تأثیر واقعیت مجازی در گسترش نفوذ تلویزیون

در سال‌های اخیر با رشد و گسترش فضای مجازی و همه گیر شدن اینترنت، میزان مخاطبان تلویزیون در سطح جهانی کاهش یافته است به طوری که نمودار زمان مصرف رسانه‌ای فضای مجازی در حال رسیدن به مصرف رسانه‌ای تلویزیون است. طبق آمار منتشرشده از سوی موسسه زنیت در سال 2017، میزان زمان مصرف رسانه‌ای فضای مجازی به نزدیکی میزان مصرف رسانه‌ای تلویزیون رسیده و هر دو تقریباً 160 دقیقه در روز است. این تحول نشان دهنده تغییر در ذائقه مخاطبان است و روند حرکت نمودارها نیز پیش بینی می‌کند در یکی دو سال آینده، فضای مجازی به سلطه 40 ساله رقیب قدرتمند خود پایان دهد. به همین دلیل رسانه‌های تلویزیونی به سوی ارائه امکانات به بستر شبکه‌های محلی (IPTV) و اینترنت (OTT) رفته‌اند.

اما علاوه بر تغییر و گسترش بستر خدمات رسانی تلویزیون برای تأمین سلیقه مخاطبان رسانه در عصر انفجار اطلاعات، نوعی از برنامه سازی در دنیای امروز مورد توجه جدی برنامه سازان قرار گرفته است. برنامه‌هایی که به‌اصطلاح آنها را «ریالیتی شو» (Reality Show) یا واقعیت مجازی می‌نامند.

این برنامه‌ها طیف متنوعی از تولیدات را شامل می‌شود که در آن برنامه ساز طی تعامل با سوژه، تلاش می‌کند با کمترین تغییرات در زندگی واقعی او، تصویر نزدیکی از خلقیات و رفتار او را به تصویر بکشد. یکی از گونه‌های متداول ریالیتی شو، «مستند مسابقه» است. این گونه برنامه سازی که در سال‌های اخیر در کشورهای مختلف دنیا بشدت مورد استقبال قرار گرفته است، با خارج کردن مسابقه از یک چارچوب محدود زمانی، سعی می‌کند تعاملات سوژه‌های مسابقه را با یکدیگر به طور واقعی نشان دهد تا از این طریق همذات پنداری مخاطبان با آن را افزایش داده و موجب جذابیت بیشتر برای مخاطب شود.

در چند سال گذشته نیز برخی برنامه‌سازان تلویزیونی کشور وارد این عرصه شده‌اند. سرزمین دانایی اولین برنامه‌ای بود که به طور جدی وارد حوزه برنامه‌سازی «مستند مسابقه» شد و با وجود این‌که تجربه انباشته‌ای از برنامه‌سازی در این حوزه وجود نداشت، توانست مخاطبان زیادی را با خود همراه کند. پس از آن با پخش سری اول مستند مسابقه «فرمانده» در سال 93، سلسله آثار خانه مستند انقلاب اسلامی در حوزه «مستند مسابقه» شروع به تولید و پخش شد. «خانه ما» با ورود به زندگی روزمره مردم و نشان دادن ارتباطات مختلف خانوادگی در خرده فرهنگ‌های کشور، توانست مخاطبان زیادی را درگیر کند. در سال جاری مستند مسابقه جدیدی به نام «ضدگلوله» از شبکه‌های نسیم و مستند پخش شد که با الهام‌گیری از بازی‌های کامپیوتری و کنسولی، فضای متفاوتی از برنامه سازی این ژانر تلویزیونی را به اجرا درآورد.

در این مسابقه، شرکت‌کننده‌ها در دو گروه پنج نفره به مدت یک هفته در پادگان نظامی حضور پیدا می‌کنند و در بخش‌های مختلف مسابقه، توانایی‌های خود را می‌آزمایند. همین حضور مداوم یک هفته‌ای و توجه برنامه‌ساز برای نشان دادن روابط و تعاملات شرکت‌کنندگان و بازنمایی هر فرد به عنوان یک شخصیت قابل لمس که تصمیمات مختلفی می‌گیرد و نتیجه آنها را در مسابقه می‌بیند، جذابیت اثر را دو چندان کرده است.

لذا باید توجه داشت برای ماندگاری تلویزیون در سبد مصرف رسانه‌ای شهروندان، توجه به برنامه‌سازی متناسب با فضای متعامل کنونی در کنار ایجاد زیرساخت‌های مناسب امری ضروری است که باید توسط مدیران و تصمیم‌گیران رسانه ملی مورد توجه قرار گیرد.

علی سعد

کارشناس ارشد ارتباطات