تروریسم زیر رادیکال

این فهرست حملات تروریستی در سراسر اروپا در سال 2017 است. هر کدام از این حملات شوک‌آور، پیش‌بینی نشده و اتفاقی بودند. اما اگر در دل این فهرست از اطلاعات سرد و خشن عملیات تروریستی، الگویی ریاضی در قالب اطلاعات مخفی در آمار نهفته باشد، چه می‌شود؟

این سوالی است که در دهه 1370/ 1990 به ذهن نیل جانسون، استاد فیزیک دانشگاه میامی، وقتی از بوگوتا پایتخت کلمبیا دیدن می‌کرد، خطور کرد. این کشور از اواسط دهه 1340/ 1960 درگیر جنگی بین دولت و گروه‌های شورشی است. جانسون می‌گوید: وقتی به اخبار گوش می‌کردم، شنیدم امروز سه نفر، سپس یک نفر، بعد پنج، دو و شش نفر در حملات گوناگون کشته شدند. با خود فکر کردم این مجموعه اعداد، کمی پیچیده هستند. نگاهی به آنها انداختم.

تلاش‌های او برای پیدا کردن علامتی میان این داده‌های درهم و برهم، نتیجه‌بخش بود. در واقع بعدها وقتی او و مایک اسپاگات، استاد اقتصاد دانشگاه رویال هالووی در لندن، داده‌های مربوط به 20هزار حمله تروریستی در کلمبیا را بررسی کردند و تعداد حملات را در برابر تعداد کشته‌شدگان در هر حمله روی نمودار آوردند، به جای مشاهده نمودار زنگوله‌ای یا توزیع نرمال ـ که این نوع نمودارها بیشتر به شرح موضوعات در طبیعت از ارتفاع گرفته تا طول عمر تک‌تک گونه‌ها می‌پردازد ـ نموداری با شیب بسیار تند مشاهده کردند که به طور ناگهانی از شیب آن کم شده و دم طولانی (Long tail) دارد. این نمودار این حقیقت را می‌رساند که تعداد بسیاری حملات تروریستی با تعداد کمی فاجعه و چند حمله اندک با تعداد بسیاری کشته وجود داشته است. آنها پس از حمله به عراق در سال 1382/ 2003 نیز همین کار را با داده‌های به‌دست آمده انجام دادند و دقیقا به همین نمودار دست یافتند.

چیزی را که آنها کشف کردند، قانون قدرت می‌نامند. این قانون، نوعی رابطه ریاضی است که در تمام پدیده‌های علوم وجود دارد. این قانون می‌گوید، هرچیزی از رفتار مولکول‌ها هنگام حرارت دیدن گرفته تا تعداد زلزله‌ها و حتی جرم ستاره‌ها، با یکدیگر ارتباط ریاضی دارند.

کشف قانون قدرت در قلمرو تروریسم، کمی ترسناک است. اما این سوال را نیز مطرح می‌کند که آیا این اتفاق‌های بظاهر تصادفی به طریقی ممکن است قابل پیش‌بینی باشد؟!

نیاز به دریافت اطلاعات

همان زمان که جانسون مشغول کشف رابطه قانون قدرت میان تعداد حملات تروریستی و مقیاس‌شان بود، آرون کلوزت، دانشمند علوم رایانه در دانشگاه کلرادو نیز به دنبال راهی برای پیش‌بینی احتمال وقوع حملات تروریستی بود. هر دوی آنها، اطلاعات را از پایگاه‌های داده‌های تروریسم جهانی ـ پایگاهی در زمینه حملات تروریستی که از سال 1349/1970 فعال شده است ـ به‌دست آوردند. کلوزت می‌گوید: یکی از مشکلات مهم روش‌های علمی در مورد درک تروریسم، به‌دست آوردن اطلاعات مربوط به آن است. بیشتر مواقع، تروریست‌ها فعالیت‌هایشان را به شکل ساختاری مناسبی ثبت نمی‌کنند. اگر نتوانید آن فعالیت‌ها را اندازه‌گیری کنید، هیچ کار علمی روی آن نمی‌توانید انجام دهید.

وظیفه ثبت داده‌های رویدادهای مربوط به حوادث تروریستی به‌عهده کارکنان و دانشجویان دانشگاه مریلند است که هر ماه با بررسی 50 میلیون روزنامه انجام می‌شود. این افراد معمولا 16هزار مقاله‌ای را که به وسیله رایانه‌ها انتخاب می‌شود هر ماه مرور می‌کنند. سپس با استفاده از تجزیه و تحلیل‌های رایانه‌ای، 120 متغیر متفاوت در مورد هر حمله، مانند نوع هدف و تعداد کشته‌ها را ثبت کرده و در نهایت این داده‌ها در پایگاه‌های داده‌های تروریسم جهانی آزادانه در دسترس همه قرار می‌گیرد.

البته این اطلاعات به علت این که برمبنای اخبار مطبوعات است، کامل نیست و درعین حال در ذات خود نشانه‌هایی از تعصب دارد. بعلاوه به عملیات تروریستی در مقیاس کوچک نیز چندان اشاره‌ای نمی‌شود؛ اما در حال حاضر بهترین اطلاعات موجود در دسترس است. وقتی این اطلاعات روی نمودار برده می‌شود، وجود رابطه قانون قدرت در حملات تروریستی را نشان می‌دهد. درواقع کشف رابطه قانون قدرت میان تعداد حملات و کشته‌شده‌ها ـ که اندازه این رابطه با انجام عملیات ریاضی، 5/2 به‌دست آمد ـ می‌تواند روشی برای پیش‌بینی حملات تروریستی باشد.

این رابطه کمک می‌کند از لحاظ ریاضی در مورد رویدادهایی که معمولا بندرت اتفاق می‌افتد، به قاعده‌ای دست پیدا کنیم.

این نوع قیاس و دست یافتن به روشی برای پیش‌بینی به کلوزت کمک کرد تا احتمال وقوع یک حمله تروریستی دیگر، شبیه آنچه در حادثه 11 سپتامبر در آمریکا رخ داد و به دنبال آن 2996 نفر کشته شدند را طی ده سال آینده، 30 درصد بداند. کلوزت می‌گوید: در حال حاضر ریاضیات می‌تواند به ما بگوید چه تعداد حملات تروریستی به وقوع خواهد پیوست. اما زمان، چرایی و چگونگی آنها را هنوز نمی‌توان با استفاده از ریاضیات فهمید.

با این حال برخی محققان در تلاشند پیش‌بینی کنند چه کسی ممکن است پشت حمله بعدی باشد!

سوال‌های مطرح دیگر

پیش از رسیدن به نقطه پیش‌بینی، سوال‌های مهم دیگری مانند قانون قدرت جنگ 5/2 مطرح هستند. برخی درگیری‌ها از جانب گروه‌های افراطی و برخی دیگر ناشی از نژادپرستی است و البته همه آنها در یک ناحیه رخ نمی‌دهند. برخی از آنها در جنگل و برخی دیگر در بیابان روی می‌دهند. پس باید به موضوع دیگری در این خصوص توجه کرد.

این دانشمندان به نتیجه رسیدند رابطه قانون قدرت 5/2 در جنگ‌هایی مانند جنگ جهانی دوم یا جنگ‌های داخلی آمریکا، جایی که درگیری بین طرف‌های نسبتا مشابه و برابر بود، صدق نمی‌کند. اما این رابطه در جنگ‌هایی که بی‌تناسب و دارای منابع بسیار متفاوت، افراد و اسلحه گوناگون هستند، صادق است. این جنگ‌ها از نظر نظم، بی‌قاعده هستند. برای مثال، گروهی به دور هم جمع شده، کاری را انجام می‌دهند و سپس ناپدید می‌شوند. وقتی تعداد این گروه‌های شورشی با تعداد اعضای آنها مقایسه می‌شود، رابطه قانون قدرت 5/2 خود را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، توزیع اندازه‌های گروه‌ها تقریبا با توزیع مقیاس حملات، برابر و دربرگیرنده تعداد بسیاری از گروه‌های کوچک و چند گروه بسیار بزرگ هستند. روی هم‌ رفته منطق می‌گوید، چند گروه بزرگ می‌توانند حملات مخرب‌تری نسبت به تعداد وسیعی از گروه‌های کوچک از جنگجویان انجام دهند.

این گروه‌های جنگجو معمولا به طریقی با استفاده از ابزارهای ارتباطی مدرن، مثل اینترنت، با یکدیگر مرتبط می‌شوند. از طرفی نمی‌توان به تعدد گروه‌های جنگجویی که از راه زمینی با یکدیگر در تماس هستند، پی برد. اما می‌توان تعداد افرادی را که از گروه‌های تروریستی یا یک ایدئولوژی خاص، به صورت آنلاین حمایت می‌کنند (مانند طرفداران داعش) شناسایی کرد. جانسون به این ترتیب توانست 196 گروه طرفدار داعش را که بیش از صد هزار هوادار داشتند شناسایی کند. رابطه قانون قدرت در مورد این گروه‌ها که با یکدیگر متحد شده، اقدامی صورت می‌دهند و ناپدید می‌شوند و دوباره در نقطه‌ای دیگر شکل می‌گیرند، صدق می‌کند. با استفاده از این قانون می‌توان عملکرد آنها را پیش‌بینی و خنثی کرد.

شناسایی تروریست‌های احتمالی

جانسون و محققان همکارش، به بررسی حرکت افراد در فضای آنلاین پرداختند و آن دسته از گروه‌ها را که علاقه‌ای واحد دارند، پیدا و همچنین هر زمان که به دلیلی آن گروه‌ها متلاشی می‌شدند، اتحاد دوباره‌شان را در نقطه‌ای دیگر از فضای آنلاین ردیابی کردند. آنها متوجه شدند با این که روش‌های متفاوتی برای برقراری ارتباط بین این گروه‌ها وجود دارد، اما الگوهای خاصی در این روابط دارند. جانسون برای درک بهتر رفتار حامیان تروریست در فضای آنلاین، از مدل گشت تصادفی که چگونگی حرکت افراد در یک فضای سه بعدی را پیش‌بینی می‌کند، استفاده کرد. فضای سه‌بعدی در اینجا همان فضای آنلاین است. در این فضا حساب کاربری برخی افراد به‌دلیل اظهار نظرهای افراطی‌شان مسدود می‌شد و برخی هم به دلایل امنیتی حساب‌های کاربری خود را می‌بستند. منظور از فرآیندهای تصادفی، همان تغییرات تصادفی در طول زمان هستند و در هر پدیده‌ای از نوسانات الکتریکی گرفته تا جنبش‌های مولکولی گازها پیدا می‌شوند.

این مدل به جانسون کمک کرد برای حرکات و رفتار این افراد در فضای آنلاین، یک جدول زمانی تعیین کند و در عین حال چیزی را که در تعیین هدف نهایی‌شان موثر است (برای مثال، بازکردن حساب یا بسته شدن آن در اینترنت) بررسی کند. او می‌گوید: بخشی از این بررسی‌ها به این مربوط است که آیا فقط باید دو گروه افراطی را بدون گروه‌های همکارشان بررسی کرد یا چند گروه همکار و سپس یک گروه افراطی را مدنظر گرفت؟

افرادی که حساب‌شان بیشتر مسدود می‌شوند، از نوع افراطی هستند و از آنجا که بیش از هر کس دیگر از جانب آنها احتمال حمله وجود دارد، مورد توجه مسئولان قرار می‌گیرند. خوشبختانه بیشتر این افراد در رفتارهای خود، الگوهای مشابه‌ای به کار می‌برند که آنها را قابل پیش‌بینی می‌کند. با استفاده از این الگوها می‌توان آنها را ردیابی و رفتارشان را پیش‌بینی کرد.

این محققان در تلاشند با استفاده از قوانین ریاضی، استانداردی برای این حملات تروریستی یافته تا حرکات آینده آنها را پیش‌بینی کرده و به مقابله با آنها بپردازند.

منبع: BBC Focus