جستاری‌ در پیکره‌

حسنی، همچنین‌ در سال‌ 1376، دو سخنرانی‌ (به‌ فارسی‌ و انگلیسی) در دانشگاه‌ اسلو (پایتخت‌ نروژ) ایراد کرده‌ است.‌او درباره‌ چارچوب‌ کتاب‌ و محتوای‌ آن‌ چنین‌ توضیح‌ می‌دهد: کتاب‌ با پیش‌ گفتاری‌ کوتاه‌ از «گروه‌ زبان‌ فارسی» کانون‌ آغاز می‌شود. پس‌ از آن، اینجانب، در شیوه‌ نامه‌ پیکره‌ (شامل‌ 47 صفحه)، به‌ تعریف‌ پیکره، معرفی‌ خود اثر، معرفی‌ پیکره‌های‌ معروف‌ زبان‌ انگلیسی، اهمیت‌ و نقش‌ پیکره‌ در امر فرهنگ‌نگاری‌ و سپس‌ ریز ویژگی‌های‌ اثر پرداخته‌ام. در پایان‌ شیوه‌نامه‌ هم، فهرست‌ منابع‌ شیوه‌نامه‌ درج‌ شده‌ است. پس‌ از آن، فهرست‌ بسامدی‌ لغات‌ پیکره‌ و فهرست‌ الفبایی‌ لغات‌ پیکره‌ (هر دو دقیقا شامل‌ 438، 8 واژه‌ قاموسی‌ و غیرقاموسی، و حاوی‌ لغاتی‌ که‌ ده‌ بار و بیشتر در منابع‌ پیکره‌ به‌ کار رفته‌اند) آمده‌ است. در پایان‌ کتاب، فهرست‌ الفبایی‌ کلان‌ متنهای‌ پیکره‌ به‌ دو شکل، یعنی‌ ابتدا فهرست‌ کتابها (شامل‌ 62 عنوان، حدود 350، 608 لغت) براساس‌ نام‌ آثار، و سپس‌ برمبنای‌ نام‌ مولف‌ / مترجم/ شاعر، و نیز فهرست‌ مجله‌ها و روزنامه‌ها (11 شماره‌ کامل‌ و 7 صفحه‌ ورزشی‌ از 7 شماره‌ روزنامه، جمعا شامل‌ حدود 240، 396 لغت) به‌ ترتیب‌ الفبا درج‌ شده‌ است. سرانجام، در آن‌ سوی‌ متن‌ کتاب، مقدمه‌ای‌ کوتاه‌ به‌ انگلیسی‌ درباره‌ «پیکره» و مشتمل‌ بر معرفی‌ اثر قرار دارد. واما، عدد تقریبی‌ یک‌ میلیون‌ (به‌ عبارت‌ دقیق‌تر، 394،002، 1) لغت‌ قاموسی‌ و غیرقاموسی، نشان‌ دهنده‌ فراوانی‌ کل‌ کلمات‌ پیکره‌ (اعم‌ از مکر و غیرمکرر) است؛ اما پیکره‌ حاضر در کل، شامل‌ کمی‌ بیش‌ از 000، 40 کلمه‌ متفاوت‌ است.‌

او درباره‌ دو اصطلاح‌ «قاموسی‌ و «غیرقاموسی» و همچنین‌ «کلان‌ متن»ها و نحوه‌ انتخاب‌ آنها معتقد است: کلمات‌ قاموسی، آن‌ دسته‌ از واژه‌هایی‌ هستند که‌ ساختشان‌ به‌ گونه‌ای‌ است‌ که‌ در یک‌ فرهنگ‌ لغت‌ معیار (استاندارد) به‌ صورت‌ مدخل‌ مستقل‌ ثبت‌ می‌شود. در مقابل، «کلمات‌ غیرقاموسی»، صورتهای‌ صرفی، اعم‌ از فعلهای‌ صرف‌ شده، صورتهای‌ جمع‌ اسمها، واژه‌های‌ به‌ کار رفته‌ با ضمایر متصل‌ و نظایر اینهاست. اصطلاح‌ «کلان‌ متن( »یا «متن‌ مادر)» را خود ساخته‌ام؛ «کلان‌ متن»، یعنی‌ هر نوع‌ کتاب، مجله، یا روزنامه‌ که‌ تمامی‌ متن‌ آن، به‌ طور کامل‌ و بی‌هیچ‌ گـزیـنـشـی، انتخاب‌ شده‌ است. در مقابل‌ «کلان‌ متن»، اصطلاح‌ خود ساخته‌ «خردمتن» قرار دارد که‌ شامل‌ 500 بخش، فصل، جزء یا مقاله‌ کوچک‌ و بزرگ‌ است‌ که‌ کلان‌ متنها از آنها تشکیل‌ شده‌اند. واما در انتخاب‌ کلان‌ متنها، سعی‌ بر این‌ بوده‌ که‌ از مقوله‌ها و موضوعات‌ مختلف، اعم‌ از ادبیات‌ داستانی، مطالب‌ هنری‌ (به‌ طور عام)، فرهنگی، ورزشی، اجتماعی، سیاسی‌ و نظایر اینها حتی‌ لطیفه‌ها، معماها و شرح‌ جدول‌ کلمات‌ متقاطع، استفاده‌ شود.‌

حسنی‌ درباره‌ سابقه‌ تهیه‌ پیکره‌ می‌گوید: معروف‌ترین‌ پیکره‌های‌ جهان، پیکره‌هایی‌ هستند که‌ برای‌ زبان‌ انگلیسی‌ (بـریـتـانـیایی‌ و امریکایی) تهیه‌ شده‌اند. حجم‌ برخی‌ از پیکره‌های‌ بسیار عظیم‌ زبان‌ انگلیسی، نظیر Corpus National British یا به‌ اختصار، ( BNCپیکره‌ ملی‌ بریتانیا) و پیکره‌ دانشگاه‌ کمبریج، معروف‌ به‌ CIC یا ( International combridge Corpusپیکره‌ بین‌المللی‌ کمبریج)، به‌ ترتیب‌ بالغ‌ بر 500 میلیون‌ و 700 میلیون‌ لغتند. اما، پیکره‌ بسیار بسیار معروف‌ دیگری‌ که‌ اتفاقا تقریبا هم‌ حجم‌ پیکره‌ ماست، موسوم‌ است‌ به‌ پیکره‌ براون‌ )University Brown the Cor us(، که‌ در اوایل‌ دهه‌ شصت‌ میلادی، یعنی‌ چهل‌ و چند سال‌ پیش، در دانشگاه‌ براون، ایالت‌ رودآیلند )State( Island Rhode در شمال‌ شرق‌ ایالات‌ متحده‌ امریکا با حجم‌ کمی‌ بیش‌ از یک‌ میلیون‌ لغت‌ و برمبنای‌ 15 متن‌ اصلی‌ (به‌ تعبیر نگارنده، کلان‌ متن) شامل‌ 500 متن‌ کوچک‌ (خردمتن)، که‌ هر کدام‌ تقریبا 2000 واژه‌ای‌ هستند، از متون‌ انگلیسی‌ امریکایی‌ از موضوعات‌ و شاخه‌های‌ گوناگون‌ تهیه‌ شده‌ است.‌

اما این‌ که‌ پیش‌ از این، برای‌ زبان‌ فارسی، پیکره‌ای‌ تهیه‌ یا انتشار یافته‌ باشد، تا جایی‌ که‌ بنده‌ آگاهی‌ دارم، باید بگویم‌ خیر.البته‌ گاه‌ به‌ گاه‌ خبر می‌رسد یا در جایی‌ می‌خوانیم‌ که‌ در سازمان‌ها یا موسسات‌ مختلف، پیکره‌های‌ کوچک‌ و بزرگ، حتی‌ پیکره‌هایی‌ با حجم‌ بیش‌ از 80 میلیون‌ لغت‌ (نمی‌دانم‌ با چه‌ کیفیتی) در حال‌ تهیه‌ شدن‌ است، اما پیش‌ از این،اثری‌ در این‌ زمینه‌ به‌ بازار نیامده‌ است.‌

جعفر جوانبخت‌