسار جدی می‌داند که در بستر یک درام خانوادگی روایت می‌شود و هیچ‌گونه طنزی هم در آن نیست. درواقع داستانی است که کمتر تجربه و تکرار شده است. جالب است که این سریال با تعدد بازیگران و لوکیشن‌ها، به شکل تک‌دوربینه و به وسیله جواد صفا تصویربرداری می‌شود. زمان داستانی اثر به گفته سبزواری به دلیل حجم زیاد شب موجب شده است بسیاری از صحنه‌های این مجموعه در شب و با تاریکی هوا فیلمبرداری شود و دیرهنگام بودن زمان افطار در رمضان امسال نیز موجب شده است تا هنوز زمان دقیق این سریال مشخص نشود.

سکانس 35

ساعت تقریبا نزدیک به 10 شب است که بازیگران با انجام گریم و پوشیدن لباس آماده می‌شوند مقابل دوربین بروند. قرار است سکانس 35 در آلاچیق داخل حیاط گرفته شود. پیش از این‌که بازیگران کار خود را شروع کنند، مسعود شاه‌محمدی تصاویری از پارس کردن سگ را ضبط می‌کند که آن را به درخت نزدیک آلاچیق بسته‌اند و یکی از عوامل پشت صحنه خارج از قاب دوربین، سگ را تحریک می‌کند تا او بیشتر و با صدای بلندتر پارس کند. بعد از آن پلان مربوط به آلاچیق کلید می‌خورد که بسیار کوتاه است و در آن، بازیگرانی مثل امیر آقایی، میرطاهر مظلومی و بهناز جعفری حضور دارند. چند نفر از بچه‌های پشت صحنه با آبپاشی، اطراف آلاچیق و درختانی که در کادر دوربین قرار دارند را خیس می‌کنند و با اعلام سکوت، فرمان حرکت صادر می‌شود.

چنگیز جلیلوند، محمود عزیزی، شیرین بینا، برزو ارجمند، رحیم نوروزی، بهناز جعفری، رامین راستاد، محمود بنفشه‌خواه، میرطاهر مظلومی، فرشید زارعی‌فر، لیدا عباسی، هانیه بساتینی و بهار کاتزی، نقش‌های اصلی سریال پاییز پدرسالار را بازی می‌کنند. از عوامل دیگری که در ساخت این سریال همکاری دارند، می‌توان به مدیر تصویربرداری: جواد صفا، برنامه‌ریز: علیرضا سبزواری، صدابردار: صالح حبیبی، طراح گریم: محمدرضا قومی، طراح صحنه و لباس: کامیاب امیرعشایری، تدوین: مهدی جودی، آهنگساز: کارن همایونفر، مدیر تدارکات: وحید مرادی و مدیر تولید: بهرام جلالی اشاره کرد. این سریال را رضا جودی تهیه می‌کند که تهیه‌کننده سریال فاکتور 8 نیز بوده است.

ساعت نزدیک به 11 شب است که خانه ویلایی پدرسالار را ترک می‌کنم؛ خانه‌ای که گرچه در تابستان گرم تهران قرار دارد؛ اما در خنکای شب‌های لواسانات به دور از هیاهو و آلودگی شهر، آرام و تمیز در سکوتی حسرت‌انگیز در خاطرم می‌ماند تا در شب‌های ماه رمضان به خانه مخاطبان تلویزیون بیاید و شاید خاطره دیگری از لذت سریال‌های مناسبتی را برای آنان رقم بزند.

سیدرضا صائمی