توسعه انسانی در ایران؛ 5 پله بالاتر

روند شاخص توسعه انسانی در ایران طی سالهای 1354-1381نشانگر روند بسیار آرام صعودی توسعه انسانی در ایران است.
این شاخص از 565/0 در سال 1354 به 732/0 در سال 1381 رسیده است. البته توجه داشته باشید که شاخص توسعه انسانی با 2 سال تاخیر اعلام می شود و آمارهای منتشر شده سال 1383 حاوی اطلاعات سال 1381 است.
گزارش توسعه انسانی علاوه بر اعلام شاخص توسعه انسانی، به بررسی شاخص های گوناگون دیگر بهداشتی ،اقتصادی و اجتماعی نیز پرداخته می شود.
بر اساس این گزارش ، امید به زندگی در مردان ایرانی به 8/68 سال و زنان ایرانی به 7/71 سال رسید. سازمان ملل ، متوسط امید به زندگی در ایران در سال 2002، را 70/1 سال اعلام کرده است ، درحالی که این رقم سال 1970، 55/3سال بوده است.
بر مبنای این گزارش سال 2002 در ایران سهم دولت در هزینه های بهداشتی ، 8/2 درصد تولید ناخالص داخلی و بخش خصوصی 6/3 درصد تولید ناخالص داخلی برآورد شده است و سرانه هزینه بهداشتی در ایران 422 دلار در سال اعلام شد.
میزان مرگ و میر نوزادان در سال 2002، 35 نفر به ازای هر 1000 تولد زنده بود که این میزان سال 1970، 122بوده است.
متوسط نرخ رشد جمعیت ایران نیز بین سالهای 2002 تا 2015برابر 4/1 درصد خواهد بود و جمعیت ایران سال 2015 به 4/81 میلیون نفر افزایش خواهد یافت.
درگزارش توسعه انسانی 2004، ارزش تولید ناخالص داخلی ایران 108 میلیارد دلار و بر مبنای برابری قدرت خرید دلار امریکا 438 میلیارد دلار برآورد شد.همچنین سرانه تولید ناخالص داخلی ایران 1652 دلار و بر مبنای برابری قدرت خرید دلار امریکا 6690 دلار اعلام شد، ضمن آن که ایران از نظر تولید سرانه داخلی میان 177 کشور جهان رتبه 70 را کسب کرد.
در این گزارش می خوانیم: ایران از نظر فقر میان 95کشور در حال توسعه ، رتبه 31 را به خود اختصاص داد و ارزش شاخص فقر در ایران نیز به 4/16 درصد رسید.
این گزارش همچنین با اعلام این که متوسط نرخ تورم در ایران بین سالهای 1369 تا 1381 برابر 6/23 درصد بوده است ، نرخ تورم را در سال گذشته 3/14 درصد اعلام کرده است.
گزارش توسعه انسانی 2004 حاکی است ، ثبت نام در مقاطع مختلف تحصیلی در ایران از 64 درصد به 69 درصد کل جمعیت بهبود یافته که این خود به بهبود رتبه بندی کلی ایران در سطح جهانی کمک کرده و توانسته رتبه 103 را از بین 176 کشور جهان به دست آورد.
در گزارش توسعه انسانی سازمان ملل ، موضوع توانمندسازی بر مبنای شاخص های جنسیتی نیز آورده شده است که رتبه 82 ایران میان 144 کشور جهان بیانگر این است که کشور ما در امور توانمندسازی زنان موفق بوده است.
همچنین رتبه ایران با توجه به کسب 8/12 درصدی مشاغل (سطوح) بالای مدیریتی توسط زنان ، 71 گزارش شده است ، ضمن آن که رتبه ایران در سطوح فنی و حرفه ای زنان 72اعلام شده است.
در کل نرخ فعالیت اقتصادی زنان در ایران 30 درصد کل فعالیت های اقتصادی است.


...و در پایان

با مرور اجمالی بر گزارش های توسعه انسانی که در چند ساله اخیر از سوی سازمان ملل متحد منتشر شده چند نکته قابل توجه را درمی یابیم.
دامنه تغییرات شاخص توسعه انسانی بسیار وسیع بوده و بخوبی نشان می دهد که شکاف موجود میان سطوح توسعه انسانی کشورها بسیار عمیق است.
بر مبنای گزارش سال 2004، 6/48 درصد از کشورها (86کشور) دارای شاخص توسعه انسانی متوسط هستند که ایران نیز در همین گروه قرار می گیرد.
کشورهای دارای توسعه انسانی بالا که دامنه مقدار شاخص مذکور در آنها بین حداقل 800/0 و حداکثر 956/0 محاسبه شده است ، سهمی برابر با 1/31 درصد از کشورهای جهان را در برمی گیرند.
در گروه توسعه انسانی پایین 36 کشور واقع شده اند که مقدار شاخص در آنها بین حداقل 273/0 و حداکثر 497/0است.
براساس بررسی های صورت گرفته ، بین وضعیت ایران به لحاظ شاخص توسعه انسانی و تولید ناخالص داخلی ، 31 رتبه فاصله وجود دارد. یعنی در جداول سازمان ملل متحد تولید ناخالص داخلی ایران در رده ای قرار دارد که 31رتبه بیشتر از رده شاخص توسعه انسانی آن است.
این موضوع نشان می دهد که اقتصاد کشور برای افزایش ضریب توسعه انسانی آمادگی ویژه ای دارد.
بررسی تغییرات شاخص توسعه انسانی در ایران بیانگر افزایش آرام و تدریجی این شاخص در سالهای اخیر است ؛ اما بررسی رتبه ایران نشان می دهد رتبه شاخص توسعه انسانی ایران در گزارش سال 1379، 97 در سال 1380، 90 در سال 1381، 98ودر سال 1382، 106 اعلام شده است.
باتوجه به این ارقام رتبه شاخص توسعه انسانی در ایران به نسبت گزارش سال 1380 بدتر شده است. البته توجه داشته باشید که در طول این سالها چندین کشور به فهرست کشورها اضافه شده است که تعدادی از آنها رتبه بالاتری نسبت به ایران داشتند.
این گزارش را با جمله ای از امام راحل به پایان می رسانیم که فرموده اند: توسعه مطلوب آن است که در همه ابعاد اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی صورت گیرد.بدون شک توسعه اقتصادی و اجتماعی بدون توسعه فرهنگی به کمال مطلوب نمی رسد.

دکتر علی اخوان بهبهانی