علم، نشان ایرانی در عزاداری سالار شهیدان

به گزارش جام جم آنلاین، در این مطلب به باورهای موجود در بین مردم در مورد این نماد و نیز هویت اصلی آن می پردازیم.

این ابزار، مشتمل بر تعدادی تیغه زبانه شکل است که برروی یک بازوی افقی قرار گرفته اند.

زبانه تیغه میانی، از تیغه های اطرافش پهن تر و بلندتر است و تیغه های دو سوی آن، هر چه به دو سر علم نزدیک تر می شوند، کوتاه تر (و گاه باریک تر) می شوند. معمولاً، بر روی تیغه ها، آیات قرآنی یا ادعیه کنده کاری شده اند.

بر فراز هر یک از آنها هم پرهای بزرگ رنگارنگی نصب می کنند. بر روی بازوی افقی علم، تعدادی تندیس حیوانات گوناگون نصب می شود که از جمله می توان به تندیس شیر، شتر، طاووس، پرنده، و بالاخره تندیس سر دو مار– اژدهای دهان گشوده در دو سوی آن اشاره کرد.

از چشم برخی، شکل و شمایل ظاهری علم، به صلیب مسیحیان راه می برد. به همین دلیل، عجیب نیست اگر کسانی، به خطا، به این باور گراییده باشند که پدید آمدن علم، نتیجه تقلید شیعیان از صلیبی است که مسیحیان، در هنگام تظاهرات دینی خود، به کار می گیرند.

برخی هم، در معناشناخت علم، بر این پندار رفته اند که تیغه های زبانه شکل آن، نماد گنبد و بارگاه امام حسین (ع) در کربلا است اما علم، بر خلاف این تصورات ذهنی، هیچ دخل و ربطی به صلیب یا گنبد و بارگاه ندارد.

چه با نیم نگاهی به تصاویر آن، به روشنی می توان دید که علم، به واقع، از تعدادی «توغ» تشکیل شده و نمادی ایرانی و مظهر «درخت زندگی» و تجسمی از «شجره الحیة» (= درخت مار) است. این معنا، با دقت در دو عنصر اصلی علم، یعنی تندیس های درخت سرو و مار – اژدها به خوبی به اثبات می رسد.

بنابراین علم به عنوان شکل کامل شده یا اغراق شده ی توغ، نمادی ایرانی است که از تلفیق دو عنصر بسیار مهم در پنداشته های اقوام بومی ایران، یعنی درخت و مار، پدیدار گشته است.

دلایل ماندگاری و تکامل این ابزار، موضوع بحث متن حاضر نیست. در علم، حتی میوه های درخت سرو، به صورت زنگوله های آویزان از تنه تندیس های سرو و نیز دهان مار – اژدها وجود دارد. به عبارت دیگر، نخستین سازندگان علم، در تجسم بخشیدن به درخت سرو، از جزییات آن هم غافل نبوده اند؛ همچنین همانطور که اشاره شد، گاه تندیس حیواناتی همچون شیر، شتر، اسب، طاووس، پرنده و مرغ رخ (مرغ با سر انسان) و... در این علمات وجود داشته است.

درواقع این نماد یک نماد ایرانی است که مخصوص عزاداری های ایرانیان قدیم بوده که با توجه به رخنه فرهنگ ایرانی در هویت اسلامی ایرانیان موجبات استفاده از این نماد در عزاداری برای امام حسین علیه السلام پدید آمده است.

این نماد در هیئات و مراسمات عزاداری قدیم ایران بسیار مورد توجه مردم قرار می گرفته و ارزش آن تا جایی پیش رفته که در بعضی مناطق بسیاری از مردم حتی جهت شفای بیماران یا حل مشکلات خود به آن دخیل می بسته اند.

ضمن اینکه از این ابزار به عنوان نماد یا علامت هیات یا دسته عزاداری نام برده می شود که خود باعث شده تا تلاش جهت زیبایی یا پرابهت تر کردن ظاهر آن ها - که گهگاه از حد عرف هم خارج می گردد- رنگ و بوی بیشتری بگیرد.

محمود آزوش - خبرنگار جام جم آنلاین