سید سلیم؛ تصویری نادیده از روحانیت

شخصیت «سید سلیم» انسانی است از جنس انسان‌های معمولی که رفتارهایی عادی دارد و به هیچ وجه قدسی و معصوم نیست. گاهی صدایش بلند می‌شود، اشتباه می‌کند و حتی رفتارهایی می‌کند که بیننده توقع ندارد از یک روحانی ببیند ولی در واقع آن‌چیزی که در «سر دلبران» نشان داده می‌شود تصویری است از یک انسان معمولی که طلبه است و بین مردم زندگی می‌کند و با خلق و خوی انسان‌های جامعه زیست می‌کند و این همان تصویری است که از روحانیون کمتر نشان داده شده است. بیننده، اغلب روحانیون را جدا از حضور در مناسب سیاسی، در هیبت فردی موعظه کننده می‌بیند و کمتر زندگی خصوصی و حالات شخصی آنها را دیده است. برای مثال این روحانی خودش برای تعمیرات خانه‌اش به بازار می‌رود، آب حوض می‌کشد و قس علیهذا و این همان رفتارهایی است که بیننده در روبه‌رو شدن با روحانیت کمتر با آن مواجه شده است. رویکردی که تا پیش از این در بازنمایی روحانیت وجود داشت رویکردی عرفانی بوده و اغلب روحانی‌هایی که در آثار هنری بخصوص در تلویزیون نمایش داده می‌شده عارف بودند که جملات حکمت‌آمیز بر زبانشان جاری بوده و پیوسته مخاطب خود را هدف پند و موعظه‌های خود قرار می‌دادند. از این رو در مجموعه تلویزیونی «سر دلبران» شاهد طلبه‌ای هستیم که در بطن جامعه زندگی می‌کند و با خرافات و نادانی‌های توده مردم مبارزه می‌کند. محمد کاسبی که در این مجموعه در نقش خادم مسجد ایفای نقش کرده یکی از مدافعان روحانیتی است که رویکرد عرفانی دارد و پیوسته یادی از روحانی قبلی مسجد محل بر زبانش جاری است و حتی گاهی سرکوفتی به «سید سلیم» روحانی جدید و جوان مسجد می‌زند. «خدا حاج فتح‌الله را رحمت کند» عبارتی است که در این مجموعه بارها از زبان کاسبی شنیده‌ایم. به نظر می‌رسد مرحوم «حاج فتح‌الله» از نسل همان طلابی است که بالاتر به آن اشاره شد و در این سریال از زبان دیگر شخصیت‌ها می‌شنویم که می‌گویند بهتر است «سید» هم نماز بخواند و کاری به کار دیگران نداشته باشد. این مساله نشان می‌دهد که تصویر روحانی فعال در مناسبات اجتماعی آنطور که باید جا‌نیفتاده و «سید سلیم» از اولین‌های این موضوع است.

حسام آبنوس