ایران هیچ‌گاه در بوکر آسیایی نامزد نخواهد داشت‌

جایزه ادبی آسیایی «من» یکی از جوایزی است که  کمپانی «من»  سرمایه‌گذار جایزه معتبر ادبی «بوکر»  از سال 2007 آن را راه‌اندازی کرد و طبق اعلام برگزارکنندگان، تنها آثاری برای این جایزه انتخاب می‌شوند که به زبان انگلیسی نوشته یا ترجمه شده باشند.

سال گذشته در اولین دوره برگزاری این جایزه خوزه دالیسای از فیلیپین برای کتاب «خواهر سولداد»، ریتی گادکار نویسنده هندی  برای کتاب «خانواده‌هایی در خانه»، نونو ای اینوا از میانمار برای کتاب «تبسم به تعظیم آنها»، جیانگ رونگ از چین برای کتاب «توتم  گرگ» و ژوژی  نویسنده چینی ‌  اندونزیایی ساکن هنگ کنگ  برای «عادت آسمان غریب» معرفی شدند.

در نهایت جیانگ رونگ، نویسنده 63 ساله چینی توانست جایزه 10هزار دلاری بوکر آسیا را از آن خود کند.

رویترز در آن زمان در گزارشی پیرامون این جایزه نوشت: داستان کتاب در مغولستان می‌گذرد و روایتی است از زندگی چادرنشینان و رابطه آنها با‌گرگ‌ها در انقلاب فرهنگی چین.

جیانگ که به دلیل بیماری در مراسم اعطای جایزه بوکر حضور نداشت، در نامه‌ای ضمن ابراز خشنودی از دریافت این جایزه ابراز امیدواری کرد که این جایزه بتواند دلگرمی‌ای برای نویسندگان آسیایی باشد. او در بخشی از این نامه آورده است: «30 سال برای نوشتن این رمان فکر کردم و 6 سال نیز برای نگارش آن وقت صرف کردم و بسیار امیدوارم که توانسته باشم داستان جذابی نوشته باشم.»

روزنامه گاردین هم نوشت: جیانگ رونگ با کتاب «توتم گرگ» خود را به عنوان یکی از بهترین داستان‌نویسان مطرح کرد.

در این مقاله آمده است: او برای محافظت از خویش از کشوری که او خود آن را «ناآزادترین کشور دنیا» می‌خواند، توتم گرگ را با نام مستعار نوشت و هویت واقعی‌اش را کاملا پنهان نگاه داشت.

رونگ می‌گوید: 3 سال پیش که کتاب چاپ شد، بحث‌های بسیاری پیش آمد. منتقدان مرا آزادیخواه و خائن خواندند. آنها می‌گفتند که کتاب ضدکمونیست است و باید جمع‌آوری شود، زیرا این کتاب هدف‌های سیاسی دارد و این دلیلی شد که من هویتم را در ابتدا پنهان نگاه دارم.

وی ادامه داد: اما اکنون شرایط تغییر کرده است. در سطح دنیا آزادی‌های اجتماعی، سیاسی، ادبی و حتی مطبوعاتی افزایش یافته و به تبع در چین هم آزادی به وجود آمده است.

چرا ایران نیست‌

اما سوال اینجاست که آیا ادبیات داستانی ایران حتی استحقاق حضور در جمع نامزدهای این جایزه را هم نداشته است؟ پاسخ روشن است، اگرچه در بحث‌های مطبوعاتی ایران به این موضوع کمتر پرداخته شده است، اما جایزه بوکر تنها بخشی از کشورهای آسیایی را در برمی‌گیرد که ایران جزو آنها نیست.

در حقیقت مسولان برگزاری جایزه، تنها آثار نویسندگان 24 کشور را که در مثلث واقع در بین 3‌کشور افغانستان، ژاپن و اندونزی قرار دارند، بررسی می‌کنند و طبیعی است نه تنها ایران، بلکه ادبیات کشورهای عربی و ترکیه هم مشمول این جایزه نمی‌شود.

البته برخی از ایرانیان مقیم خارج از کشور در تلاشند با رایزنی با برگزارکنندگان بوکرمن آسیایی و نیز انتشار آثار ادبی انگلیسی شرایط را برای نامزدی ایران در آینده برای این جایزه فراهم کنند.

ایرانی‌ها ذهن انگلیسی‌نویس ندارند

سوال اینجاست که اگر به فرض روزی این جایزه یا جایزه‌های مشابه، ادبیات ایران را نیز دربرگیرد، آیا اثر ادبی ایرانی به زبان انگلیسی که حائز شرایط احراز جایزه باشد در سطح جهان تولید می‌شود؟

وجود گروه‌های زیادی از ایرانیان مقیم خارج از کشور بخصوص در کشورهای انگلیسی زبانی چون آمریکا و کانادا، این توقع را پیش می‌آورد که ادبیات ایرانی به زبان انگلیسی هم تولید یا ترجمه شود، اما به گفته یک نویسنده ایرانی مقیم کانادا این توقع به مقدار زیادی برآورده نشده است.

دکتر ترانه جوانبخت، شاعر و داستان‌نویس در این خصوص با اشاره به این‌ که ایرانیان مقیم خارج اغلب مراودات ادبی محدودی در میان خود دارند، معتقد است: برای نوشتن رمان انگلیسی نویسنده باید ذهن و حس انگلیسی‌نویسی داشته باشد، چرا‌که با ذهن و حس فارسی‌نویسی نمی‌توان رمان انگلیسی خوب نوشت، ولی ایرانیان مقیم خارج اغلب ذهن و حس ایرانی‌نویس و فارسی خود را حفظ کرده‌اند و نمی‌توانند رمان انگلیسی خوب بیافرینند.

وی با اشاره به این‌ که 2 نویسنده ایرانی بتازگی در جایزه ادبی نارنجی انگلیس کاندیدای مرحله مقدماتی شدند، اما به مراحل بعد راه نیافتند، گفت: در این گونه جوایز ادبی نگاه به موضعگیری سیاسی تا 80 درصد برای مطرح شدن نویسنده مهم است و حتی اگر یک نویسنده متن ادبی قدرتمندی نداشته باشد به دلایل سیاسی ممکن است در جوایز ادبی بین‌المللی مطرح شود چنان که درخصوص داستان آقای راوی حاج  که جایزه ایمپک دوبلین را به عنوان گران‌ترین جایزه کتاب ادبی جهان دریافت کرد  بسیاری معتقدند این نویسنده لبنانی تنها به دلایل سیاسی انتخاب شده است و کتاب او ارزش ادبی چندانی ندارد.