رستاق در کتابهای تاریخی مربوط به یزد که از قرن هشتم به بعد در دست داریم منطقه ای است بسیار بزرگ ، مرکب از 22آبادی که بین یزد و میبد قرار داشته
کد خبر: ۳۲۸۹۱
و همواره قسمت مهمی از یزد به شمار می رفته و آبادانی دیه های آنجا شهرت داشته است .
کلمه رستاق ، درباره این ناحیه ، اولین بار در جامع الخیرات دیده می شود ، که متن وقفنامه سیدرکن الدین و سیدشمس الدین است و در سالهای 732 و 733 هجری تالیف شده است.
این متن از نخستین و عمده ترین منابع تاریخ یزد به شمار می رود ، که نام رستاق نیز بکرات در آن دیده می شود و نکته جالب درباره آن، نحوه پیدا شدن آن است که چندین سال پیش هنگام خراب کردن دیواری قدیمی در عزآباد رستاق پیدا شد.
به دلیل عدم انجام تحقیقات کافی درباره رستاق ، تعیین تاریخی برای بنیاد آن کاری بسیار دشوار است. به نظر می رسد کهنترین یادگار رستاق ، اسفنجرد باشد که امروز زیر تپه های شن مدفون است نویسنده کتاب هفت کشور درباره اسفنجرد می نویسد:
اسفندیار در دامن زاج کوه و کنار کاسه رود چند روز مقام ساخت و بنیاد شهری فرمود و آن را اسفندیار نام کرد. اسفنجرد می خوانند و بعضی ریگ گرفته است.
نویسنده جامع مفیدی درباره ارتباط اسنفجرد و عزآباد نوشته است: عزآباد موضعی بوده در نهایت آبادی و قلعه ای داشته بغایت استحکام و معموری و متوطنانش در کمال صلاح و پرهیزکاری. حضرت شیخ ربانی و قطب صمدانی ، شیخ فخرالدین احمد که آوازه کشف و کراماتش از شرق به غرب رسیده ، اسفنجردی الاصل بوده ، به سببی از اسباب ، آن موضع خراب و مجاوران متفرق شده اند و میاه آن را به قریه عزآباد آورده الحال در آن محل شرب می نمایند.
علاوه بر این ، در کتابهای معتبر تاریخی رستاق را به همراه مهریز و فهرج ، یزد و میبد و اردکان یکی از 4 کانون عمده زراعت و مدنیت در یزد دانسته اند.
در این مقاله ، ضمن بررسی تاریخ روستاهای رستاق ، بناهای خشتی با ارزشی را معرفی خواهیم کرد که قبلا معرفی نشده اند ، یا اگر معرفی شده اند ، اطلاعات درباره آنها کافی نبوده است.
برخی از آنها عبارتند از: خانه نقاشی ، مسجد جامع و منارجنبان ، قلعه عزآباد ، بقعه و مقبره سلطان محمودشاه ، مسجد جامع، امامزاده سیدحسین بندرآباد.
رستاق در لغت معرب رستاک و به معنی روستا یا منطقه ای متشکل از تعدادی روستاهای همجوار است که چند منطقه از مناطق کشور به این نام خوانده می شود.
در استان یزد ، از قدیم الایام به بخش وسیعی که در غرب یزد قرار داشته و از زارچ تا میبد را دربرمی گرفته ، رستاق گفته می شده است.
این منطقه که همواره قسمت مهمی از یزد به شمار می رفته و آبادانی روستاهای آن شهرت داشته ، شامل 22 آبادی بوده است.
رستاق طبق آخرین تقسیمات کشوری ، دهستانی است از بخش مرکزی شهرستان صدوق با وسعت 61 کیلومتر مربع و جمعیتی حدود 10 هزار نفر که به علت پراکندگی روستاهای منطقه وعدم ساماندهی آنها ، کمبود امکانات ، خشک شدن قنوات و کمبود آب کشاورزی ، متاسفانه در سالهای اخیر بسیاری از اهالی آن به یزد ، تهران و شهرهای دیگر مهاجرت کرده اند.
رستاق سابقه ای درخشان دارد و مردمان با صلابتش طی قرنها تلاش و پشتکار آن را آفریده اند و بی دلیل نیست که رستاق را دلر کویر و زیور کویر نامیده اند ، چرا که امامزاده ها ، حسینیه ها ، مساجد ، زیارتگاه ها ، آب انبارها ، آسیابها ، بادگیرها ، بازارها ، برج و باروها ، تیمچه ها ، چاپارخانه ها ، حمامها ، حوضها ، خانقاه ها ، خندق ها ، دروازه ها ، رباطها ، ساباطها ، سقاخانه ها ، آرامگاه ها ، یخچال ها ، قلعه ها و سایر میراث های به جا مانده از نیاکان این دیار همچون دلر و مروارید بر پهنه کویر مرکزی ایران می درخشد و چشم هر بیننده ای را خیره می سازد.
متاسفانه بسیاری از این بناها یا خراب شده اند و یا در شرف نابودی هستند. بخشی از این ویرانی در اثر گزندهای طبیعی مثل هجوم ریگ روان یا سیل بوده است و بخش دیگر در اثر بی اعتنایی بشر امروزی به تاریخ و فرهنگ نیاکان خویش.
چه آثار باارزشی همچون کاشیها، کتیبه ها و سنگهای تاریخی که از دیوارها و سقفها افتاده یا از سوی بیگانگان به یغما رفته است. از میان متون تاریخی مربوط به یزد ، کلمه رستاق اولین بار در کتاب جامع الخیرات که قدیمی ترین متن مستقل درباره یزد و توابع یزد است ، دیده می شود.
این کتاب متن وقفنامه دانشمند و خیر بی نظیر یزدی سیدکن الدین محمد و پسرش سیدشمس الدین است که در سالهای 732 و 733 هجری نوشته شده است و از نخستین و عمده ترین منابع تاریخ یزد به شمار می رود و نام رستاق نیز بکرات در آن دیده می شود.
نکته جالب درباره سابقه رستاق و قدیمی ترین کتاب تاریخ یزد در این است که نسخه این متن، چند سال پیش هنگام خراب کردن دیواری قدیمی در عزآباد رستاق پیدا شده است. از میان آبادی های رستاق ، نام اسفنجرد 6 بار ، بندرآباد 5 بار، چهار دیه (در نزدیکی شمسی) 5 بار ، عزآباد 3 بار و نام رستاق 13 بار در کتاب جامع الخیرات ذکر شده است.
بعد از جامع الخیرات ، نام رستاق و آبادی های این منطقه در سایر کتابهای تاریخی یزد همچون جامع مفیدی ، تاریخ جعفری ، تاریخ جدید یزد ، آتشکده یزدان و سفرنامه های داخلی و خارجی دیده می شود.
براساس اطلاعات موجود در این آثار، می توان به قدمت روستاهای بندرآباد و عزآباد و اهمیت آنها درازمنه قدیم و سابقه آنها نسبت به سایر روستاهای رستاق پی برد. متاسفانه در آثار فوق الذکر ، تاریخی برای بنیاد بندرآباد ذکر نشده است ، جز این که به نقل از جامع مفیدی می خوانیم «بنای آن در تاریخ افسانه ای یزد به بندار از امرای پادشاهان عجم نسبت داده شده است» اهمیت و شهرت بندرآباد بیشتر به دلیل نام و آوازه عارف و زاهد معروف قرن هفتم هجری ، تقی الدین دادا محمد (شیخداد امروزی) است که خانقاه و بقعه و مسجدی در آن آبادی بنیاد نهاد تا صوفیان و عرفا در آن به درس و بحث و تصفیه و تزکیه بپردازند.
پس از این که شیخ دادا محمد در سال 700 وفات کرد، جنازه او را در همین خانقاه به خاک سپردند، ولی مریدانش در یزد به حکم وصیت او را به یزد بردند و در محل شیخداد فعلی دفن کردند. خانقاه بندرآباد، بعد محل دفن یکی از فرزندان شیخ به نام سلطان محمود شاه می شود ، که به همین مناسب، امروز به سلطان محمودشاه معروف است.
متاسفانه اکنون جای سنگ قبر او که به طور عمودی بر بدنه دیوار کنار محراب نصب بوده ، خالی است و بنا به قول نویسنده کتاب یادگارهای یزد که تصویر آن را نیز آورده است. در موزه متروپولیتن امریکا نگهداری می شود. (به تاریخ 753) در این بقعه ، علاوه بر سنگهای خوش تراش قبور فوق الذکر ، کتیبه ها و کاشی های زیبایی وجود دارد.
در جنوب صحن این بنا، صفه ای است به طول 11 متر که در جنوب آن گنبدی قرار دارد، با این تفاوت که میان صفه و گنبد مسجد، درگاه باز است و در فاصله میان گنبد و صفه ، دیواری کشیده اند که از اره آن با کاشی 6 ضلعی فیروزه ای و حمیل لاجوردی و مشکی و حمیل ها و ختایی ها و اسلیمی های حنایی رنگ و فیروزه ای است و ارتفاع محراب 5/1 متر و عرض آن 96 سانتیمتر است.
از گوشه جنوب شرقی صفه راهی به زیر گنبد منتهی می شود. طول و عرض زیر گنبد 8 در 8 متر و ازاره بنا تماما به ارتفاع 70/1 سانتیمتر از کاشیهای فیروزه ای 6 ضلعی و حواشی معرق پوشیده شده و 4پنجره معرق در بالا دارد که پشت آنها را بسته اند.
در زاویه جنوب شرقی و جنوب غربی گنبد ، یعنی طرفین محراب 2 اتاق کوچک با همان تزیینات کاشی فیروزه ای موجود است. وسط دیوار جنوبی بقعه ، محراب قرار دارد که وسط آن صورت قبری دیده می شود. در کنار بقعه سلطان محمود شاه ، مسجدی شبیه مساجد قرن هشتم وجود دارد ، که صحن آن به شکل مربع با طول و عرض 11 متر است که در مشرق و مغرب آن 2 ایوان سرتاسری به عرض 9 متر ساخته اند و انتهای این دو ایوان از 2طرف به گنبد جنوبی مسجد راه دارد. در جنوب صحن ، صفه ای است به عرض 9 متر و عقب آن گنبدی به طول و عرض 9متر که در دیوار جنوبی آن محراب قرار گرفته و قسمت شمالی مسجد را شبستان سرپوشیده ای اشغال کرده است.
پوشش خارجی گنبد از آجر ساده است و محراب دارای مقرنس کاری های گچی است که زیر آنها را به شمسه های کاشی معرق لاجوردی زینت می دهد و ازاره آن از کاشی های فیروزه ای 6ضلعی پوشیده شده.
کنار محراب ، منبر بزرگی با 13 پله ساخته اند و اطراف آن را با کاشی های فیروزه ای و لاجوردی معرق و گره سازی زینت داده اند. در نزدیکی بقعه سلطان محمودشاه، مسجد جامع قرار دارد با گنبد مرتفع و منبری با دو پله در فاصله 500 متری از بقعه ، امامزاده سیدحسین دیده می شود که ساختمان آن چندان قدمتی ندارد و گفته اند این امامزاده با امامزاده سیدشمس الدین ، سیدنورالدین و سیدمحمد - در نزدیکی عقدا - جمعا 4 برادر بوده اند که سیدحسین در نزدیکی جلال آباد (دزک) به شهادت رسیده و در این محل به خاک سپرده شده که امروز زیارتگاه مردم است.
خوشبختانه تاریخ بنای عزآباد در کتابهای تاریخی به طور صریح و آشکار، سال 600 هجری و به دست اتابک معروف عزالدین لنگر نوشته اند. جامع مفیدی در این باره می نویسد:
چون عزالدین لنگر حسب الفرمان سلطان سنجر در خطه یزد بر مسند فرمانروایی نشست ، در خارج شهر به جهت مسکن خود باغی احداث کرد و آن را باغ عزآباد نام نهاد و در سنه ستمائه در 6 فرسخی شهر ، دیهی احداث نمود و قناتی جاری ساخت و آن را نیز عزآباد نام کرد و الحال به همان اسم شهرت دارد و اقسام میوه ها در نهایت خوبی و طراوت حاصل می شود و سادات حسینی صحیح النسب در آنجا متوطنند و اهالی آن موضع همه از اهل صلاح و رعایا بعضی به کسب شعربافی و برخی به زراعت روزگار می گذرانند و در همان قریه مسجد جامع و بازار و بیوتات و بساتین نیکو ساخته و شرف الدین مظفر ولد مبارزالدین محمدمظفر ، قنات شرف آباد جاری و محله شرف آباد در قریه مذکوره ساخته و سلمان الزمانی آقاجمال الدین المشتهر به مهتر جمال در زمان وزارت ، قنات جمال آباد را جاری و محله جمال آباد ساخته.

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها