آلتر ناتیو های احتمالی رژیم بعثی ایران و عراق «پس از صدام»

«عراق پس از صدام » دغدغه جدی جمهوری اسلامی ایران است این امر از آن رو با اهمیت جلوه می کند که این کشور به دلایل

کد خبر: ۱۶۵۳۱

گوناگون شامل داشتن مرز طولانی با ایران ، حضور اکثریت شیعه ، مسائل کردستان عراق ، وجود عتبات عالیات و سابقه تحمیل جنگ طولانی به ایران ، در صورت هر گونه تحول جدی ، تاثیرات قابل توجهی بر امنیت ملی ایران بر جای خواهد نهاد.روزنامه گاردین چاپ لندن در مقاله ای به بررسی آلترناتیوهای احتمالی رژیم بعث عراق و روابط آنها با ایران پرداخته است ، اگرچه در مواردی نظیر ارتباط ایران با گروه انصارالاسلام به تحریف واقعیت دست زده است . ترجمه مقاله مزبور در پی می آید. تهران با حمله نظامی امریکا به عراق مخالف است ؛ اما گزینه های پس از صدام را می سنجد. تهران آشکارا نشان داده است که با هرگونه دخالت نظامی امریکا در عراق مخالف است . همان گونه که پرزیدنت خاتمی اعلام کرد که «هیچ کس حق تصمیم گیری برای مردم عراق را ندارد»؛ اما نشانه هایی وجود دارد که در پس پرده ، تهران سرگرم بررسی این مطلب است که چگونه می تواند از سرنگونی صدام حسین که عمده مخالفان مسلح وی در ایران مستقر شده اند، بهره برد. پراگ ، بیست وچهارم جولای2002(رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی): در سطح رسمی سخنان این هفته رئیس جمهوری ایران ؛ محمد خاتمی مبنی بر مخالفت با دخالت خارجی در عراق در موضع ایران در قبال حمله امریکا به بغداد، جای تردیدی باقی نگذاشت . خاتمی ، این هفته طی دیدار از مالزی گفت : هرگونه دخالت در امور داخلی عراق به زیان مصالح مردم این کشور، منافع کشورهای منطقه و نیز صلح و آرامش در منطقه و جهان خواهد بود. او سپس افزود: هیچ کس حق تصمیم گیری برای مردم عراق را ندارد و ملت عراق خود باید برای خود تصمیم بگیرند. این سخنان 10روز پس از اظهارات عدی ، پسر ارشد صدام ایراد شد. عدی به ایران هشدار داده بود که مبادا از هرگونه یورش امریکایی ها به بغداد استفاده کند و کشور همسایه شان را مورد تهاجم قرار دهند. عدی در سخنرانی خود، ایران را متهم کرد که از شورش شیعیان جنوب عراق ، که در اواخر سال 91میلادی و در اثنای جنگ خلیج رخ داد، حمایت کرده است . او هدف ایران را از حمایت آن شورش که توسط بغداد سرکوب شد تصرف سرزمین عراق عنوان کرد و خاطرنشان کرد که هر اقدام جدید ایران به همان ترتیب با شکست مواجه خواهد شد. عدی گفت : «ایرانی ها در سال 91کوشیدند به ما صدمه بزنند؛ ولی باید بدانند که موفق نخواهند شد، حتی یک متر از سرزمین عراق را به قلمرو خود ملحق کنند.» به نظر می رسد که اخطار عدی بدون توجه به اظهارات قبلی وزرای اطلاعات و امور خارجه ایران صورت گرفته است . وزرای مزبور در سخنان خود، ضمن ابراز مخالفت ایران با هرگونه حمله نظامی امریکا به عراق ، واشنگتن را متهم کردند که از این طریق درصدد است توجه جهان را از آنچه آنان «قتل عام و کشتار در افغانستان و فلسطین » خواندند منحرف کند. مشاجرات علنی میان بغداد و تهران ، نشانه افزایش تنش بین 2کشور است . این در حالی است که ایالات متحده مکررا تهدید می کند که ممکن است برای سرنگونی رژیم عراق ، به زور متوسل شود. اوایل این ماه ، پس از آن که مذاکرات سازمان ملل متحد درباره بازگشت بازرسان تسلیحاتی به عراق به بن بست رسید، بوش اعلام کرد که واشنگتن از تمامی ابزارهای موجود برای عزل رهبر عراق استفاده خواهد کرد. یکی از علل بالابودن تنش میان بغداد و تهران این است که 2طرف واقفند که هرگونه مداخله امریکا در عراق ، محتملا ایران را به تعقیب اهدافش در آنجا ترغیب می کند. 2کشور که از سال 1980تا 1988میلادی با یکدیگر درگیر جنگی ویرانگر بودند، هیچ رابطه سیاسی ندارند و همدیگر را به ادامه اسارت زندانیان جنگی و پشتیبانی از فعالیت عمده ترین گروههای مسلح مخالف ، متهم می کنند. روابط توام با بیم و احتیاط با وجود دشمنی مشترک هر دو کشور با امریکا، که به آنها برچسب «محور شرارت» زده و نیز رفتارهایی که طرفین گاه و بی گاه از روی حسن نیت از خود نشان می دهند، همچنان ادامه دارد. از جمله این کوششها می توان به سفر وزیر فرهنگ عراق ، حمید یوسف حمادی به ایران که در ماه گذشته صورت گرفت ، اشاره کرد. او در این دیدار، از افزایش سفر زایران ایرانی به اماکن مقدسه استقبال کرد. ایران تاکنون مخالفتش را با حمله امریکا به عراق در هشدار به واشنگتن منحصر ساخته ؛ اما از آن سو هم هیچ پیشنهاد کمکی به بغداد نکرده است . تهران در حالی این موضع را اتخاذ کرده است که هر گونه عملیات امریکا در عراق می تواند با جاگیری نیروهای امریکایی که هنوز در افغانستان به سر می برند در مرزهای غربی ایران انجام پذیرد. واشنگتن همچنین مقداری از نیروهایش را به منظور جنگ با تروریسم در آسیای میانه مستقر کرده است ؛ اقدامی که تهران از آن نیز تحت عنوان مداخله انتقاد می کند. جورج جافی ، کارشناس منطقه ای مرکز مطالعات بین المللی دانشگاه کمبریج در انگلستان می گوید: تهران ، طی ماههای اخیر ندای مخالفت خود را با طرحهای امریکا برای حمله به عراق ، قوی تر کرده است . او عقیده دارد که لحن جدی تر جمهوری اسلامی نتیجه مباحثات طولانی عناصر میانه رو و محافظه کار بر سر چگونگی واکنش در برابر خطرات نبرد جدید امریکا در کشور همسایه است . جافی می گوید: در ایران یک اختلاف نظر اساسی بین میانه روها و محافظه کاران وجود دارد؛ میانه روها می گویند ما باید با ایالات متحده کنار بیاییم ، ما ناگزیریم که بیاموزیم چگونه با امریکا مدارا کنیم ، ما به روابط بهتر نیازمندیم ؛ در حالی که محافظه کاران عقیده دارند نمی شود با شیطان بزرگ سازش کرد و این کاملا غیرممکن است . جافی ادامه می دهد که : حال ، اقدام دولت بوش (قرار دادن ایران در محور شرارت) باعث شده است که میانه روها امکان استدلال برای اثبات مدعایشان را در برابر محافظه کاران از دست بدهند. بنابراین ، تردیدی که در گذشته درباره ابراز حمایت از عراق وجود داشت ، جای خود را به لزوم نمایش همبستگی بر ضد مداخلات امریکا در منطقه یا عراق داده است . اما برخی از تحلیلگران معتقدند برخلاف مخالفت های آشکار تهران با هر گونه حمله امریکا به عراق ، در پس پرده جریاناتی وجود دارد که حاکی از تلاش ایران برای ارزیابی شرایط پس از سقوط صدام و راههای بهره بردن از این شرایط است . ویلیام سامی ، متخصص امور منطقه ای رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی می گوید که یکی از این جریانات ، ارتباط اخیر عمده ترین اپوزیسیون مسلح مخالف صدام و تحت حمایت ایران ؛ یعنی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق با دولت امریکاست . این ارتباط، در قالب مشارکت این گروه در نشستی مرکب از 4گروه مسلح مخالف در واشنگتن صورت گرفت . در این نشست ، نمایندگان 4گروه مخالف حضور داشتند که عبارت بودند از: مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، حزب عمده کرد عراقی ؛ یعنی حزب دمکراتیک کردستان و اتحادیه میهنی کردستان و حزب وفاق ملی عراق (مرکب از فراریان ارتش )، نشست مزبور که اصطلاحا به گروه 4موسوم شد، در اوایل ماه ژوئن برگزار شد. سامی می گوید: شرکت اپوزیسیون شیعه مورد حمایت ایران در نشست گروه 4نشانه این است که تهران می تواند با جایگزینی یک حکومت موافق امریکا به جای صدام ، کنار بیاید. تغییر مواضع مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق نیز مساله جالب توجهی است . در گذشته سران این حزب نسبت به نقش امریکا در کنار زدن صدام حسین بدگمان بودند، من فکر می کنم این مساله بازتاب رنجشی بود که شیعیان جنوب عراق به خاطر عدم دریافت کمک از سوی امریکا در جریان شورش سال 91میلادی پیدا کرده بودند. همچنین خصومت تهران با ایالات متحده نیز در این بدبینی ، موثر بوده است . او ادامه می دهد: من فکر می کنم که مشارکت مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق در گروه 4ظاهرا به این دلیل است که ایرانی ها عقیده دارند دور ماندن این حزب از شرکت در مذاکرات با امریکا، می تواند نتایجی منفی در بر داشته باشد و موجب از دست رفتن کنترل ایران بر حزب مزبور شود. از سویی مقامات ایرانی که از به حاشیه رانده شدن در افغانستان پس از طالبان ، رنجیده خاطر هستند. اینک در تلاش اند تا از تکرار این امر در عراق پس از صدام ، جلوگیری کنند. سامی ابراز می کند: تهران همچنین در ظاهر مخالفتی با شرکت در مذاکرات با اتحادیه میهنی کردستان از خود نشان نداده است ؛ از این گذشته ، روابط نزدیکی را نیز با آن حزب برقرار کرده است . قلمرو در شمال عراق در امتداد مرزهای ایران واقع شده و جمهوری اسلامی به لحاظ اقتصادی ، گروههای کرد عراقی را زیر نفوذ خود دارد. تهران همچنین برای عراق پس از جنگ مهیا شده است ؛ از جمله تقویت سایر گروههای مسلحی که بتوانند از منافع ایران حمایت کنند. این اقدام ایران برای زمانی صورت گرفته است که اتحادیه میهنی کردستان و مجلس اعلای انقلاب اسلامی ثابت کنند که در نظام نوین عراقی ، شرکای بد و ناامید کننده ای هستند. در ماههای اخیر شاهد پیدایش اتحادیه شیعی جدیدی در عراق بوده ایم ؛ اتحادیه نیروهای اسلامی عراق ، که یکی دیگر از احزاب شیعی مورد حمایت ایران به نام الدعوه را شامل می شود. به طور همزمان ، حزب مسلح اسلامگرای کرد تحت عنوان انصارالاسلام ، در شمال عراق ظاهر شده است که دشمن اتحادیه میهنی کردستان به حساب می آید. رزمندگان اسلامگرای کرد، چنان که شایع است از حمایت جدی ایران برخوردارند. مقامات مدعی هستند که دولت ایران به اسلامگرایان کرد اجازه داده است هنگام درگیری با نیروهای اتحادیه میهنی ، آزادانه به آن سوی مرزهای ایران حرکت کنند. سامی معتقد است علاقه مندی ایران به گروههای جدید شیعی و اسلامگرای کرد، نشانه ای دیگر از تلاش این کشور در سنجش شرایط عراق برای تضمین نفوذ در آینده این کشور است . سامی اظهار می کند که پیدایش همزمان رقبای شیعی در برابر مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق و گروههای کرد اسلامگرا در مقابل اتحادیه میهنی ، با امعان نظر تهران نسبت به شرایطی صورت گرفته که در آن ، گروههای اپوزیسیونی که در گذشته مورد حمایت ایران قرار داشته اند، در آینده در مقابل آن کشور قرار گیرند. روش تهران روشن نیست ؛ اما آنچه بسیار واضح می نمایاند این است که تهران نمی خواهد از نتیجه بازی در عراق محروم بماند. اگرچه ایران راههای مختلفی را برای گسترش نفوذ در عراق پس از صدام دنبال می کند؛ اما هنوز اهداف نهایی تهران مشخص نیست . برخی از تحلیلگران معتقدند که تهران با دامن زدن به اختلافات داخلی در عراق می کوشد تا با ضعیف نگاه داشتن هر رژیم جدید، مطمئن شود که این کشور بسرعت نمی تواند دوباره به صورت یک قدرت منطقه ای ظاهر شود. ایران و عراق 2کشور قدرتمند منطقه خلیج هستند. سایر بازیگران مهم منطقه ای نظیر عربستان سعودی و امارات عربی متحده برای حفظ منافع و امنیت خود در مقابل این 2ابرقدرت منطقه ، به غرب تکیه دارند.
مترجم : احسان رازانی
نویسنده : چارلز رکنگل