کردستان در عراق واحد

اما در کمتر از یک ماه، روند تحولات به گونه‌ای دیگر رقم خورد، به طوری که کرکوک مجدد به عراق بازگشت؛ بارزانی از سمتش استعفا کرد، اعلام استقلال ملغی شد، اربیل با بازگشت به مرزهای 2003 موافقت کرد و تمامی گذرگاه‌های مرزی مشترک در آستانه تحویل به دولت عراق قرار گرفت. از این تحولات سریع و چشمگیر و درعین حال ثبات‌آفرین گزاره‌های ذیل قابل تفسیر است:

1ـ وضعیت جغرافیایی محصور کردستان امکان و اجازه خودمختاری کامل را بدون موافقت یکی از کشورهای همسایه اعم از ایران، ترکیه و عراق نمی‌دهد بنابراین هرگونه تلاش تحریک‌آمیز مشابه آنچه که در یک ماه گذشته افتاد، ضمن این‌که می‌تواند تبعات ناامنی گسترده‌ای داشته باشد قرین به شکست است.

2ـ اختلاف بین اتحادیه میهنی و حزب کردستان مجدد به حداکثر رسید، گرچه با هماهنگی و توافقی که بین دولت عراق و اتحادیه میهنی کردستان برای تصرف کرکوک توسط ارتش عراق صورت گرفت، جایگاه و نفوذ اتحادیه میهنی در تحولات منطقه از افزایش چشمگیری برخوردار شد.

3ـ بارزانی در پرونده استقلال کردستان عراق با ماجراجویی حساب نشده و اصرار و لجاجتش دچار شکست‌های متوالی شده به طوری که ضمن ناکامی در پیشبرد این موضوع و از دست دادن منطقه نفتی کرکوک، طرح مجدد استقلال را حداقل چند دهه به عقب انداخت و نقش و جایگاه حزب دموکرات کردستان را بیش از پیش تضعیف کرد.

4ـ تحولات اخیر در کردستان عراق نشان داد که محور جدید و منسجمی با محوریت موضوع کردها بین ایران، ترکیه و عراق درحال شکل‌گیری است که بومی شدن نظم امنیتی در این منطقه از جهان آن هم بدون دخالت قدرت‌های فرامنطقه‌ای را نوید می‌دهد.

5ـ نقش و جایگاه دیپلماسی منطقه‌ای ایران در تحولات غرب آسیا روشن‌تر شد، به طوری که بدون کمترین خشونت و درگیری نظامی، بحرانی که می‌توانست سال‌ها تداوم پیدا کند، خاتمه پیدا کرد. تجربه حل این بحران نشان داد که اگر قدرت‌های فرامنطقه‌ای در بحران‌های منطقه دخالت نکنند، ظرفیت‌های درون منطقه‌ای می‌تواند چالش‌ها و تنش‌ها را به نحو مناسبی مدیریت کند.

6ـ دولت آمریکا گرچه از ابتدا مخالفت خود را با رفراندوم و خودمختاری کردستان عراق اعلام کرده بود، اما نمی‌توان تحولات جدید در این منطقه را به عنوان پیروزی برای آمریکا قلمداد کرد، بلکه برعکس این تحولات نشان داد که تلاش‌های آمریکا برای اعمال فشار و تحریم علیه ایران و نهادهای نظامی از جمله سپاه پاسداران عملا بیهوده است و ایران روزبه‌روز در تحولات منطقه غرب آسیا از نفوذ و اعتبار بیشتری برخوردار می‌شود و نقش و نفوذ منطقه‌ای ایران موجب ثبات و امنیت بیشتر و حذف نیروهای تروریستی و امنیت‌زدا می‌شود.

به هر حال سناریوی استقلال کردستان عراق که با تهییج احساسات کردی و بدون محاسبه دقیق با حمایت رژیم اسرائیل صورت گرفته بود، عملا موجب تحکیم وحدت ملی و انسجام عراق و تضعیف نفوذ رژیم صهیونیستی و نزدیکی بیشتر سه کشور ایران، عراق و ترکیه شد و نشان داد که بحران‌های منطقه‌ای اگر با رویکردهای امنیتی بومی و درون‌زا حل و فصل شود، عملا از گسترش جنگ‌ها و خشونت‌ها جلوگیری می‌شود.

دکتر غلامرضا کریمی

استاد دانشگاه خوارزمی