تبدیل اراضی کشاورزی به کاربری های شهری یا صنعتی و پیامدهای اقتصادی و زیست محیطی آن یکی از مسایل دیرین سیاست گذاران و برنامه ریزان شهری است. این مقوله در کشورهای توسعه یافته از زمان انقلاب صنعتی مطرح بوده است. لیکن پیشینه آن در کشور ما به دهه های 40 و 50 برمی گردد.
کد خبر: ۱۲۱۶۵۰۰
تاثیر رشد شهرنشینی بر کشاورزی شهری در ایران

به گزارش جام جم آنلاین ، در ایران با افزایش رشد جمعیت شهرنشین، بخش زیادی از این اراضی تخریب شده یا داخل مناطق شهری قرار گرفته اند و این روند با توجه به نرخ بالای رشد جمعیت با شدت تمام ادامه دارد.

در چنین شرایطی محدودیت عرصه های طبیعی برای اسکان جمعیت، محاط شدن اکثر شهرهای کشور به وسیله اراضی کشاورزی و باغ ها، رشد فزاینده جمعیت شهری و در نهایت توسعه کم تراکم شهرها بر اثر راه یافتن باغ ها به داخل محدوده های شهری از مشکلات عمده توسعه شهری است که معلوم نبودن وضعیت باغ ها داخل محدوده بر شدت این روند افزوده است.

سیاست ها، برنامه ها و مقررات مربوط به حفاظت و نگهداری از اراضی کشاورزی را در فرآیند توسعه شهری ایران می توان در سه بخش زیر طبقه بندی کرد:

1) طرح های آماده سازی شهری

تصویب قانون زمین شهری در سال 1361 یکی از اقدامات اساسی است که پس از پیروزی انقلاب برای تولید زمین در مقیاس وسیع، جهت پاسخ گویی به نیازهای فزاینده مسکن انجام شده است. طبق ماده 1 این قانون، کلیه زمین های موات شهری، اعم از آن که در اختیار اشخاص یا بنیادها و نهادهای انقلابی دولتی یا غیردولتی باشند، در اختیار جمهوری اسلامی هستند و مدارک مالکیت گذشته ارزشی ندارند . از اهداف اصلی این سیاست، جلوگیری از احداث واحدهای مسکونی در زمین های مناسب برای کشاورزی است.

2- ایجاد شهرهای جدید

از اهداف عمده احداث این شهرک ها، جذب سرریز جمعیتی شهرهای بزرگ، فراهم کردن مکان مناسب برای انتقال کارخانه های صنعتی آلاینده هوا از شهرهای بزرگ و جلوگیری از تخریب اراضی کشاورزی و باغ های پیرامون شهرهای مذکور بود. بدین ترتیب حفاظت از اراضی کشاورزی یکی از هدف های عمده احداث شهرهای جدید بود و این شهرها همگی با فاصله از شهر اصلی و خارج از محدوده¬های زراعی احداث شدند.

3- متراکم سازی

رشد سریع جمعیت و فضاهای شهری، افزایش مشکلات زیرساختی و زیست محیطی شهرهای بزرگ موجب توجه جدی سیاست گذاران مسائل شهرسازی کشور به مقوله متراکم سازی فضاهای شهری شد.

این سیاست برای نیل به اهداف متراکم سازی سه هدف عمده کوچک سازی و انبوه سازی واحدهای مسکونی، ترمیم بافت های فرسوده و استفاده بهینه از اراضی شهری را سرلوحه فعالیت خود قرار داده است. در این سیاستها در سطح کلان، بر به حداقل رساندن مصرف اراضی کشاورزی برای اهداف توسعه شهری تأکید می شود و حفاظت از اراضی مذکور در سرلوحه اهداف قرار دارد.

از اقدامات حفاظتی دیگر که در ایران تجربه شده است، استفاده از ابزارهای قانونی برای حفاظت اراضی کشاورزی است. از جمله این قوانین، قانون حفظ اراضی زراعتی و باغها مصوب 1374 شورای عالی شهرسازی و معماری است.

طبق ماده 2 این قانون، وزارت مسکن و شهرسازی مکلف است مسیر توسعه شهرها و شهرک ها (منفصل یا متصل) را حتی المقدور در خارج اراضی زراعی و باغ ها طراحی کند و از اراضی غیرزراعی و غیرقابل کشاورزی استفاده کند و تغییر کاربری اراضی زراعی و باغ های موجود داخل محدوده قانونی شهرها را به حداقل ممکن برساند.

همچنین، به علت رشد سریع جمعیت و گسترش شهرها در اراضی کشاورزی و باغ های حاشیه شهرها، قانون «حفظ و گسترش فضای سبز و جلوگیری از قطع بی رویه درخت» به تصویب رسید. بر اساس این قانون، قطع هرگونه درخت در محدوده قانونی و حریم شهرها بدون اجازه شهرداری و در روستا بدون اجازه وزارت کشاورزی و اداره منابع طبیعی ممنوع است.

از سویی دیگر، تعمق بیشتر در کاربری اراضی شهری بر اساس اطلاعات طرح های توسعه شهری بیانگر وجود مقادیر زیادی زمین های کشاورزی و باغ در داخل محدوده های شهری است. به طور مثال، در شهر شیراز در زمان تهیه طرح جامع 15 درصد مساحت محدوده باغ ها، 14 درصد زمین های مزروعی و 21 درصد اراضی بایر بوده است.

این ارقام برای شهرهای کوچک تر بیشتر است. این موضوع در عین آن که گویای نسبت بسیار زیاد اراضی کشاورزی در داخل محدوده یا داخل بافت شهری است، بیان گر روند انهدام آن ها نیز هست؛ به طوری که اراضی بایر در واقع باغ ها و مزارع رها شده ای هستند که به امید تبدیل به کاربری های شهری از گردونه تولید خارج شده اند.

متاسفانه فقدان نگرش جامع در مورد مسئله باغ ها و تکیه بر نگرش های موزه ای و منفعل، موجب کشیده شدن سریع باغ ها واراضی کشاورزی به داخل مناطق شهری در قالب طرح های توسعه شهری شده است.

از جمله عواملی که تخریب باغ ها واراضی کشاورزی را در دهه های اخیر تشدید کرده است، افزایش قیمت روز افزون زمین، رشد کنترل نشده جمعیت شهرنشین، کم آبی های سالهای اخیر و عدم همخوانی روش های سنتی کشاورزی با نیازهای امروز می باشند.

سرعت این تخریب روز به روز افزایش یافته، و در صورت عدم توجه کافی و به کارگیری راهکار های عملی، در سالهای آینده می بایست شاهد تخریب کامل باغات و مزارع کشاورزی درون و اطراف شهرهای کوچک و بزرگ بود. حال آن که با توجه به تغییرات اقلیمی در سال های اخیر، آلودگی شهرها، افزایش قیمت محصولات کشاورزی و مشکلات زیست محیطی فراوان، اهمیت حضور این باغات بیش از هر زمان دیگر احساس میشود و امید است که در سالهای آتی سیاست ها و برنامه های صحیحی در این زمینه اتخاذ گردد تا از این میراث گذشتگان حفاظت لازم به عمل آید.

مرضیه رضایی قلعه - کارشناس ارشد معماری منظر و محیط زیست

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها