ناله‌های شاهوار شنیده نمی‌شود

کوه شاهوار در برابر معدن‌کاوان سر خم کرده است. این کوه که بر دامنه‌های آن درختان ارس روییده بود، این روزها با فعالیت‌های معدنی در حال نابود شدن است. امیرحسین ولیان، دبیر جمعیت دیده‌بان طبیعت به جام‌جم می‌گوید: شاهوار تنها منبع تامین آب مردم منطقه است. این کوه در زمستان برف ذخیره می‌کند و در تابستان‌ها ذوب این برف، به تغذیه منابع آب زیرزمینی کمک می‌کند.

آن‌طور که او می‌گوید منابع کلی آب دشت بسطام و بعد شاهرود، از این کوه سرچشمه می‌گیرد. پیشینه تمدن مردم منطقه، مدیون کوه شاهوار است، اما یک معدن بوکسیت که سنگ‌های آن به عنوان خوراک کارخانه بوکسیت جاجرم به خراسان شمالی منتقل می‌شود، حیات کوه شاهوار را به خطر انداخته است.

عظیم‌ترین نمونه تخریب

خیلی از فعالان محیط‌زیست بخصوص در شاهرود ادعا می‌کنند عظیم‌ترین نمونه تخریب کوهستان در شاهوار رقم خورده است؛ زیرا معدن بوکسیت شاهوار از نوع برداشت سطحی بوده و تمام سطح کوه را می‌تراشد.

به این ترتیب در جریان برداشت از این معدن نزدیک به هزار درخت ارس زیر واریزه‌های حاصل از فعالیت معدن‌کاوی مدفون شده است.

دبیر جمعیت دیده‌بان طبیعت می‌گوید: اداره منابع طبیعی که برای قطع ده بوته گون یک دامدار را به دادگاه می‌کشاند و زندگی آن دامدار را به‌طور کامل دچار لطمه می‌کند، تاکنون درباره کوه شاهوار سکوت کرده و حتی یک برگ جریمه برای این معدن صادر نشده است. به اعتقاد او اگر برای معدن شاهوار جریمه در نظر گرفته شود، میلیاردها تومان باید از مالک این معدن جریمه اخذ شود.

دبیر جمعیت دیده‌بان طبیعت بیان می‌کند: تاکنون بیل مکانیکی معدن‌کاوان تا ارتفاع 3200 متر بالا رفته‌اند و کمبود اکسیژن مانع ادامه فعالیت آنها شده است. اما تخریب فعلی کمتر از ده درصد وسعت تخریبی است که تا پایان قرارداد 20 ساله معدن باید انجام شود. آن طور که او می‌گوید این معدن فقط برای ده نفر از مردم تاش به عنوان مردم ساکن در منطقه، شغل ناپایدار ایجاد کرده است. روزانه صد کامیون سنگ از این معدن برداشت می‌شود که کامیون‌داران آن، همه اهل شهر جاجرم واقع در خراسان شمالی هستند.

به گفته این فعال محیط‌زیست ذخایر بوکسیت از شمال به سیاه مرز کوه، از شرق به ارتفاعات میقان و از جنوب به شاهوار و تاش ختم می‌شوند و برداشت همه این ذخایر، تخریب زیادی برای منطقه به همراه خواهد داشت.

به این ترتیب با اولین بارش سنگین باران، روستای تاش و مزارعش به دلیل انجام فعالیت‌های معدن‌کاوی زیر گل و لای مدفون خواهند شد. یعنی کوهی که روزگاری منبع تامین آب شاهرود بوده، امروز به مخزن سیلاب تبدیل شده است.

دبیر جمعیت دیده‌بان طبیعت از امضای نامه اعتراض آمیز مردم روستای تاش برای مخالفت با برداشت سنگ بوکسیت از معدن شاهوار خبر می‌دهد و برداشت این معدن را ضربه‌ای سنگین برای زیست بوم منطقه می‌داند.

آب در خطر است

استادان منطقه، یکی ازمخاطرات عمده برداشت سنگ بوکسیت از ارتفاعات بالای کوه شاهوار راتخریب سنگ مخزن‌های آب کارستیک ارتفاعات این کوه اعلام می‌کنند. مطالعات نقشه‌های زمین شناسی منطقه نشان می‌دهد محدوده حوضه آبخیز شاهرود بسطام از حوضه‌های کوچک‌تر و متعددی شکل‌ گرفته است و هر یک از این حوضه‌ها، آب جمع‌آوری شده خود رابه یک آبراهه می‌ریزند و این آبراهه‌ها در راستای شیب زمین به یکدیگر متصل شده و آبراهه‌های بزرگ‌تری را شکل می‌دهند. به‌ این‌ ترتیب کل حوضه آبخیز شاهرود ـ بسطام با این سیستم زهکشی آب، تغذیه‌شده و سفره‌های زیرزمینی دشت‌های شاهرود و پشت بسطام ازاین سیستم آبراهه‌ای تغذیه می‌شود.

سرچشمه و سرشاخه‌های این سیستم جمع‌آوری آب همان ارتفاعات شاهوار است و هرگونه دستکاری زمین در این سرشاخه‌ها تأثیر مستقیمی بر منابع آب حوضه آبخیز شاهرود ـ بسطام دارد.

معدن بوکسیت به‌صورت روباز استخراج می‌شود، با ایجاد انفجارهای بزرگ، بار فوقانی سنگ معدن بوکسیت را که متأسفانه سنگ‌های آهکی به سن بیش از 200 میلیون سال دارد، تخریب می‌کنند تا در حفرات کارستیک این سنگ‌آهک، به ماده معدنی بوکسیت برسند. این بارفوقانی که همان سنگ‌های آهکی سرشار از خلل و فرج و حفرات کارستیک برای ذخیره آب است، به‌عنوان باطله معدن در مسیرهای آبراهه‌ای یا جاهای دیگر رها می‌شود. این سنگ‌های آهکی به‌عنوان سنگ مخزن منابع آب شاهوار نابود و به‌عنوان باطله دورریخته و فقط ماده معدنی بوکسیت پس از سنگ‌شکنی بار کامیون شده و از منطقه خارج می‌شوند. این مساله احتمال آلوده شدن چشمه‌های بزرگ و با آبدهی بالا در ناحیه شاهوار در مجاورت معدن از جمله چشمه پیرمیشی٬ چشمه پریخانی و چشمه امیر را که دارای سنگ مخزنی آهک کارستیک هستند فراهم می‌کند. با تخریب کوه، منابع آب کارستیک منطقه نیز به خطر خواهد افتاد.

قابل پیگیری است

مجوزهای معدن بوکسیت شاهوار در اختیار فعالان محیط‌زیست منطقه قرار نگرفته است و معلوم نیست چگونه معدن‌‌کاوان توانسته‌اند مجوز برداشت سنگ معدن در ارتفاعات بالای یک کوه را بگیرند و چگونه با وجود از بین رفتن صدها اصله درخت ارس به‌عنوان یک گونه ممنوع‌القطع، اداره کل منابع طبیعی سمنان واکنشی از خود نشان نداده است. علی‌اکبر قربانلو، رئیس اداره محیط‌زیست شاهرود به جام‌جم می‌گوید: به دلیل فعالیت فعالان محیط‌زیست و سر و صداهای ایجاد شده، از سوی مدیر کل محیط‌زیست برای انجام مصاحبه با رسانه‌ها منع شده و صرفا شخص مدیرکل محیط‌زیست استان سمنان در رابطه با معدن شاهوار باید مصاحبه کند تا از انتشار اخبار ضد و نقیض جلوگیری شود. تماس با دفتر دامنگیر، مدیرکل محیط‌زیست استان سمنان هم بدون پاسخ می‌ماند. با وجود این رضا اقتدا، معاون دفتر زیستگاه‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با جام‌جم از قابل پیگیری بودن مسائل مربوط به تخریب معدن بوکسیت شاهوار خبر می‌دهد. به گفته او اگر این معدن در داخل مناطق چهارگانه حفاظت شده محیط‌زیست بود، برای معدن‌کاوی در ارتفاعات بالای 3000 متر، مخالفت می‌شد. زیرا در معدن انگوران واقع در منطقه امن کوه بلقیس نیز مجوزی برای فعالیت معدن سرب و روی صادر نشد.

اقتدا می‌گوید: در ارتفاعات بالا ایجاد راه دسترسی خیلی تخریب دارد. بجز تخریب‌های حاصل از بحث اکتشاف و بهره‌برداری، منظر هم تخریب می‌شود. سیمای طبیعی منطقه از بین می‌رود و زیستگاه دچار آسیب می‌شود. او با تاکید بر این که معدن شاهوار در داخل مناطق چهارگانه محیط‌زیست قرار ندارد، به قوانین جدیدی اشاره می‌کند که کسب مجوز برای معدن‌کاوی در مناطقی خارج از مناطق چهارگانه محیط‌زیست را موکول به نظر منابع طبیعی می‌کند.

معاون دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط‌زیست بیان می‌کند: تا سال 84 برای انجام فعالیت‌های معدنی در داخل و خارج مناطق چهارگانه باید از محیط‌زیست مجوز می‌گرفتند، اما در قوانین جدید، معدن‌دار فقط برای فعالیت در مناطق چهارگانه مکلف شده است تا از سازمان محیط‌زیست مجوز دریافت کند. اگر این معدن خارج از مناطق چهارگانه محیط‌زیست باشد، قطعا با مجوز منابع طبیعی بوده است. البته منابع طبیعی نیز بخشی را موافقت می‌کند، اما معمولا وزارت صنایع پروانه را بیشتر از سطح آن موافقت صادر می‌کند.

آن طور که او توضیح می‌دهد در وزارت صنعت، معدن و تجارت، شورای عالی معادن وجود دارد . نمایندگان سازمان حفاظت محیط‌زیست و منابع طبیعی نیز در این شورا حضور دارند. بر اساس ماده 20 قانون معادن، اگر بهره‌بردار به تعهدات خود در زمان برداشت معدن عمل نکند، می‌توان از فرد سلب‌صلاحیت کرد. برای معادنی که با اعتراضات مردم محلی مواجه هستند و شکایت مردمی دارند، می‌توان مباحث را در شورای عالی معدن طرح موضوع کرد و اگر ضوابط زیست محیطی رعایت نشده باشد، می‌توان قانونی با آن برخورد کرد.