نفت ؛ قراردادها، اختلاف نظرها

گزارشی اجمالی از قراردادهای رایج در صنعت نفت ایران

کد خبر: ۳۸۶۵

عقد قراردادهای نفتی به منظور دستیابی به فناوری منابع مالی سرمایه گذاری و حفظ و توسعه ظرفیت تولید صورت می گیرد این قراردادها دارای اشکال گوناگونی است که بنا به ساختار حقوقی و مالی کشورها تنظیم می شود. بر این اساس ، ابتدا به برسی این دو ساختار می پردازیم ، سپس به انواع قراردادهای نفتی توجه میکنیم:با توجه به پیشینه قراردادهای نفتی ، می توان دریافت که قوانین اصلی قراردادها براساس سیستم حقوقی عرفی انگلیس تنظیم شد که به حقوق فردی و دارایی های شخصی توجه می کرد، سپس در دهه 30 میلادی شیوه امتیازی در خاورمیانه اجرا شد. اما نقطه عطف توسعه صنعت و گاز به انقلاب 1917 بازمی گردد که مالکیت دولتی را رواج داد. پس از آن ملی شدن نفت در مکزیک در سال 1938 ، مشارکت دولتی را در اوایل دهه 50 افزایش داد و در دهه 70 تکمیل کرد. در حال حاضر سیستم های مختلف حقوقی به نام سیستم انتفاع ، مالکیت مطلق ، مالکیت مشروط، قطعنامه سازمان ملل و منشور انرژی وجود دارد که آخرین روش آن در دهه 80 میلادی و پس از فروپاشی شوروی به منظور جلوگیری از ملی شدن صنعت نفت تنظیم شد که کشورهای تولید کننده خلیج فارس آن را امضا نکردند.دومین عامل در عقد قراردادهای نفتی ، مسائل مالی است که بر عناصر اجاره ، حق مالکیت و مالیات استوار است حق مالکیت ، امروز به معنای درصد معینی از تولید است و دولتها به وسیله پول یا کالا آن را دریافت می کنند پس از ارزشگذاری بر تولید، می توان حق مالکیت ، درآمد مالیاتی و امور صادراتی را تنظیم کرد تفاوت بین تولید دریایی و خشکی تفاوت براساس عمق آب یا فاصله از خشکی سیستم شناور با افزایش پله ای حق مالکیت براساس سطح مشخصی از تولیدداشتن مقیاس متفاوت برای نفت خام و گاز طبیعی به همراه سطح پایین تر و اغلب با درصد ثابت تفاوت بر اساس کیفیت نفت خام پس از حق مالکیت ، مالیات ها از پیچیده ترین قسمت قراردادهاست که دو عامل هزینه های کسر مالیات و استهلاک در محاسبه آن نقش مهمی دارند ولی جریان هزینه ها و درآمدها عوامل نامشخصی هستند که وابسته به قیمت نفت ، عملکرد مخزن ، نرخ تنزیل ، هزینه استخراج و نحوه محاسبه آنند و دیدگاه های کارشناسی را طلب می کنند پس از مشخص شدن ساختار حقوقی و مالی قراردادها، لازم است 4 عامل ریسک اعتبار مالی ، بازده اقتصادی ، مدیریت و تقسیم تولید در نظر گرفته شود. علاوه بر آن باید با توجه به مدت قرارداد )سه مرحله فاز شناسایی ، فاز اکتشاف ، فاز استخراج ( انصراف ، حفاظت ، بازاریابی ، تعلق سرمایه ، تضمین عملکرد، تقاضای داخلی ، قوانین پالایشی ، استفاده از خدمات و تولیدات داخلی ، آموزش نیروی کشور میزبان ، حداقل سرمایه گذاری ، برنامه کاری ، کمیته مشترک مدیریتی و انتشار اطلاعات در نظر گرفته شود تا براساس شرایط یک کشور، امکان دستیابی به منابع جدید میسر شود.پس از تنظیم شکل کلی قراردادهای نفتی در کشور، لازم است نوع عقد قرارداد نیز معلوم شود تا سهم سرمایه گذار و نحوه تقسیم درآمده و هزینه ها بین طرفین قرارداد روشن شود ترتیب قرارداد در بخش نفت و گاز به دو گروه تقسیم می شود: الف ( سیستم امتیازی ، ب( سیستم قراردادی.سیستم امتیازی پیشینه و قدمتی طولانی دارد شیوه سنتی آن به سالهای پیش از1950 باز می گردد؛ ولی پس از1950 تغییرات عمده ای یافته است و فرمول تسهیم 50/50در این گروه جای می گیرد در حال حاضر در120 کشور جهان فعالیت مشترک شرکتهای خارجی و کشورهای نفت خیز در چارچوب قراردادهای امتیازی صورت می گیرد که اشکالی مانند اعطای اجازه بهره برداری ، اعطای پروانه بهره برداری و اجازه در آن وجود دارد. توافقات کلی قابل ملاحظه در این قراردادها عبارتند از:حفاری چاهها تا تاریخ معین .برگشت مناطق تحت قرارداد به دولت در تاریخ معین.پرداخت بهره ماهانه )حق مالکیت و مالیات براساس سوددهی نهایی(.در نظر گرفتن مواد قانونی برای تعیین مالک نهایی هر یک از میدان های کشف شده پذیرش ریسک از سوی دارنده حق امتیاز )حق اجرایی کشف و توسعه ذخایر نفتی(.حاکمیت کامل بر مراحل مختلف عملیات مانند فرآوری و بازاریابی توسط شرکت عامل .عرضه منابع هیدروکربنی کشف شده به بازار، پس از تامین تقاضای داخلی با نظر شرکت عامل این موارد با گذشت زمان اصلاح شده است برای مثال ، در گذشته امتیاز50 تا100 ساله در یک منطقه وسیع اعطاء می شد؛ ولی امروز امتیازها در یک محدوده خاص و زمان 10 تا40 سال تعیین می شود. قراردادهای امتیازی در خاورمیانه به طور گسترده استفاده می شود و شرکت های ملی نفت کشورها گاه 100 درصد دریافت و پرداخت قرارداد امتیازی را تحت کنترل دارند.پیدایش این نوع قرارداد ابتدا در بخش کشاورزی اندونزی پایه گذاری شد و در سال 1966 اولین موافقت نامه مشارکت در تولید در صنعت نفت در اندونزی به امضا رسید )امروز کشورهایی مانند پرو، مالزی ، مصر، سوریه از این نوع قرارداد استفاده می کنند). این قرارداد بر روی سهم تولید متمرکز شده است ؛ در حالی که حقوق مالکانه متعلق به دولت است و شرکت ملی نفت کشور مدیریت عملیات را به عهده دارد )یک موسسه خصوصی خطرپذیر).اکتشاف و حق برداشت : کل هزینه های اکتشاف به عهده سرمایه گذار خواهد بود و درصورت کشف ، به نسبت سهم طرفین ادامه فعالیت ممکن است در حقیقت شرکت عامل ریسک اکتشاف را به عهده می گیرد؛ اما پس از کشف ، بخشی از تولید به منظور جبران هزینه عملیات و پرداخت هزینه توسعه کنار گذاشته می شود و پس از جبران هزینه های توسعه میدان ، کلیه سرمایه ها متعلق به دولت میزبان است و درآمد کمپانی مشمول مالیات است.اداره فنی و اجرایی : مدیریت فنی ، اجرایی و اداری عملیات به عهده طرف خارجی است ؛ اما در فرآیند بهره برداری از منابع ، اعمال مدیریت از طریق برنامه مشترک صورت می پذیرد. شرکت عامل ملزم به تامین کمکهای تکنیکی و آموزشی دولت میزبان است.بازاریابی : براساس قرارداد، هر یک از طرفین پس از برداشت حق خود، امور بازاریابی را معمولا به شرکت خارجی می سپارند. سه عنصر اصلی یک قرارداد مشارکت در تولید شامل جبران هزینه ، تقسیم تولید میان دولت و کمپانی نفت و درآمد مالیاتی که در هر کشوری متفاوت است براساس این قرارداد، کشور صاحب نفت و شرکت عامل در سود و خطرپذیری توافقنامه نفتی سهیم می شوند سهم هزینه دولت به طور مستقیم و یا از طریق اختصاص بخشی از سهم تولید به شرکت نفتی پرداخت می شود در این قرارداد، کشور میزبان افزون بر مالیات ، درصدی از سود واقعی سرمایه گذاری را به خود اختصاص خواهد داد.محورهای مهم قراردادمساله خطرپذیری اکتشاف خطر اکتشاف و هزینه های آن به عهده سرمایه گذار خواهد بود ارائه چارچوبی برای رفع مشکلات حقوقی توافق بر سر تعیین تولید کننده میزان مشارکت دولت کشور میزبان ، متناسب با توان مالی و تکنیکی کشور میزبان تعیین می شود و تا پنجاه درصد قابل اجراست.