صدا‌های جانشین در دوبله‌

 بسیاری از علاقه‌مندان دوبله به این مساله اذعان دارند که اگر یک فیلم یا یک سریال را برای نخستین بار با صدای یک دوبلور خاص شنیدند، مایل هستند که حس آنها نسبت به صدای یک دوبلور از بین نرود و همیشه آن صدا را روی تصویر یک هنرپیشه خاص بشنوند. گاهی تعویض یک دوبلور، صرفا ربطی به مرگ آن دوبلور ندارد. مثلا سال‌های بسیار دور، سریالی با بازی جیمز فرانسیسکاس از تلویزیون پخش می‌شد که ابتدا دوبلور دیگری به جای این بازیگر حرف می‌زد، اما در سری دوم آن سریال، جلال مقامی به جای او صحبت کرد. در مورد شرلوک هلمز (با صدای بهرام زند و جلال مقامی) و کارآگاه پوارو (با صدای ایرج رضایی و اکبر منانی) نیز چنین اتفاقی افتاد و ظاهرا اختلاف سلیقه مدیران دوبلاژ این دو سریال در مورد دوبلور آن دو هنرپیشه سبب شد که دو دوبلور (با دو قابلیت آوایی خاص و متفاوت به جای یک هنرپیشه حرف بزنند) گفته می‌شود اختلاف‌نظر مدیران دوبلاژ در مورد صدا‌های گوناگون یکی از دلایل اصلی در این تعویض‌ها به شمار می‌آید. یا گاهی مسائل مربوط به دستمزد‌ها در میان است. مساله هرچه که باشد، این مخاطب است که با تعویض یک دوبلور، حسش با آن فیلم یا سریال قطع می‌شود. ای کاش سفارش‌دهندگان، هنگام سفارش دوبله یک سریال به این نکته (که شاید در ظاهر با اهمیت به نظر نرسد، اما روی سرنوشت یک سریال موثر است) توجه کنند که تعویض دوبلور‌های یک سریال، ضربه جبران‌ناپذیری به احساس همذات‌پنداری مخاطب می‌زند.

 صدای بسیاری از دوبلور‌ها را در ذهن داریم که به عنوان دوبلور ثابت برخی از هنرپیشه‌ها شناخته شده‌اند: چنگیز جلیلوند به جای پل نیومن و مارلون براندو، جلال مقامی به جای رابرت ردفورد، سعید مظفری به جای کلینت ایستوود، (در میان ایرانی‌ها جلال مقامی به جای فرامرز قریبیان، منوچهر اسماعیلی به جای جمشید هاشم‌پور) اسماعیلی به جای پیتر فالک (با همان لحن خاص) وگریگوری پک، فهیمه راستکار به جای لوسیل بال، مهین کسمایی به جای آدری هپبورن، مرحومه ژاله کاظمی به جای الیزابت تایلور و سوفیالورن و... .

نمونه‌هایی که با مرگ یک دوبلور، اجبار تعویض دوبلور به ‌وجود آمده (با کمال تاسف) البته کم نیستند. مرحوم عزت‌الله مقبلی  در طول سال‌های کاری‌اش دوبلور ثابت لویی دوفونس بود و تقریبا تا آنجا که حافظه یاری می‌دهد، او همواره به جای الیور هاردی حرف زده است. با مرگ او، دوبلور‌های دیگری در سری آثار مشترک لورل و هاردی (که یا دوبله نشده بودند و یا مجدد دوبله شده‌اند) حرف زده‌اند. از استاد منوچهر اسماعیلی گرفته تا جواد پزشکیان. در مورد دوبلور ثابت استان لورل یعنی مرحوم حسن عباسی نیز چنین اتفاقی رخ داده است، اما چون ایشان در سال 1357 درگذشت، تا سال مرگ مرحوم مقبلی (1367) در کنار صدای او گاهی، صدای اصغر افضلی و گاهی هم صدای مرحوم کنعان کیانی را بر روی چهره لورل شنید‌ه‌ایم که کمتر به موفقیت صدای همیشگی مقبلی و عباسی لطمه خورد، اما پس از آن که مقبلی نیز درگذشت، سرنوشت صدای این دو کمدین در دوبله‌های فارسی، تغییر کرد.  بعد‌ها صدای تورج نصر را بر روی لورل شنیدیم که تقریبا تا امروز هم ادامه پیدا کرده است.

نمونه دیگر مرحوم ایرج ناظریان است. اگرچه او به جز چارلز برانسون، تقریبا به طور دوبلور ثابت هنرپیشه خاصی نبوده، اما پس از مرگش چند فیلم از آن هنرپیشه را با صدای دیگران شنیده‌ایم، اما مشهور‌ترین نمونه در این میان، صدای مرحوم ایرج دوستدار است که تقریبا همیشه به جای جان وین صحبت کرده و علاقه‌مندان دوبله همواره صدای او را روی چهره این هنرپیشه دیده و شنیده‌اند. او تنها گوینده‌ای بود که مدیران دوبلاژ در استفاده از او، برای حرف زدن به جای جان وین، مکث نمی‌کردند. برخی اعتقاد دارند که اقبال تماشاگر به آثار جان وین در ایران مدیون صدای اوست. نمونه‌ای که پس از مرگ او به خاطر داریم، صدای چنگیز جلیلوند در دوبله جدید «مردی که لیبرتی والانس را کشت» است که او، به جای جان وین حرف زد. ژاله کاظمی نیز درگذشت و دیگر صدای او را روی چهره‌هایی که او همیشه دوبلور ثابتشان بود، نشنیدیم. در این مورد خاص البته فیلم تازه‌ای از آن زنان هنرپیشه را در یاد نداریم که دوباره دوبله شده باشد و دوبلور دیگری به جای کاظمی حرف زده باشد. در سال‌های اخیر استفاده از صدای او روی چهره نیکول کیدمن در «ساعت‌ها» و «دیگران» بتدریج تماشاگر را به صدای ایشان روی چهره این بازیگر، عادت می‌داد که دست اجل مهلت انجام کامل چنین کاری را نداد. این پراکندگی درعدم استفاده از دوبلور‌های ثابت به جای هنرپیشه‌های ثابت در سال‌های اخیر در دوبله‌های تلویزیونی و ویدئویی بیش‌تر به چشم می‌خورد. در مورد برخی از هنرپیشه‌های آثار سینمای هند و حتی بازیگرانی مانند شان پن نیز مواردی از تغییر دوبلور را شاهد بوده‌ایم که به نوعی حتی باعث ایجاد سردرگمی در مخاطب شده‌اند. بازیگرانی مانند نائومی واتس، شارلیز ترون، دنی دوویتو، ریچارد گیر، جف بریجز، جولیا رابرتس، هیو گرانت و... تقریبا دوبلور ثابتی ندارند. در واقع هر یک از مدیران دولاژ که فیلمی از این بازیگران را دوبله می‌کنند، براساس سلیقه خود دست به انتخاب می‌زنند و به همین دلیل نتیجه به دست آمده، تقریبا هیچ‌گاه مطلوب نیست.

امیرمحمد صادقی‌