بلاهایی که پس از انقلاب «ریشه کن» شدند

به گزارش جام جم آنلاین ، سال‌های بسیار دور نوزادانی بودند که براثر یک عارضه ساده و قابل‌پیشگیری به‌راحتی فلج می‌شدند و یا از بین می‌رفتند. مرگ این نوزادان بار بسیار سنگینی از غم و اندوه بر خانواده‎های آنها وارد می‎کرد. اگر این نوزادان در اثر عارضه‎هایی مثل کزاز و یا فلج اطفال از بین می‎رفتند که فقط غم آن باقی می‎ماند اما اگر زنده می‎ماندند با معضلی به نام فلج بودن بار بسیار سنگینی به خانواده خود تحمیل می‎کردند. شگفت آنکه هنوز در برخی از نقاط جهان فلج اطفال هنوز قربانی می‎گیرد، قربانیانی کوچک و بی‎گناه.

جذام، دردی تکان‌دهنده

بدتر از این‌ها جذام بود، یک بیماری وحشتناک، تکان‎دهنده و غیرقابل درمان. جذامی‎ها با بی‎مهری از خانه و کاشانه خود رانده می‎شدند و به نقاطی دوردست می‎رفتند تا جان می‎دادند. جذامی‎های نگون‎بخت نه‌تنها از سوی اجتماع که از سوی خانواده خود نیز طرد می‎شدند و هیچ حال و آینده‎ای برای آنها وجود نداشت. راه درمانی برای این بیماری تکان دهند نبود، درواقع جذامی‌ها نه راه پس داشتند نه راه پیش. در رابطه با تاریخ جذام در ایران می‎توان داستانی بلند و غم‌انگیز و البته صد در صد واقعی نوشت. قطعاً از بیماری جذام چیزهای زیادی شنیده‎اید. جذام یک بیماری عفونی مسری است که بیشتر پوست، اعصاب محیطی، چشم‌ها و مخاط دستگاه تنفسی فوقانی را درگیر کرده و به‌مرور به دیگر اعضای بدن سرایت می‌کند. این بیماری ازلحاظ علمی چگونه تعریف می‎شود؟ بیماری جذام (خوره آکله یا بیماری هانسن) توسط باسیلی به نام مایکوباکتریوم لپرا ایجاد می‌شود. این بیماری درگذشته باعث وحشت مردم می‌شد اما حال حاضر درمان مؤثری برای آن وجود دارد. بیشترین آمار (۹۰ درصد) افراد مبتلابه جذام درکشورهای هند، نپال، ماداگاسکار، موزامبیک و برزیل زندگی می‌کنند اما در ایران نیز جذامی‎های نیز وجود داشته و دارند. اما اکنون یک تفاوت فاحش با گذشته دارند. درباره این تفاوت بعداً به نکاتی اشاره می‌کنیم.

از جذام هم که بگذریم به بیماری‌های دیگری نظیر سل یا مرگ در اثر بیماری‌های مربوط به اسهال و یا سایر بیماری‌های واگیردار می‌رسیم. در سال‌های دور این بیماری‌ها نیز منجر به مرگ افراد در سنین مختلف می‌شد، از نوزاد و نوپا گرفته تا کودکان زیر 10 سال، نوجوانان، جوانان تا میان‌سالان و کهن‌سالان. درمانی برای این بیماری‌های به‌ظاهر ساده وجود نداشت. راه‌حل آنها هنوز پیدا نشده بود. روند پزشکی کشور پیش از انقلاب آن‌قدر قدرتمند نبود که بتواند برخی از این بیماری‌ها را به‌راحتی کنترل و درمان کند و یا اینکه باعث پیشگیری از آنها شود. اما این وضعیت پایدار نبود. پیشرفت‌های پزشکی که آغاز شد بحث ریشه‌کن شدن نیز پیش آمد تا داستان غم‌انگیز برخی از بیماری‌های کشنده برای همیشه متوقف شود.

فلج اطفال، بلایی که نابود شد

با به وجود آمدن تحولات عظیم پزشکی و دستاوردهای قابل‌توجه این حوزه، شرایط بهتری برای درمان برخی از بیماری‎ها رقم خورد. بحث بسیار مهم دیگر مربوط به پیشگیری می‎شد. درواقع پیشگیری یکی از اصلی‎ترین مباحث حوزه پزشکی محسوب و باعث می‎شود تا بسیاری از بیماری‎ها حتی قبل از اینکه به وجود بیایند از بین بروند، ازجمله فلج اطفال؛ بیماری شناخته‌شده‌ای که درگذشته خانمان‌برانداز بود. در رابطه با فلج اطفال هم باید مروری کوتاه و علمی به قضیه داشت. فلج اطفال نوعی بیماری حاد ویروسی است که دستگاه گوارش و در بعضی مواقع دستگاه عصبی مرکزی را درگیر می‌کند و باعث به وجود آمدن فلجی با درجات مختلف در افراد می‎شود.

این بیماری ناشی از عفونت با ویروسِ پولیو است و در سراسر جهان شیوع داشت. نکته بسیار تأسف‌بار این است که فلج اطفال هنوز در برخی نقاط جهان شیوع دارد.

در سال ۱۹۸۸ و در طی چهل‌وچهارمین مجمع سازمان بهداشت جهانی، برنامه حذف جهانیِ فلج اطفال به تصویب اعضا رسید. در حال حاضر این ویروس اکنون فقط در کشورهایی نظیر هندوستان، شمال نیجریه و دو کشور همسایه افغانستان و پاکستان یافت می‌شود که البته تلاش برای ریشه کردن آن در این کشورها نیز ادامه دارد.

اما ایران پس از انقلاب اسلامی موفق شد این بیماری را به‌صورت کامل ریشه‌کن کند. درواقع نزدیک به 18 سال است که این نوع بیماری در ایران دیگر مشاهده نشده است و گزارشی بابت فلج شدن و یا مرگ یک کودک بابت فلج اطفال وجود ندارد. واقعیت این است که برنامه‌های جامع و پیشرفته ایران پس از انقلاب برای ریشه‌کن کردن این بیماری کاملاً موفقیت‌آمیز بود و دستاورد مهمی در این زمینه محسوب می‌شود.

همانند آنچه در رابطه با فلج اطفال و ریشه‌کنی آن مشاهده کردیم ، بیماری آبله نیز با چنین شرایطی روبرو شد.

و بیماری‌های دیگری که نابود شدند

برای نسل کنونی باور این مسئله که زمانی آبله باعث مرگ افراد می‌شد تا حدودی سخت است. فردی که مبتلابه آبله می‌شد اگر خیلی خوش‌شانس بود زنده می‎ماند اما پس‌ازآن با حجم وسیعی از آثار بیماری آبله بر روی بدن و به‌خصوص صورت خود به زندگی ادامه می‌داد و به «آبله‌رو» معروف می‌شد. آبله نیز از آن دست بیماری‌هایی محسوب می‌شد که نه‌تنها درمان آن اکنون ساده تلقی می‌شود که کاملاً ریشه‌کن شده است. فردی به نام ادوارد جنر واکسن آبله را اختراع کرد.

آبله، یک نوع بیماری واگیردار است که عامل آن‌یکی از دو ویروس آبله درشت یا آبله ریز تشکیل‌شده است. آخرین نمونه طبیعی ویروس آبله در اکتبر ۱۹۷۷ تشخیص داده شد و سازمان جهانی بهداشت ریشه‌کن کردن بیماری را با انجام عمل پیش‌گیری آبله‌کوبی «از سطح زمین» در ۱۹۸۰ تأیید کرد.

در ایران نیز برنامه‎های وسیعی برای ریشه‌کن کردن آبله وجود داشت، برنامه‌هایی که همگی پس از انقلاب به وجود آمد و اکنون ریشه‌کن شده است.

بیماری‌های دیگری نیز مانند سرخک، سرخچه مادرزادی، کزاز نوزادان و مالاریا نیز کنترل و ریشه‌کن شده است. بیماری‌های انگلی و واگیردار نظیر سل حصبه و برخی از هپاتیت‌های ویروسی و اسهالی و عفونت‌های تنفسی نیز ریشه‌کن شده است که دستاوردهای بسیار عظیمی در حوزه پزشکی ایران پس از انقلاب اسلامی به شمار می‌رود.

اکنون حوزه پزشکی ایران با چالش‌های دیگری در رابطه با پیشگیری، کنترل و ریشه‌کن کردن برخی بیماری‌های دیگر روبرو است که امید می‌رود در رابطه با آنها به پیشرفت‌های بسیار چشمگیر و گسترده‌ای در سال‌های آینده دست پیدا کند.