پرسشهایی در برابر 50 سال فعالیت آژانس

آژانس بین المللی انرژی اتمی دیروز 50ساله شد. این نهاد مرتبط با سازمان ملل با شعار اتم برای صلح و بر مبنای 3اصل تایید صلح آمیز بودن و امنیت هسته ای ، سلامت هسته ای و انتقال تکنولوژی هسته ای

کد خبر: ۱۴۰۹۴۳

و با این فرض اولیه که یک مرجع مستقل بین المللی برای نظارت بر این فعالیت ها و توسعه فناوری های صلح آمیز هسته ای باید وجود داشته باشد، تشکیل شد.
رقابت های دوران جنگ سرد که بر مبنای سیاست توازن ترس مشترک به وسیله ابرقدرت های امریکا و شوروی ایجاد شده بود، مجالی برای عرض اندام آژانس نداد؛ اما پس از فروپاشی شوروی و به وجود آمدن فرصت بین المللی برای اجرای سیاست یکجانبه گرایی از سوی امریکا، زمینه های تازه ای برای فعالیت و حضور آژانس بین المللی انرژی هسته ای فراهم آمد.
در پیشینه فعالیت ها و بازرسی های آژانس که به طرح پرونده های پرتنش در شورای امنیت سازمان ملل منجر شد، کشورهای لیبی ، عراق ، کره شمالی و ایران قرار دارند.
حکایت هریک از کشورها و ماجرای پرونده هسته ای آنها نشان می دهد که ماهیت آژانس که 50سال پیش در قواره یک نهاد مستقل بین المللی به وجود آمد، اکنون چیست و سیاست ها و نگرشهای آن به کجا میل می کند.لیبی پس از فروپاشی شوروی از بازمانده های اتحاد چپ در شمال آفریقا بود که هنوز دنیای تک قطبی را به رسمیت نشناخته و ساز جدایی با امریکا را کوک کرده بود.
امریکا در پاسخ به آوای ناهمگون لیبی در جغرافیای شمال آفریقا، بازرسان آژانس را پیش فرستاد و دیری نپایید که پرونده لیبی به عنوان عامل تهدید امنیت جهانی ، روی میز شورای امنیت قرار گرفت و پس از چند سال اعمال تحریم های همه جانبه ، سرانجام سرهنگ پیر قذافی رهبر لیبی به زانو درآمد و در قبال دریافت امتیازهایی ناچیز از سوی امریکا، تاسیسات هسته ای کشورش را به مقصد امریکا بار کشتی کرد.
کشور دوم ، عراق است که اگرچه امریکا و انگلیس اعلام کرده بودند که این کشور به مرز دستیابی به بمب اتم رسیده است ؛ اما هیچ گاه نشانی از تاسیسات هسته ای حتی در مرحله ابتدایی پیدا نشد؛ البته هیچ وقت مهر اتهام از پیشانی عراق و حتی زمانی که نیروهای امریکایی و ائتلاف خاک این کشور را با حکم امریکا و با همان اتهام ثابت نشده داشتن سلاح هسته ای اشغال کردند، پاک نشد و اکنون نیز هیچ مرجع بین المللی پاسخگوی این پرسش نیست که چرا اتهام رژیم سابق عراق که مجازات آن ویرانی یک کشور و سوختن چند نسل بود، هیچ موقع ثابت نشد.
کشور سوم ، کره شمالی است که حکایت آن شبیه لیبی ؛ اما با تفاوت جغرافیایی است. کره شمالی نیز در میدان یکجانبه گرایی همراه امریکا نشده و در نتیجه همان پروسه آژانس ، شورای حکام ، شورای امنیت و تحریم و تهدید علیه این کشور تکرار شده است.
کره شمالی اما به پشتوانه خلوتگاهی که در سایه حصار چین و روسیه به دست آورده ، به طور رسمی اعلام کرد که صاحب بمب اتمی است.
اما متفاوت تر از همه این ماجراها، حکایت ایران است.
بازرسان آژانس ، در بازدید از تاسیسات هسته ای ایران ، به طور رسمی و در مستندات گزارش های خود اعلام کرده اند که هیچ انحرافی از پروتکل آژانس در فعالیت ها و تاسیسات ایران مشاهده نشده است ؛ اما نمی توانیم بصراحت اعلام کنیم که ایران در آینده در فعالیت های خود انحراف نخواهد داشت.
نیت خوانی در تجربه ایران برای اولین بار در شرح وظایف نهادهای بین المللی قرار گرفت و به دلیل این که نیات ایران برای شورای حکام آژانس ثابت نشد، پرونده ایران به شورای امنیت رفت و تاکنون 2قطعنامه علیه ایران صادر شده است.
اما غریب تر از همه اینها این است که اسرائیل کلاهک های هسته ای خود را انکار نمی کند. هند و پاکستان دستیابی خود به بمب اتمی را جشن گرفتند و بر امضا نکردن پروتکل الحاقی اصرار دارند؛ اما هیچ گاه عامل تهدید بین المللی شناخته نشده اند. نقطه اشتراک این کشورها، با همه تضاد منافعی که با هم دارند، این است که پیرو سیاستهای امریکا هستند.
مبنای تداوم و حیات سازمان های بین المللی ، اجماع و تفاهم کشورها بر پیمانهای مشترک است . این پیمان ها اگر نادیده گرفته شوند، تداوم حیات و بقای این سازمان ها، مورد پرسش قرار می گیرد.عملکرد آژانس بین المللی انرژی اتمی از دهه سوم فعالیت خود تاکنون ، پرسشهای زیادی را درباره وفاداری به پیمان هایی که مبنای تشکیل این سازمان بوده ، برانگیخته و مهمترین پرسش این است که آیا این نهاد را می توانیم مستقل بنامیم یا ابزار تشخیص و برجسته سازی کشورهای تهدیدزا علیه منافع امریکا و برخورد با آنها.