صنعت پتروشیمی در ایران 54 ساله شده و صنعتی که بیش از 50 سال قبل با راه‌اندازی یک کارخانه تولید اوره و آمونیاک در سرزمین حافظ و سعدی متولد شد این روزها به مهم‌ترین مزیت توسعه صنعتی در کشور تبدیل شده است.
کد خبر: ۱۱۲۴۵۳۷
صنعت پتروشیمی؛ ظرفیت بالا، معضلات قابل حل

در طول نیم قرن گذشته تاکنون توسعه صنایع پتروشیمی پنج دوره مختلف و متفاوت توسعه را پشت سرگذاشته به طوریکه در دوران پیش از پیروزی انقلاب دوره پیدایش و گسترش اولیه صنعت پتروشیمی در ایران شکل گرفت سپس در دوران جنگ تحمیلی دوره تجدید حیات و بازسازی، در دوران فعالیت دولت سازندگی و اصلاحات دوره جهش و تثبیت و با آغاز دولت نهم و دهم و آغاز تحریمهای هستهای به تبع آن دوره رکود و تحریم را تجربه کرده است. همزمان با آغاز به کار دولت دوازدهم از سال 1392 تاکنون هم با لغو تحریمهای هستهای صنعت پتروشیمی پای در دوره پسابرجام گذاشته و قرار است در قالب اجرای برنامه ششم توسعه دومین جهش توسعه در این صنعت استراتژیک و ارزش آفرین رقم بخورد.

مهمترین مؤلفه و مزیت برای توسعه صنایع پتروشیمی در هر کشوری در اختیار داشتن ذخایر غنی هیدروکربوری بوده و ایران از این نظر با در اختیار داشتن 34 تریلیون مترمکعب ذخایر گاز طبیعی و 157 میلیارد بشکه ذخایر نفت خام از بالاترین ظرفیت و مزیت برای توسعه صنعت پتروشیمی برخوردار است.

در طول چند سال گذشته با اتخاذ سیاستی هوشمندانه در وزارت نفت، تکمیل و بهرهبرداری از فازهای جدید پارس جنوبی و به تبع آن تعیین تکلیف اجرای طرحهای جدید NGL با مشارکت پتروشیمیها، عملا سبد متنوع و مطمئنی از انواع خوراک گازی و مایع شامل اتان، متان، پروپان، بوتان، میعانات گازی، نفتای سبک و سنگین و... برای توسعه صنعت پتروشیمی و تحقق اهداف توسعهای این صنعت ارزشآفرین دستکم تا 30 سال آینده شکل گرفته است. با این توصیف در اولین مؤلفه توسعه صنعت پتروشیمی یعنی خوراک در وضعیتی رؤیایی قرار گرفته، اما توسعه این صنعت صرفا با اتکا به سبد متنوع و مطمئن انواع خوراک امکانپذیر نیست.

در کنار خوراک هیدروکربوری، با تغییر اقلیم در ایران و وقوع خشکسالی، دومین مؤلفه توسعه صنعت پتروشیمی در اختیار داشتن منابع مطمئن آب است، ولی همزمان با وقوع پدیده خشکسالی و کم آبی در ایران، عملا وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست در اقدامی مشترک حفاری چاههای عمیق برای دسترسی پتروشیمیها به منابع و ذخایر زیرزمینی آب را ممنوع کردهاند.

با این توصیف در دوره جدید توسعه صنعت پتروشیمی، طرحهای جدید صرفا باید در حاشیه سواحل احداث شوند و به اصطلاح توسعه صنعت پتروشیمی ایران باید دریامحور شود. این نکته از این نظر حائز اهمیت بوده که در شرایط فعلی بسیاری از طرحهای جدید پتروشیمی که مجوز و موافقتهای اصولی آنها در دولت نهم و دهم صادر شده همچون پتروشیمی فیروزآباد با چالشی جدی به نام کمبود منابع آب دست و پنجه نرم میکنند و حتی سرمایهگذاران این طرح در اندیشه انتقال این طرح پتروشیمی به سواحل کنگان و عسلویه هستند.

در شرایط کنونی ایران به دلیل در اختیار داشتن هزاران کیلومتر خط ساحلی در دریای عمان، تنگه هرمز و خلیج فارس محدودیتی برای توسعه صنعت پتروشیمی در این منطقه استراتژیک ندارد و دست بر قضا منابع تأمین کننده خوراک طرحها و مجتمعهای پتروشیمی همچون میادین گازی پارس جنوبی، کیش، پارس شمالی، گلشن، فردوسی، فرزاد و... یا پالایشگاههای نفت و میعانات گازی همچون ستاره خلیج فارس، بندرعباس، لاوان و آبادان در خلیج فارس قرار دارند. در کنار ذخایر غنی خوراک و سواحل گسترده، با پای گذاشتن به دوره پسابرجام، محدودیتها و موانع پیشروی انتقال دانش فنی، خرید لایسنس، تأمین تجهیزات، کاتالیست و صادرات محصولات هم برطرف شده و این به معنای آن است که سهضلع توسعه پتروشیمی شامل دانش، خوراک و ساحل منابع آب توسعه صنعت پتروشیمی فراهم شده است اما آیا با اتکا به این سه مؤلفه کلیدی امکان تحقق اهداف توسعه صنعت پتروشیمی که باید ظرفیت تولید محصولات آن تا پایان برنامه ششم توسعه به بیش از صد میلیون تن برسد، فراهم است؟

تا اینجا بیشتر از ظرفیتها و مزیتهای توسعه صنعت پتروشیمی گفتیم، اما توسعه این صنعت ارزش آفرین در ایران با چالشهای جدی روبهرو بوده که عملا از همین روزهای نخست اجرای برنامه ششم توسعه زنگ خطر تحقق نیافتن اهداف توسعهای صنعت پتروشیمی را به صدا درآورده است. در ریشهیابی مهم ترین تهدیدهای درونی و داخلی صنعت پتروشیمی ایران ابتدا باید به موضوع سرمایهگذاری اشاره کرد. برای تحقق اهداف توسعه صنعت پتروشیمی دست کم به 45 تا 50 میلیارد دلار منابع مالی نیاز است. سرمایهگذاران بخش خصوصی قطعا این میزان آورده ندارند، شرکتهای بزرگ نفت و پتروشیمی جهان همچون شل، توتال، BASF، میتسوئی، لینده، سارکوبه، ایرلیکوئید و... تاکنون در حد امضای چند تفاهم نامه و موافقت نامه برای سرمایهگذاری در صنعت پتروشیمی رغبت به خرج دادهاند و منابع و اعتبارات صندوق توسعه ملی هم قطعا پاسخگوی نیاز سرمایهای توسعه جدید صنعت پتروشیمی ایران نیست.

به دلیل نبود رگولاتوری، چشم انداز روشنی هم برای قیمت خوراک وجود ندارد و این موضوع امنیت سرمایهگذاری در صنعت پتروشیمی کشور را متزلزل کرده است. مهمترین و چالش برانگیزترین تهدید مهم دیگر توسعه صنعت 54 ساله پتروشیمی در ایران نامشخص بودن برنامههای متنوعسازی سبد تولید محصولات پتروشیمی و فرآوردههای پلیمری است. در طول یک دهه گذشته روند توسعه صنعت پتروشیمی در ایران پلیاتیلن محور بوده و متناسب با این برنامه کلان مجتمعهای مختلف تولید گریدهای متنوعی از انواع پلیاتیلن سبک، سنگین و سبک و سنگین خطی در مسیر خط لوله اتیلن غرب، ماهشهر و عسلویه در مدار بهرهبرداری قرار گرفته است.

همسو با افزایش ظرفیت تولید پلیاتیلن در دوران تحریم به دلیل محدودیتهای تأمین دانش فنی و لایسنس دولت یکی پس از دیگری مجوز احداث متانول، اوره و آمونیاک در کشور صادر کرد و پرسش اینجاست آیا صرفا با تولید محصولاتی همچون اوره، آمونیاک، متانول و انواع پلیاتیلنها صنعت پتروشیمی ایران توسعه متوازن و جامعی داشته است؟

مرور تحولات عرضه و تقاضا در بازار پتروشیمی دست کم تا سال 2030 میلادی نشان میدهد که جهان پتروشیمی به سمت پروپیلن و پلیپروپیلن حرکت کرده است و دولت هم میتواند با برنامهریزی و حمایت از تکمیل زنجیرههای مختلفی همچون PDH، GTP، GTPP، MTP و... نسبت به افزایش ظرفیت تولید پلی پروپیلن در صنعت پتروشیمی اقدام کند. در پایان نگاهی به وضعیت بیکاری نسل جوان و علاقه فراوان مسئولان و نمایندگان مجلس در شهرهای مختلف به احداث پتروشیمی برای به حداقل رساندن مشکلات بیکاری در شهرهای کوچک و بزرگ نشان میدهد که این روزها صنعت پتروشیمی حکم قهرمان را برای اقتصاد کشور ایفا میکند. صنعتی که در دوران تحریم با تزریق ارز خود به بازار به نوعی بازار ارز را در سختترین شرایط اقتصادی کشور پس از پیروزی انقلاب زنده نگه داشته بود حالا در ایامی که تهدید بیکاری در اقتصاد کشور روز به روز جدیتر میشود به صنعتی تاثیرگذار در حوزه بازار کار و اشتغال تبدیل شده تا آنجا که برای ریشهکن شدن معضل بیکاری، میخ سیاست «زنده باد پتروشیمی» روز به روز محکمتر بر زمین اقتصاد کشور کوبیده میشود.

حمید کیایی

کارشناس صنعت پتروشیمی

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها