ساماندهی رودخانه چالوس در حد حرف باقی مانده‌است

به گزارش ایسنا ، مخروط افکنه رودخانه چالوس که امروزه بستر توسعه شهرستان چالوس و شهرک‌های پیرامون آن است، تا ساحل خزر ادامه دارد. پنجه این مخروط افکنه که از شرق به فرودگاه نوشهر و از غرب به بخشی از خط کمربندی چالوس - تنکابن محدود می‌شود، دارای پهنای 5/5 کیلومتری است و دو دهنه پل بر روی رودخانه چالوس احداث شده است: اولی، پل بزرگ بلافاصله بعد از انشعاب کمربندی چالوس - تنکابن؛ و دومی پل بزرگ جنوب‌شرقی میدان آزادی که بلوار امام رضا(ع) را به محور چالوس - نوشهر متصل می‌کند.

ریخت‌شناسی این رودخانه نیز همچون سایر رودخانه‌های استان مازندران شامل پهنه‌های سیلابی فعال و پادگانه‌های مرز سیلاب‌های 10 ساله و 50 ساله است. ولی در بخش‌هایی از این رودخانه حتی پادگانه‌های بلند نیز در معرض خطر سیلاب قرار دارند.

محدوده‌ای که بیش از همه نقاط، تحت تاثیر جریان‌های سیلابی قرار دارد، در حد فاصل 35/1 کیلومتری شمال چالوس (در شمال) و دو کیلومتری جنوب چالوس واقع است. در این محدوده "دارکلای علیا" در جنوب تا پشت بازار میوه و تره‌بار (خیابان عاشورا) محدوده زیانباری گسترده و بسیار شدید و از دارکلای علیا تا شهرآرا و سینوا، محدوده سیلابی شدید تلقی می‌شود.

در سال‌های گذشته چندین سیلاب در محدوده رودخانه چالوس رخ داده است. در سیلاب 1330 تعداد پنج نفر و در سیلاب 1368 تعداد هشت نفر جان خود را از دست داده‌اند. سیلاب 1357 و 1380 نیز مهم‌ترین و بزرگ‌ترین سیلاب‌های رودخانه چالوس هستند. ارتفاع آب در این سیلاب‌ها از چهار تا هشت متر بوده است و ساختماها، باغات و احشام زیادی از بین رفته‌اند.

جاری شدن سیل، تغییر مسیر رودخانه، کاهش سطح ارتفاع آب، انقراض نسل ماهیان موجود نظیر آزاد، قزل‌آلا، خال قرمز و سفید و هدایت فاضلاب به این رودخانه، از عمده‌ترین پیامدهای زیان‌بار ساماندهی نشدن رودخانه چالوس و برداشت غیرمجاز شن و ماسه از بستر این رودخانه بوده است و غیر اصولی بودن این برداشت‌ها سبب افت بستر و آبگیری نشدن اراضی کشاورزی حاشیه آن شده است.

بنا به نظر کارشناسان و صاحب‌نظران، فرسایش و تخریب جداره‌ها، ایجاد آبشارها، شکستگی بستر، نبود دیواره حفاظتی، افت بستر رودخانه، برداشت بی‌رویه و خارج از ظرفیت شن و ماسه، حوضچه‌هایی را بر بستر رودخانه چالوس ایجاد کرده که بر فرایند فرسایش و رسوب‌گذاری آن تاثیر منفی گذاشته است. برداشت غیرمجاز شن و ماسه، ساختار مهندسی و شکل طبیعی رودخانه را از بین برده است.

تخریب اراضی کشاورزی همجوار، از جمله دیگر پیامدهای زیان‌بار ساماندهی نشدن رودخانه چالوس است. فرسایش کناره رودخانه چالوس باعث شده تا تراز کف آن 10 تا 15 متر پایین‌تر از 20 سال قبل برود و ساماندهی نشدن رودخانه چالوس نیز موجب شده تا شکل طبیعی آن از بین رفته، آلودگی‌های زیست محیطی در آن افزایش یابد.

از سوی دیگر، نبود هماهنگی و انسجام بین نهادها، از عوامل برداشت غیرمجاز شن و ماسه از بستر این رودخانه بوده است و بهره‌برداری غیرعلمی‌ و ساماندهی نشدن روخانه‌، سبب شده تا دوره برگشت و جاری شدن سیل در این منطقه به کمتر از 10 سال کاهش یابد.

ساماندهی نشدن رودخانه‌های چالوس، نگرانی شهروندان را به هنگام جاری شدن سیل افزایش داده است. چرا که اجرای طرح‌هایی مانند لایروبی رودخانه و ساخت سیل‌بند برای کاهش خسارات ناشی از حوادث پیش‌بینی نشده، لازم بوده و ضرورت تدوین طرح جامع ساماندهی رودخانه‌ها در این منطقه را بیش از پیش عیان می‌کند.

لزوم ساماندهی و زیباسازی حریم رودخانه‌ها و اجرای طرح‌های مناسب برای پیشگیری از خسارات احتمالی ناشی از حوادث پیش‌بینی نشده و اختصاص اعتبار کلان برای این مهم، دیوارسازی، ساخت سیل‌بند، احداث پل و زیباسازی حریم این رودخانه، نیاز اساسی است.

همچنین با توجه به حساس بودن رودخانه‌ها در حفظ و توسعه‌ اکوتوریسم منطقه، برنامه‌ریزی مسوولان امر را برای ساماندهی این رودخانه‌ها ضروری ساخته است.

از سوی دیگر، از بین رفتن سازه‌های نگه‌دارنده گابیون‌های بتونی دیواره رودخانه چالوس، میزان خسارات را در هنگام جاری شدن سیل افزایش داده است. برای کاهش خسارت‌های ناشی از برداشت بی‌رویه شن و ماسه، تعیین میزان برداشت، محل‌های برداشت و نحوه برداشت مصالح در بستر رودخانه نیز، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.

گفتنی است، جمعی ‌از کشاورزان و ساکنان حاشیه رودخانه چالوس در نامه‌ای به رییس‌جمهور، به هنگام سفر هیات دولت به استان مازندران و منطقه چالوس، توجه مسوولان امر برای ساماندهی حریم این رودخانه را جهت حفظ اراضی کشاورزی و کاهش خسارات بلایای طبیعی، ضروری دانستند.

در بخشی از این نامه آمده بود: بر اثر فرسایش، حریم رودخانه چالوس که به عنوان رودخانه وحشی تلقی می‌شود، گسترش یافته و هم‌اکنون دیواره‌هایی به ارتفاع پنج تا 10 متر در مسیر آن به وجود آمده است که موجب تخریب اراضی زراعی و تهدید ساکنان منطقه شده است.

آنان از رییس‌جمهوری خواستند تا با تخصیص اعتبارات ملی برای ساخت دیواره‌های بتونی و اجرای طرح‌های مناسب، مشکلات کشاورزان و ساکنان حاشیه این رودخانه را برطرف کند.

با آنکه، طرح ساماندهی رودخانه چالوس سال‌هاست که در محافل رسمی ‌مطرح می‌شود و از زدن سدهای کناره در دو طرف رودخانه تا ایجاد دریاچه مصنوعی جهت قایقرانی در فصل تابستان برای جذب مسافر و توریست و دستیابی راحت مسافران به دریا و کم‌شدن ترافیک شهری - که معضل بزرگ شهر چالوس است - نام برده شده است؛ اما از اجرای این طرح‌ها و عملیاتی شدن آنها هیچ خبری نیست و هیچ ارگانی هم خود را مسوول پیگیری این طرح‌ها نمی‌داند.

در سفر رییس‌جمهور به چالوس، طرح ساماندهی رودخانه در اولویت طرح‌ها قرار داشت و اعتبار 10 میلیارد تومانی نیز برای آن در نظر گرفته شد. اما این طرح نیز تاکنون فقط در حد حرف باقی مانده است.

در حال حاضر به دلیل سیلاب‌های سالانه به خصوص سیل اواخر سال 83، چندین منطقه خطرناک در طول رودخانه به وجود آمده که، مورد تایید کارشناسان قرار گرفته است و در صورت جاری شدن مجدد سیل، که به علت فراوانی بارش برف و باران، امسال محتمل است، احتمال خطر جانی و مالی فراوانی وجود دارد. این در حالی است که همه مسوولان دست روی دست گذاشته‌اند و هیچ اقدامی ‌در جهت لایروبی رودخانه‌ها و اصلاح و یا خارج کردن مناطق در معرض بحران، انجام نمی‌دهند.

فرماندار شهرستان چالوس، شهردار را مسوول لایروبی می‌داند و شهردار هم خود را مسوول لایروبی نمی‌داند و مسوولان اداره‌ آبیاری هم خود را فاقد امکانات می‌دانند و مردم هم در این میان سرگردان و مایوس از مسوولان و از سوی دیگر نگران جاری شدن سیل بهاره هستند.

عدم تخم‌ریزی ماهیان آزاد و سفید ناشی از سریز فاضلاب شهری است

غلامرضا خلج، از اهالی ساکن در حریم رودخانه چالوس و کارمند اداره بهداشت این شهر، در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا اظهار داشت: برداشت شن و ماسه از این رودخانه توسط شهرداری چالوس انجام می‌گرفت که حدود دو سال است این کار توسط فرمانداری منع شده است.

وی افزود: بهره‌برداری از شن و ماسه این رودخانه به حدی است که جایی برای برداشت وجود ندارد و بستر آن نیز که پایین‌تر از رسوبات قرار گرفته است، در مواقع سیلاب، موجب شستن دیواره غربی رودخانه می‌شود، سکونت در این بخش از شهر را با خطر مواجه کرده است.

خلج با بیان اینکه حریم خانه ساکنان قسمت غربی، فاصله زیادی با رودخانه داشته است، تصریح کرد: برداشت بی‌رویه شهرداری باعث تخریب حریم رودخانه شده است.

وی ادامه داد: هرچند شهردار چالوس از سال 1360 قول سنگ‌چینی حریم را داده بود، ولی هنوز اقدامی در این خصوص انجام نشده است.

او با ادعای اینکه هر ساله 25 میلیون تومان توسط استانداری مازندران بابت لایروبی رودخانه چالوس در نظر گرفته می‌شود، گفت: متأسفانه مسئولان بجای در دستور کار قرار دادن لایروبی رودخانه‌ها، بودجه را به ستاد حوادث غیرمترقبه تخصیص می‌دهند تا ضرر و زیان سیلاب‌ها را جبران کند.

وی خاطرنشان کرد: اگر بودجه لایروبی را دقیقاً به این کار اختصاص دهند، خسارات ناشی از بروز سیلاب و حتی وقوع آن نیز، بسیار کاهش می‌یابد.

خلج به سد افقی ناتمامی که برای انتقال آب به زمین‌های کشاورزی مدنظر قرار گرفته بود، اشاره کرد و گفت: بی‌توجهی مسئولان در این خصوص باعث شده، طی سیلابی دیواره آن ریزش کند.

او مدعی شد: متأسفانه شهرداری چالوس با پیمانکار این شرکت که نتوانسته بود به تعهدات خود عمل کند، قراردادی دوباره امضاء کرده است. شهرداری برای تکمیل ساخت این سد 50 میلیون تومان از بودجه لایروبی رودخانه چالوس را به شرکت پیمانکار اختصاص داده که، با توجه به وضعیت بحرانی این رودخانه، خطر ریزش دیواره‌ها، سقوط منازل مسکونی حریم رودخانه و همچنین احتمال بروز سیلاب‌ها، این اقدام موجه به نظر نمی‌رسد.

این کارمند اداره بهداشت چالوس، سرریز فاضلاب شهری به رودخانه چالوس را، از مشکلات عمده این شهر عنوان کرد و افزود: تصفیه‌خانه فاضلاب قبل از انقلاب برای آپارتمان‌ها و مجتمع‌های مسکونی مرکز شهر در نظر گرفته شده بود که در حال حاضر علاوه بر محدودیت گنجایش، حدود 20 سال نیز از خرابی آن می‌گذرد که این قضیه را شهرداری و شرکت آب و فاضلاب به عهده نمی‌گیرند.

وی با بیان اینکه متأسفانه بعد از 12 سال تعهد احداث تصفیه‌خانه در این شهر، اقدامی صورت نگرفته است، تصریح کرد: گردشگرانی که در فصل تابستان در محل شنای این رودخانه حضور می‌یابند نیز با خطرات بیماری‌هایی از قبیل ابتلا به میکروب التور یا شبه‌وبا مواجه هستند.

خلج ادامه داد: این میکروب بعد از گذراندن دوره کمون، مبتلا را دچار اسهال و ضعف می‌کند و با توجه به فاصله کم رودخانه با دریا، قطعاً گردشگران کمتری در این منطقه به خصوص در فصل گرما حضور می‌یابند.

وی، عدم تخم‌ریزی ماهیان آزاد و سفید در رودخانه چالوس را به دلیل سرریز فاضلاب به این رودخانه دانست و گفت: با وجود اینکه اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران و اغلب مدیران استانی از این قضیه مطلع هستند، متأسفانه تا به حال هیچ اقدامی صورت نگرفته است.

خلج در خصوص طرح ساماندهی رودخانه چالوس، به خبرنگار ایسنا، گفت: اگر این طرح اجرا شود، بسیاری از معضلات بروز سیلاب و ریزش دیواره‌های این رودخانه کاهش می‌یابد.

وی افزود: طی نامه‌ای که به رئیس‌جمهور نوشته شد، با پیگیری‌های فرماندار وقت چالوس، حدود پنج میلیارد تومان برای این طرح در نظر گرفته شد ولی هنوز طرحی از طرف شهرداری و مدیران استان برای جذب این اعتبار ارائه نشده، به گونه‌ای طرح ساماندهی رودخانه چالوس تنها در حد حرف باقی مانده است.

یاسمی‌زاده، شهردار چالوس نیز در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، اظهار داشت: مطالعات ساماندهی رودخانه چالوس در دو حوزه ملی و محلی در دست بررسی است و معاونت بخش آب وزارت نیرو متولی این بحث است.

وی با اشاره به اینکه شهرداری چالوس حق دخل و تصرف در این رودخانه را ندارد، گفت: اداره امور آب شهرستان نوشهر و چالوس متولی اعطای مجوز برداشت شن و ماسه از رودخانه چالوس است.

یاسمی‌زاده افزود: اداره امور آب شهرستان چالوس زمانی مجوز برداشت صادر می‌کند که به حریم رودخانه یا منازل مسکونی و زمین‌های کشاورزی اطراف، لطمه نخورد.

وی در خصوص معضلات فاضلاب و سرریز شدن آن به رودخانه، تصریح کرد: با توجه به اینکه شرکت آب و فاضلاب برای تأمین آب و جمع‌آوری فاضلاب در این شهر تشکیل شده، هنوز شبکه فاضلاب در چالوس احداث نشده است.

شهردار چالوس با بیان اینکه چالوس در جمع‌آوری فاضلاب، تنها از یک شبکه قدیمی برخوردار است، به غیرفعال بودن تصفیه‌خانه این شهر اشاره کرد و گفت: سرریز فاضلاب‌ها به رودخانه چالوس و منتهی شدن آن به دریای خزر از مهمترین معضلاتی است که، حتی تعداد گردشگران در این شهر را کاهش می‌دهد.

یاسمی‌زاده افزود: شهرداری چالوس طی مکاتبه‌ای با امور آب و فاضلاب شهرستان، این معضلات را مطرح کرد، اما هنوز آنها برای رفع این معضل کاری انجام نداده‌اند.

مشایخ، فرماندار شهرستان چالوس نیز در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، با تأکید بر این مطلب که برداشت غیرعلمی از بستر رودخانه، خیانت به نسل آینده است، خاطرنشان کرد: به مدت یک‌سال و نیمی که از مأموریت من در چالوس می‌گذرد، به هیچ‌کس اجازه برداشت نداده و نخواهم داد، مگر اینکه با مجوز و نظارت دقیق اداره امور آب شهرستان باشد.

وی در خصوص معضلات فاضلاب این شهر افزود: غیر از احداث تصفیه‌خانه کشتارگاه‌ها، که متولی آن شهرداری است، تصفیه‌خانه دیگری توسط شرکت آب و فاضلاب در دست اجراست و امیدوارم فاز اول آن تا پایان سال‌جاری به اتمام برسد.

دبیر ستاد حوادث غیرمترقبه شهرستان چالوس نیز گفت: اعتباری که شورای شهر چالوس برای طرح ساماندهی رودخانه چالوس در سفر دوم ریاست‌جمهوری تقاضا می‌کند، حداقل 10 میلیارد تومان خواهد بود.

محمدحسن حکیم‌زاده، در خصوص طرح ساماندهی رودخانه چالوس، اظهار داشت: برداشت بی‌رویه و غیرقانونی شن و ماسه از رودخانه که توسط دخل و تصرفات برخی افراد در حاشیه رودخانه صورت گرفته، باعث شده است که شورای شهر چالوس ساماندهی رودخانه چالوس از مدخل ورودی تا ساحل دریا را، به عنوان یکی از مصوبات در سفر ریاست‌جمهوری پیگیر شود.

این عضو شورای اسلامی شهر چالوس، افزود: با توجه به اینکه این طرح در مصوبات سفر اول ریاست جمهوری قرار نگرفت، سعی داریم تا در سفر دوم اعتبارات مورد نیاز اجرایی شدن این طرح را، به دولت اعلام کنیم.

دبیر ستاد حوادث غیرمترقبه چالوس خاطرنشان کرد: با وجود کمبود اعتبارات، از طرف این ستاد و شرکت آب منطقه‌ای در محدوده دو سر دهنه این رودخانه، توجه خاصی صورت گرفته تا کشاورزانی که فعالیت گسترده‌ای در آن محدوده دارند، بتوانند استفاده لازم را ببرند.

حکیم‌زاده، ساماندهی هزینه‌های بحث مهار آب، تقسیم عادلانه آب بین کشاورزان و بهبود فضای فیزیکی رودخانه چالوس را، از اقدامات در حال انجام توسط پیمانکار انتخابی شهرداری عنوان کرد و افزود: طرح کامل ساماندهی رودخانه چالوس نیازمند اعتبارات ملی است.

عضو شورای شهر چالوس گفت: شورای سوم شهر، به‌دلیل کاهش لطمات - که چالوس از عدم ساماندهی این رودخانه متحمل شده - در حال مذاکراه با مشاوران مهندسین آب و سازه‌های آبی تهران و اصفهان است تا با برگزاری مناقصه و انتخاب مشاور، طرح مطالعاتی و اجرایی ساماندهی رودخانه چالوس هرچه سریع‌تر انجام شود.

وی با بیان اینکه ایجاد فضای تفریحی در حاشیه رودخانه نیز در قالب این طرح قرار دارد، تأکید کرد: اعتباری که شورای شهر چالوس برای این طرح در سفر دوم ریاست جمهوری تقاضا می‌کند، حداقل 10 میلیارد تومان خواهد بود.

حکیم‌زاده با اشاره به اینکه کارهایی نیز برای کاهش سرریز فاضلاب به این رودخانه انجام گرفته است، تصریح کرد: متأسفانه این واقعیت وجود دارد که فاضلاب‌های خانگی، صنعتی و اداری وارد رودخانه چالوس می‌شوند به‌گونه‌ای بهداشت و منظر طبیعی این محدوده را تهدید می‌کنند.

وی ادامه داد: تصفیه‌خانه‌ای که شرکت آب و فاضلاب قرار بود دهه فجر سال‌جاری در محله مجیدآباد این شهر ساماندهی و احداث کند، هنوز احداث نشده و همچنین هیچ اقدامی را از سوی این شرکت در خصوص تکمیل شبکه فاضلاب و اتمام پروژه‌های آغاز شده از سال 85، شاهد نبوده‌ایم.

حکیم‌زاده گفت: لایروبی از سطح رودخانه با نظارت دقیق اداره امور آب شهر چالوس انجام می‌شود و هیچ مشکلی در این رابطه وجود ندارد.