نشستی برای تحریم‌های ایران، شکست‌های منطقه‌ای ترکیه و مشکل قره‌باغ

جام‌جم آنلاین: روز گذشته نشست‌ سه‌جانبه‌ای با حضور وزاری امورخارجه ایران، ترکیه و جمهوری آذربایجان برگزار شد، نشستی که موضوعاتی مختلف از جمله تحریم‌های آمریکا علیه ایران در آن مورد بررسی قرار گرفته بود؛ در گفت‌وگو با ابراهیم فراهانی کارشناس مسائل ترکیه موضوعات مطرح شده در این نشست و همچنین ظرفیت این ترکیه و جمهوری آذربایجان برای همراهی با ایران در مساله تحریم‌ها را بررسی کرده‌ایم که متن این گفت‌وگو در ادامه ارائه می‌شود.

در نشست سه‌جانبه ایران، ترکیه و جمهوری آذربایجان در خصوص چه موضوعاتی مطرح شد؟

این نشست ششمین نشست سه‌جانبه بین وزرای خارجه سه کشور جمهوری آذربایجان، ایران و ترکیه بود و قرار است هفتمین نشست‌ آنها در تهران برگزار شود، نشستی که البته هنوز زمان آن مشخص نشده است؛ در این نشست دو موضوع اصلی محور گفت‌وگوها بوده است، اولین محور آن حمایت ترکیه و جمهوری آذربایجان از ایران در مقابل تحریم‌های یک جانبه آمریکا بوده است و دومین محور گفت‌وگوها تحولات منطقه بخصوص آسیای مرکزی، قفقاز و مساله قره‌باغ بوده است که آقای ظریف اعلام کرد در مساله قره‌باغ ما باید به مقررات بین‌المللی پایبند باشیم.

سومین محور این نشست همکاری‌های تجاری، بانکی و مالی است که آقای ظریف اعلام کردند ما باید به یک چارچوب همکاری سه‌جانبه‌ بین بخش خصوصی برسیم و همچنین در مساله پولی و بانکی بتوانیم از مبادله ارزهای ملی کشورها استفاده کنیم؛ به دلیل همسایه بودن، سه کشور می‌توانند با قراردادها و چارچوب‌هایی همکاری‌های گمرکی خود را هم افزایش دهند.

دلیل دیگری سفر آقای ظریف به ترکیه افتتاح فرودگاهی در استانبول بود که قرار است با طرح توسعه‌ آن تا سال 2023 به یکی ازبزرگترین فرودگاه‌های جهان تبدیل شود.

با توجه به عضویت ترکیه در ناتو و همکاری جمهوری آذربایجان با رژیم صهیونیستی، چه مقدار می‌توان به افزایش همکاری‌های ایران با ترکیه و جمهوری آذربایجان امیدوار بود؟

ترکیه از قدیمی‌ترین اعضای ناتو و همچنین صاحب دومین ارتش عضو این پیمان بعد از آمریکا است؛ آنها در زمان جنگ سرد اهمیت استراتژیکی برای ناتو داشتند چرا که بخشی از استراتژی سدنفوذ در برابر اتحاد جماهیر شوروی محسوب می‌شدند ولی بعد از سال 1989 سیاست خارجی ترکیه هم به نحوی تغییر پیدا کرد، دلایل آن یکی پایان جنگ سرد و دیگری جهانی شدن ترکیه و افزایش روابط آن‌ها در زمان حزب عدالت و توسعه و اردوغان بود.

بعد از تحولات در دنیای عرب و شکست‌های پی‌درپی ترک‌ها در منطقه، آنها به دنبال سیاست خارجی توازن بخشی در روابط هستند؛ با تغییر نظام سیاسی ترکیه از پارلمانی ریاستی به ریاستی کامل که به وسیله انتخابات اخیر انجام شده، اردوغان اکنون به عنوان شخصی واحد و اقتدارگرا قدرت را در ید واحد خود گرفته است.

در مورد ارتباط جمهوری آذربایجان با رژیم صهیونیستی هم بسیاری از کارشناسان معتقد هستند یکی از دلایل اصلی ارتباط آنها به عنوان کشوری که بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تشکیل شده با رژیم صهیونیستی مقابله با لابی ارامنه در آمریکا برای موضوع قره‌باغ است؛ لابی ارامنه در این مساله بسیار فعال است و آنها به همین وسیله توانسته بودند منافعی را برای ارمنستان علیه آذربایجان ایجاد کنند؛ این شرایط موجب شد با توجه به امکان لابی‌گری که در آمریکا وجود دارد، آذربایجان برای اینکه بتواند در مساله قره‌باغ یک لابی آمریکایی داشته باشد به رژیم صهیونیستی نزدیک شود اما در مساله همسایگی با ایران با توجه به رقابت ترکیه با عربستان برای کسب نقش رهبری در جهان اسلام سنی و همچنین نقشی که امروز ترک‌ها در آسیای مرکزی و قفقاز به عنوان رهبر کشورهای ترک زبان را برعهده گرفته‌اند مساله متفاوت است.

همانطور که شاهد بودید در نشست چند ماه پیش که در قزاقستان با حضور کشورهای ترک زبان و دو عضو ناظر برگزار شد، کشورهای ترک زبان این منطقه به رهبریت ترکیه جمع شدند، اتفاقی که البته بدون چراغ سبز روسیه در آسیای مرکزی امکان‌پذیر نیست و در حقیقت این هم بخشی از همکاری‌های روسیه با ترکیه است.

ترکیه در دوره قبلی تحریم ها یکی از همکاران ایران بوده، به نظر شما آنها در دور بعدی تحریم ها چه نقشی خواهند داشت؟

در دوره قبلی تحریم‌ها در سال 2010 که با قطعنامه 1929 و اجماع جهانی علیه ایران به اوج خود رسیده بود، ترکیه همیشه به عنوان معبری برای دور زدن تحریم‌ها عمل کرد.

در دور جدید سیاست‌ خارجی اردوغان توازن بخشی بین شرق و غرب است و براین اساس می‌خواهد هم عضو ناتو باشد و هم مثلا بتواند از قرارداد اس 400 استفاده کند و یا با روسیه قرارداد 20 میلیارد دلار برای ساخت نیروگاه هسته‌ای ببندد؛ این توازن بخشی در سیاست خارجی نگاه ترکیه به شرق را هم افزایش داده است و همین مساله دلیل همکاری بیشتر آنها با ایران است البته باید توجه داشت که نگاه به شرق ترکیه مخصوصا در نزدیک بیشتر به روسیه به این معنا نیست که آنها با غرب و ناتو قطع رابطه می‌کنند؛ بنیان و شاکله تمام ساختار‌های نظامی، امنیتی و اقتصادی ترکیه وابسته به غرب وابسته است، نزدیک دو دهه توسعه اقتصادی ترکیه وابسته به کمک‌های غرب بوده و برهمین اساس آنها نمی‌تواند پیوندهای خود با غرب و به خصوص اتحادیه اروپا را قطع کند و همین مساله است که موجب می‌شود شاهد باشیم که درگیری کوچک آنها با آمریکا در مساله کشیش برانسون زخم‌های کهنه بدهی‌های سنگین ترکیه به عنوان یک اقتصاد نوظهور را باز کند.

باوجود همه اینها در قضیه تحریم‌ها نزدیکی ترکیه به شرق و بخصوص ایران، مطمئنا از دفعات قبل و زمان تحریم‌های سنگین سال 2010 بیشتر شده است که دلیل دیگر آن به غیر از نزدیکی به شرق، این است که با وجود برجام ترامپ نتوانسته اجماع جهانی را علیه ایران شکل دهد؛ بالاخره برجام یک توافق بین‌المللی است که تنها یک عضو 1+5 از آن خارج شده است و بقیه اعضا هنوز اجماع دارند که ایران در موضوع پرونده هسته‌ای تعهدات خود را انجام داده است و داور این موضوع که یک آژانس فنی است 12 بار تائید کرده است که ایران پایبند به تعهد برجام بوده است.

پس شکل نگرفتن اجماع جهانی موجب می‌شود که ایران از دفعات قبل راحت‌تر بتواند تحریم‌های آمریکا را پشت‌سر بگذارد و بسیاری از کشورها هم مخالف تحریم‌ها هستند؛ همانطور که آقای ظریف اعلام کردند این تحریم‌ها بالاخره یک جانبه بوده و بسیاری از کشورها از آن حمایت نکرده‌اند.

تصور می‌کنید این نشست‌هایی که از قبل هم وجود داشته و در آینده هم ادامه خواهد داشت می‌تواند در مقابله ایران با تحریم‌ها موثر باشد؟

در مورد تحریم‌ها به مانند سال 2010 اجماع جهانی علیه ایران برای اعمال تحریم‌ها شکل نگرفته است و همانطور که از کاخ سفید شنیده می‌شود به نوعی اعتراف ضمنی وجود دارد که شکست‌هایی را در به صفر رساندن فروش نفت ایران در مرحله دوم تحریم‌ها که قرار است از پنجم نوامبر انجام شود داشته‌اند، حتی کاخ سفید دیروز اعلام کرد که اگر برخی از خریداران نفت ایران قبول کنند خرید نفت خود را کاهش دهند می‌توانند از معافیت‌هایی بهره‌مند شوند.

کشورهای مثل ترکیه، روسیه، هند و چین تقریبا به این تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا پایبند نیستند و در مورد اتحادیه اروپا هم صندوقی به نام صندوق SPV تشکیل شده که قرار است پول فروش نفت ایران در آن صندوق قرار بگیرد و بعد از آن صندوق برای خریدهای دیگر ایران و صادرات به ما استفاده شود. همه اینها نشان می‌دهد که با توجه به تعهد ایران به برجام و 12 بار تائید آژانس بین‌المللی هسته‌ای اجماع جهانی علیه کشور شکل نگرفته و بسیاری از کشورهای همسایه هم از این امر مستثنی نیستند ولی برای اینکه آنها با ایران همکاری کنند دست به عصا و با احتیاط اقدام می‌کنند تا مورد تحریم و جریمه آمریکا قرار نگیرند.

آقای ظریف در همه نشست‌هایی که در این مدت داشته همیشه بدنبال این بوده است که بدعهدی آمریکا را به نمایش بگذارد و آن را در جهان پررنگ کند، حتی در گفت‌وگو با CBS آمریکا که در تهران انجام شد بیشتر بدنبال فشار به دولت آمریکا مخصوصا به وسیله افکار عمومی این کشور بود تا نشان دهد چگونه این تحریم‌ها غیرقانونی و یک‌جانبه است.

با وجود همه این‌ها به نظر من دلیل وضعیت حال حاضر اقتصاد ایران اگر نقش تحریم‌ها و منبع خارجی را 30 درصد لحاظ کنیم70 درصد دیگر به دلیل ساختارهای فسادساز، بدون نظارت و اقتصادی بیمار ایران است و همین مساله موجب شده تحریم‌ها بیماری اقتصاد کشور را تشدید کند، موضوعی که راه‌حلی به جز شفافیت نظام پولی و بانکی ندارد.