کیوان امجدیان: «قسم» یک حکم فقهی مهم را نشانه گرفته است

به گزارش جام جم آنلاین ،‌ نشست نقد و بررسی فیلم سینمایی قسم، ساخته محسن تنابنده در «هشتمین هم‌اندیشی سینما انقلاب» برگزار شد.

این نشست با حضور کیوان امجدیان منتقد سینما و همچنین، عبدالجواد کنعانی کارشناس ارشد حقوق پس از اکران فیلم در جمع مخاطبان جایزه سینمایی ققنوس برگزار شد.
در ابتدای جلسه، کیوان امجدیان با اشاره به جاده‌ای بودن ژانر فیلم گفت: بر خلاف جریان ژانرگریز اکثریت فیلم‌ها، این فیلم به قواعد ژانر پایبند است. کارگردان اثر سعی کرده به فراخور موضوع، بعضی از عوامل در اختیار را کمرنگ کرده یا حتی حذف نماید و در عوض عوامل دیگری را که به نظرش می‌توانند در همراه کردن مخاطب اثرگذار باشند و فیلم را از ریتم نیندازند، تقویت کند.
او در همین رابطه اضافه کرد: تنابنده سعی کرده تا جای ممکن لوکیش‌ها را محدود کند. بیش از 80 درصد فیلم در یک فضای بسته اتفاق می‌افتد. انتخاب تعداد زیادی نابازیگر و بازی‌گرفتن‌های خوب از آن‌ها، یکی از این تمهیدات جایگزین است. طبق شنیده‌ها، زمان و انرژی‌ای که برای بازی گرفتن از نابازیگران فیلم صرف شده، دو برابر زمان معمول این‌گونه کارها بوده است.
امجدیان در ادامه به دو انتقاد عمده‌ای که درباره فیلم مطرح می‌شود اشاره کرد و گفت: انتقاد نخست این است که خیلی‌ها گفتند فیلم تلویزیونی است، اما هیچ دلیل منطقی برای این حرفشان نداشتند. می‌گفتند این فیلمی است که می‌شود آن را از تلویزیون و در یک روز تعطیل پخش کرد، این استدلال غلط است و اگر بخواهیم با این استدلال اقدام کنیم که فیلم پدرخوانده را هم می‌شود تلویزیونی خواند! ریتم بسیار تند فیلم و تعداد نماهای بسیار زیاد(حدوداً 600 پلان) را در کدام فیلم تلویزیونی می‌توان دید؟ این اثر واجد تمام ویژگی‌های یک فیلم سینمایی است.

ضربه زدن آرام، به احکام اسلامی

نقد عمده بعدی به فیلم قسم است که از محتوای حقوقی آن نشات می‌گیرد. امجدیان با اشاره به این انتقادات گفت: در این فیلم یک نوع ضربه زدن آرام و ظریف به یک حکم اسلامی را می‌بینیم. خوش‌بینانه‌اش این است که بگوییم هدف کارگردان این بوده که بگوید، قسم خوردن کار شایسته‌ای نیست و عواقب دارد؛قسم‌خوردن‌های با دلیل و بی دلیلی که بیننده آن را در جای جای فیلم می‌بیند.
بدبینانه‌اش اما این است که فیلم یکی از احکام فقهی را نشانه گرفته و خیلی ظریف و آرام آرام تلاش می‌کند به آن ضربه بزند؛ البته این کار یک فیلم و یک کارگردان نیست، باید جریان آن را دید که طی چندین سال و در چندین فیلم برای این اقدام تلاش می‌کنند و در نهایت، می‌خواهد اعتقاد مردم به آن حکم و سایر احکام اسلامی را تضعیف کند.
این منتقد و کارشناس سینما در ادامه به جایی از فیلم اشاره کرد که آدم‌های خوب قصه در همراهی با شخصیت اصلی فیلم، قسم می‌خورند، اما به یکباره متوجه می‌شوند اشتباه کرده‌اند. کارگردان با این خط سیر قصه می‌خواهد نتیجه‌گیری کند قسم خوردن یا حکم فقهی قسامه راه غلطی است.
عبدالجواد کنعانی کارشناس ارشد حقوق که برای نقد بحث‌های حقوقی فیلم به این نشست دعوت شده بود در ابتدا با اشاره به شیوه ورود تنابنده به بحث گفت: بر خلاف بعضی از فیلم‌ها که مستقیماً به موضوع قصاص ورود کرده‌اند، در اینجا با یک مرحله قبل از آن مواجه هستیم. فیلم قسم، ادله اثبات را مورد بحث قرار می‌دهد و کاری به خود قصاص ندارد. طریقه رسیدن به این حکم، بحث فیلم است.

کنعانی در ادامه به شیوه‌های اثبات ادعا در فقه اسلامی اشاره کرد و گفت: اثبات ادعا در فقه، چندین راه دارد، یک راه آن، اقرار خود متهم و راه دیگر، شهادت شهود است. در بحث قتل عمد، شهادت دو مرد عاقل بالغ عادل کفایت می‌کند. یک راه خاص دیگر برای جرائم سالب حیاتی مثل قتل، قسامه است. زمانی که برای قاضی یک ظن قوی شکل بگیرد، ولی به صورت قطعی به مجرم بودن متهم اطمینان ندارد، سراغ قسامه می‌رود. البته شک، نباید شک بی اساسی باشد، بلکه باید بر اساس یک سری قرائن بوجود بیاید. در اینجا برای قاضی، اصطلاحاً لوث ایجاد می‌شود. در فقه اسلامی، اصل بر براعت است و اگر کسی متهم باشد، اثبات اتهام بر عهده مدعی است و متهم نیازی به هیچ عملی از جمله قسم خوردن و آوردن شاهد ندارد؛ اما اگر زمانی برای قاضی یک ظن قوی ایجاد شد، مساله فرق می‌کند.
در قسامه بر خلاف روال معمول، به فرد متهم می‌گویند که دلیل بیاورد، اگر دلایل موجه آورد، تبرئه می‌شود و اگر نتوانست، باید قسامه اجرا شود. کسی که اتهام زده باید 50 مرد خویشاوند نسبی را با خود بیاورد و هر کدام از آنها یکبار قسم بخورند. شیوه قسم خوردن هم اینگونه است که این‌ها باید بگویند اولاً فرد متهم قتل را انجام داده و ثانیاً آن را عامدانه انجام داده است. اگر مدعی نتواند 50 نفر را بیاورد، می‌تواند قسامه را به فرد متهم رد کند. در اینجا باید متهم 50 بار قسم بخورد، یا 50 نفر را بیاورد که تعداد قسم‌های آن‌ها به 50 برسد. اگر متهم قسم را اجرا کند، رفع اتهام می‌شود. در غیر این صورت، صرفاً به پرداخت دیه محکوم خواهد شد.
کنعانی در ادامه به تفاوت‌های حکم قسامه در فقه اسلامی و آنچه فیلم قسم نشان می‌دهد اشاره کرد و گفت: اشتباهی که در فیلم شده مربوط به تفکیک نکردن دو نوع قسامه است. یک نوع قسامه، قسامه اثبات است که بر عهده مدعی است و باید 50 مرد، و هر کدام یک بار قسم بخورند؛ این قسم قابل تقسیم نیست و نمی‌شود فی‌المثل به جای 50 مرد، 10 مرد و هر کدام 5 بار قسم را اجرا کنند. اما چیزی که فیلم نشان می‌دهد چیز دیگری است.

امجدیان در بخش دوم صحبت‌هایش به ضعف دیگری از فیلم اشاره کرد و گفت: در فیلمنامه یک داستان اصلی داریم و یک بک‌گراند، اگر وزن بک‌گراند از داستان اصلی بیشتر شود، یک ضعف بزرگ برای فیلم به حساب می‌آید. در این اثر نیز، عمده‌ترین مسائل فیلم، در بک‌گراند اتفاق می‌افتند و در آنجا هم حل می‌شوند.
این شیوه روایت، مشابه این است که فی‌المثل فیلمی را درباره حادثه هفتم تیر و شهادت شهید بسازیم اما شیوه این ترور و دلایل آن را در گفتگوی چند نفر که در بخشی از فیلم در حال صحبت با یکدیگر هستند بشنویم.
صحبت‌های پایانی امجدیان، به نقاط مثبت فیلم اشاره داشت و گفت: بازی‌ها در قسم خوب هستند‌؛گفتگوها شخصیت می‌سازند و شخصیت‌ها در طول مسیر، با اکت‌ها و با لحن‌شان شکل می‌گیرند و باورپذیر می‌شوند. اما باید بگویم ما همان تنابنده شیرین پایتخت را از تنابنده قسم بیشتر دوست داریم.