اهمیت دیپلماسی برای مدیریت منازعات آبی مشترک

در منطقه غرب آسیا اکنون آب یک کالای استراتژیک شده و لازم است در مورد آن برخورد استراتژیک صورت گیرد. بحث محیط زیست در خاورمیانه به طور مستقیم با بحث آب مرتبط است، البته مسائل دیگری هم وجود دارد اما معضل عمده‌ که مشکلات منطقه از آن ناشی می‌شود، بحث کمبود آب است. در عرصه بین‌الملل مفهوم دیپلماسی آب روز به روز جدی‌تر می‌شود و ما در ایران باید توجه ویژه‌ای به دیپلماسی آب داشته باشیم. چرا که جمهوری اسلامی ایران به دلیل واقع شدن در منطقه گرم و خشک با بحران آب روبه‌روست و بر سر مدیریت منابع آبی مشترک با همسایگان خود همواره اختلاف داشته است. اختلافات بر سر مرزها و منابع مشترک با عراق و افغانستان حکایت از این دارد که باید در این زمینه برنامه‌ریزی قابل توجهی داشته باشیم.

در این راستا تلاش‌هایی که باید برای مقابله با ریزگردها بویژه در خوزستان انجام شود تا حدود زیادی ناشی از خشک شدن برخی هورها و حوزه‌های آبریزدر آن منطقه است. حتی منازعات آبی بین ترکیه و عراق می‌تواند روی ایران تاثیر بگذارد. با توجه به این‌که در آینده درگیری‌ها، خشونت‌ها و حتی بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بر سر مدیریت آب‌های مشترک و منابع فرامرزی است به نظر شایسته است همکاری‌ها و مذاکراتی با کشورهای منطقه بر سر مدیریت این منابع مشترک در چارچوب تفاهم و همکاری صورت گیرد.

در زمینه اقداماتی که باید صورت گیرد به نظر می‌رسد هم در حوزه آبریز دجله و فرات بویژه با عراق باید تعاملات لازم را داشته باشیم تا بتوانیم در اروندرود با عراق به تفاهم برسیم. همچنین باید اقداماتی صورت گیرد که مبادا دجله و فرات در اثر تلاش‌های ترکیه برای انحراف آبریز‌های دجله و فرات خشک شود.

دیپلماسی آب ایران در قبال ترکمنستان نیز از اهمیت برخوردار است و به رغم این‌که سد دوستی بین دو کشور ساخته شده، اما ضرورت دارد سرمایه‌گذاری جهت احداث تاسیسات آبی روی منابع آب مشترک صورت گیرد. در رودخانه‌های هریرود و اترک هم نیاز به هماهنگی با ترکمنستان وجود دارد، همچنین در حوزه آبریز هامون و هیرمند هم باید بویژه با افغانستان تعامل صورت گیرد، البته با پاکستان هم باید در حوزه آب هامون تعاملاتی انجام شود. در مورد جمهوری آذربایجان بحث سد ارس حائز اهمیت است، در مورد ترکیه هم باید تلاش کنیم این کشور را متقاعد کنیم که به نوعی بر اساس توافق با سوریه و عراق به مهار آب‌ها بپردازد. این‌گونه اهداف و تلاش‌ها نشان می‌دهد باید به تقویت دیپلماسی آب پرداخته تا بتوانیم به مدیریت منازعات بر سر حوزه‌های آبی مشترک بپردازیم. در همین راستا، وزارت امورخارجه بویژه آقای عراقچی مسئولیت دیپلماسی آب را بر عهده دارد و تیم کارشناسی برای بررسی دیپلماسی آب در وزارت خارجه ایجاد شده و به نظر می‌رسد تاکنون چنین دیپلماسی از کارایی و تاثیر‌گذاری قابل توجهی برخوردار بوده است. تلاش بر این است تا این حوزه که تاکنون وزارت نیرو آن هم با نگاه درونی متکفل آن بوده است، در وزارت خارجه از زاویه تعاملات برون مرزی مورد اهتمام قرار گیرد.

محمدرضا دهشیری

استاد دانشگاه