قند پارسی در راه سرزمین تزار

هیات ایرانی روزهای آخر فروردین، بی‌سر و صدا تهران را ترک کرد ولی کارش در مسکو را پر سر و صدا به پایان رساند؛ دیروز این اجلاس تمام شد.

شبکه‌های اجتماعی اما هنوز اجلاس تمام نشده، پر شد از ارتعاشات این سفر، واکنش‌هایی چنان پرقدرت و پرتعداد که محمد بطحایی در توییترش نوشت: «شوخی‌ های شما کاربران شبکه‌های اجتماعی خالی از لطف نبود.»

برخلاف تعبیر او اما واکنش‌های توییتری کاربران ایرانی تنها چیزی که نبود، شوخی بود، شاید بیشتر شرح تعجب بخشی از یک ملت بود از تلاش برای آموزش زبان روسی در مدارس ایران،‌ احتمالا جایگزینی برای زبان انگلیسی.

ماجرا به توییت جمعه شب بطحایی برمی‌گردد، بخصوص به بخش دوم آن: «در بازدید از مدرسه‌ای در روسیه متوجه شدم متاسفانه دانش‌آموزان روس نسبت به فرهنگ و زبان ایران کاملا بیگانه هستند. نیکونوف، رئیس کمیته آموزش دومای روسیه گفت آمادگی دارند زبان فارسی مانند زبان چینی در برخی از مدارس روسیه به‌عنوان زبان دوم آموزش داده شود.»

تا اینجای توییت، خوب بود اما بخش سومش استارت واکنش‌ها را زد، وقتی بطحایی نوشت: «عمل متقابل، شرط اصلی در هر تفاهم‌نامه بین‌المللی است. گسترش آموزش زبان روسی در ایران منوط به آموزش زبان فارسی در روسیه است.»

آنهایی که ساده از کنار این توییت نگذشتند جای جملات را تغییر دادند و ماجرا را این طورحلاجی کردند که وزیر مایل است آموزش زبان روسی درمدارس ایران تقویت شود و چون واضح است که شرط هر تفاهم‌نامه بین‌المللی، عمل متقابل است، درعوض آموزش زبان فارسی درمدارس روسیه هم تقویت شود.

مجالی برای گسترش 5 زبان خارجی

گفته‌های وزیرآموزش و پرورش درباره رواج زبان فارسی در مدارس روسیه و ترویج زبان روسی در مدارس کشورمان اما نه تاکید عجیب و غریبی است و نه مطالبه‌ای بی‌مبنا.

کدام ایرانی است که خوشش نیاید از این که در همه جای دنیا مردمانی را در حال تلاش برای آموختن زبان فارسی ببیند و بشنود که این شیرین‌تر از قند،‌ حال عده‌ای را در جای جای جهان خوش می‌کند.

پس گسترش زبان فارسی یک فرصت است برای زبان ما که زبان شعر است و ادب، اگر مسئولان فرصت از دست ندهند.

علاوه براین، تاکید برآموزش زبان روسی (به‌عنوان زبان دوم) در مدارس ایران مبتنی است بر مصوبه سال‌ها قبل شورای عالی آموزش و پرورش، مصوبه‌ای که برمی‌گردد به زمانی که محمد بطحایی، خودش عضو این شورا بود و تصویب کردند که علاوه بر زبان انگلیسی،‌ زبان‌های روسی، آلمانی،‌ فرانسوی، ایتالیایی واسپانیولی نیز در مدارس تدریس شود.

پس توییت تازه وزیر، حرف تازه‌ای ندارد و فقط تاکیدی است بر آنچه سال‌ها پیش قانونگذار پیش‌بینی کرده و باید اجرا می‌شده اما به دلایلی نشده است.

روز گذشته تلاش جام‌جم برای گفت‌وگو با معاون متوسطه وزارتخانه به سبب مشغله‌های علی زرافشان بی‌نتیجه ماند، اما برای تبیین هرچه بیشتر وضع موجود و چرایی عقیم ماندن مصوبه آموزش زبان‌های خارجی غیرانگلیسی درمدارس کشور بازگشتی می‌کنیم به گفته‌های محی الدین بهرام محمدیان، معاون پژوهشی وزیر.

گفته‌های او برمی گردد به اردیبهشت دوسال پیش، روزی که جمعی از فرهنگیان به دیدار رهبر معظم انقلاب رفتند و شنیدند که آموزش زبان خارجی درمدارس نباید در انحصار زبان انگلیسی باشد.

محمدیان در واکنش به فضای ایجادشده پس از این اظهارات گرچه گفت رویکرد آموزش زبان خارجی در نظام آموزشی کشور، نیمه تجویزی است و قرار نیست در انحصار زبانی خاص باشد، اما جملاتی تامل برانگیز را برزبان راند که تکلیف همه‌مان را مشخص می‌کرد.

او گفت زبان‌های غیرانگلیسی به صورت محدود دربرخی مدارس آن هم فقط درشهرهای تهران، اصفهان و ارومیه تدریس می‌شود درحالی که سازمان پژوهش برای این زبان‌ها کتاب هم تولید کرده بود.

او علت این وضع را «غفلت» معرفی کرد، آن‌ هم غفلتی در سه حوزه و گفت ما به دانش‌آموزان اطلاع نداده‌ایم که مجبور نیستند حتما زبان انگلیسی بخوانند، نیازهای کشور به زبان‌های خارجی را هم برآورده نکرده‌ایم و همچنین از تربیت معلم متخصص دراین زبان‌ها غافل شده‌ایم.

این ایرادگیری به خود حتما درست است و جا دارد آموزش و پرورش به‌واسطه این غفلت سه‌گانه مورد سوال و مطالبه قرار گیرد، ولی بحث امروز جامعه ما بر سر نحوه اولویت‌بندی زبان‌های خارجی است، این‌که بهتر است زبانی که بیشتر مردم جهان به آن آشنایند در اولویت باشد یا زبان‌هایی که محدود است به منطقه‌ای خاص.

روسی دشوار، عربی فراموش شده

زبان روسی بسیار دشوار است، شاید بشود گفت آموختنش 10 برابر انگلیسی سختی دارد، اگر این زبان را بشود چند ماهه یاد گرفت باید چند سال برایش وقت گذاشت. اینها را علی پیرهانی، مدیر مرکز چند زبانه‌ها که به 20 زبان خارجی مسلط است به ما می‌گوید.

نخستین واکنش او به آموزش زبان روسی به دانش‌آموزان ایرانی تعجب است، چرا که می‌داند فراگیری این زبان چقدر سخت است.

پیرهانی می‌گوید یکی از اصول زبان‌آموزی این است که ابتدا زبان‌های ساده‌تر را به دانش‌آموزان بیاموزیم و سپس سراغ آموزش‌های سخت‌تر برویم.

او اما متاسف است از این‌که نظام آموزشی کشورمان نتوانسته هنوز آموزش بی‌عیب و نقص یک زبان خارجی را به دانش‌آموزان هدیه کند بخصوص زبان‌های انگلیسی و عربی که از یک سو دانش‌آموزان شش سال برایش وقت می‌گذارند و از سوی دیگر زبان‌هایی است که اکثر قریب به اتفاق مردم دنیا با آنها تکلم می‌کنند.

او می‌گوید اگر فقط عربی را خوب به دانش‌آموزان آموخته بودیم آنها می‌توانستند حداقل با 500 میلیون نفر در جهان ارتباط برقرار کنند، ضمن این که زبان عربی، لطایف بسیار دارد و در محافل بین‌المللی، زبانی استراتژیک است.

سفر دشوار زبان فارسی

اما روی دیگر این سکه را عباسعلی وفایی، استاد تمام ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی می‌بیند، کسی که سال‌ها در شورای گسترش زبان فارسی مسئولیت داشته،‌ مدت‌ها رایزن فرهنگی ایران در کشورهای مختلف بوده و حالا عضو فعال بنیاد سعدی است.

او به ما می‌گوید، آموزش و یادگیری زبان‌های خارجی در هر کشوری تابع اهداف و انگیزه‌هاست به این معنی که زبان آموز وقتی سراغ زبانی خارجی می‌رود که آینده‌ای برای خود متصور باشد.

وفایی می‌داند گرایش اغلب مردم ایران به آموزش زبان انگلیسی است آن هم نه با انگیزه اطلاع از فرهنگ انگلستان که فقط برای یافتن شغل یا انگیزه‌های اقتصادی و علمی.

او با ذکر این مقدمه تاکید می‌کند برای ترویج زبان فارسی درجهان باید تلاش کرد آن هم نه تلاش‌های صوری که کوشش‌های واقعی و درازمدت، برایش باید پول هم خرج کرد تا یادگیری زبان فارسی برای مردم جهان صرف کند و در آنها انگیزه ایجاد نماید.

این استاد دانشگاه، سوریه را قبل از آغاز جنگ مثال می‌زند و اشاره می‌کند به تاسیس کارخانه ایران خودرو در این کشور که انگیزه بسیاری از سوری‌ها برای آموختن زبان فارسی و فعالیت به عنوان مترجم شد.

او می‌گوید، کشورهای عربی و ترکیه از این دست سرمایه‌گذاری‌ها در گوشه و کنار جهان زیاد انجام می‌دهند در حالی که کشورمان با بی‌توجهی به این حوزه و انجام کارهای مقطعی تا به حال کرسی‌های زبان فارسی اش را در برخی نقاط دنیا از دست داده است مثل کرسی‌های آسیای مرکزی یا کشورهای عربی که به سبب نبود بازارکار دیگر ادامه پیدا نکرد.

این فعال حوزه گسترش زبان فارسی البته از آموزش متقابل زبان‌های فارسی و روسی در ایران و روسیه استقبال می‌کند و این اقدام را راهی برای تبادلات فرهنگی می‌داند، ولی می‌گوید در یک دهه اخیر هرچند زبان فارسی در روسیه همچنان طرفدار داشته اما رغبت به زبان روسی درکشورمان درمقایسه با تمایل روس‌ها به زبان فارسی بیشترشده است.

این می‌تواند هشداری برای ما باشد، تلنگری برای آغاز مهجوریت زبان فارسی که روزگاری زبان علم و نافذ در کشورهای مختلف بود.

حالا هم اگر برنامه آموزش و پرورش کشورمان برای روی خوش نشان دادن به زبان روسی به‌عنوان زبان دوم جمعی از دانش‌آموزان به ترویج زبان فارسی در روسیه منجر شود، آن را باید به فال نیک گرفت، فقط باید موانع از سر راه برداشته شود.

مریم خباز - جامعه