عقب‌ماندگان دنیای کودکی

رشد شتابان و غیرقابل کنترل تغییر و تحولات در جهان باعث شده عملا کسی نتواند در این حوزه کاری بکند. دنیای کودکان در حال حاضر دنیایی است که شاید از همه دنیاهای هم‌عرض خود مثل جوانان،‌ بزرگسالان و کهنسالان تغییرات ‌شتابان‌تر داشته باشد.

اگر دقت کنید مهم‌ترین شاخصه تغییر در دنیای حاضر ما فناوری‌های جدید است و مخاطب بیشتر این فناوری‌ها کودکان و نوجوانان هستند. به شکلی که در حال حاضر بعد از سلاح و دارو حوزه‌ای که گردش مالی‌اش بسیار زیاد است، صنایع فرهنگی حوزه کودکان و نوجوانان است. یک قسمت این ماجرا به بزرگسالان برمی‌گردد ‌و باید گفت بزرگسالان قابل سرزنش هستند، ولی قسمت دیگری از این ماجرا که قسمت کوچکی هم نیست، غیرقابل کنترل بودن آن است. سیر این تحولات باعث شده عملا امکان استانداردگذاری و کنترل این دنیا امکان‌پذیر نباشد.

این در حالی است که فناوری‌های تازه به گونه‌ای هستند که با کودکان سازگارترند، کودکان این روزها در فضای دیجیتال به دنیا می‌آیند و به این حوزه خیلی مسلط‌تر از ما هستند. بنابراین بزرگسالان به دلیل نبود شناخت درست این فناوری‌ها نمی‌توانند برنامه‌ریزی داشته باشند.

در کشورمان بسیار عقب‌تر از این دغدغه‌ها هستیم. ما هنوز به فکر این نیفتادیم که دنیای جدید برای کودکان دنیای کاملا متفاوتی است، چراکه هنوز با انگاره‌های دنیای سنتی راجع به دنیای کودکان حرف می‌زنیم. فکر می‌کنیم کودکان، افراد نادان و ناتوانی هستند که ما باید آنها را کنترل و تربیت‌شان کنیم، غافل از این‌که این پیش‌فرض در دنیای جدید ناکارآمد و ناصحیح است. کودکان در دنیای جدید نه نادان هستند و نه ناتوان.

دنیای غرب اگر نمی‌تواند در این رابطه چاره‌ای بجوید، حداقل این واقعیت را قبول کرده که کودکان نادان نیستند، اما قسمت زیادی از جامعه ما بویژه سیاستگذاران این حوزه هنوز دارند با این انگاره بسیار قدیمی و عقب افتاده برنامه‌ریزی می‌کنند.

بدیهی است که چنین شیوه فکری پاسخگوی مشکلات کنونی نیست‌. در واقع مسئولان هنوز وارد مرحله کودکی جدید نشده‌اند. هر چند این گفته مطلق نیست و هستند افرادی که در این راه دغدغه‌های درستی دارند، ولی هنجار حاکم در این رابطه هنوز همان تفکر سنتی و قدیمی است‌. روند تصمیم‌گیری در این حوزه بسیار کند است و تا تصمیمی بخواهد اجرایی شود، تاثیرگذاری‌اش را روی کودکان از دست داده‌ و چالش تازه‌ای متولد شده است. ما در حوزه کودکان با این انگاره‌ها به جایی نمی‌رسیم بویژه آن‌که ما مصرف‌کننده نیز هستیم، خیلی از آثار سینمایی پیش از آن‌که حتی در آمریکا اکران شود با زیرنویس و دوبله فارسی در دسترس کودکان کشورمان است، آنها بسیاری از محصولات فرهنگی غرب را ـ نه صرفا مخصوص کودکان ـ‌ پیش از بزرگسالان دیده‌اند.

شاید تنها کاری که در این شرایط می‌توان کرد، آگاهی بخشی به کودکان است. اگر بتوانیم به کودکانمان آگاهی ببخشیم و آنها را هم نسبت به ماهیت دنیای جدید آشناتر کنیم، شاید خودشان بتوانند در این زمینه کاری کنند و البته پر واضح است که لازمه این کار هم قائل شدن قدرت تفکر، تعقل، شناخت و تشخیص برای ‌آنهاست.

علیرضا کرمانی - جامعه‌شناس حوزه کودکان