سایه ملودرام اجتماعی بر سر سریال‌های تلویزیونی

مدتی است، قطار تولید سریال‌های تلویزیونی به راه افتاده و بیش از صد سریال در مراحل مختلف نگارش، پیش تولید، تصویربرداری و پس تولید قرار دارند و خبرهای رسیده درباره این آثار نیز حاکی است که در آینده ملودرام‌های اجتماعی ـ خانوادگی سهم بیشتری از سریال‌های تلویزیونی را به‌خود اختصاص خواهند داد و درصد کمی از مجموعه‌های نمایشی بعدی تلویزیونی به آثار تاریخی اختصاص دارد و چند سریال طنز یا کمدی هم در این مجموعه جای گرفته است.

اهمیت و جذابیت ملودرام‌های اجتماعی و خانوادگی قابل کتمان نیست، اما چرا در میان آثار تلویزیونی از سریال‌های پلیسی، ورزشی، علمی‌ ـ تخیلی و سایر ژانرها کمرنگ شده و در معدود کارهای تاریخی و پلیسی هم موضوعات اجتماعی ـ خانوادگی نشو و نمای بیشتری دارد؟!

ملودرام، سلیقه مخاطب

سعید جلالی از آن دست نویسنده‌هایی است که سریال‌های متنوعی در کارنامه‌اش می‌توان دید؛ از آثار طنز یا کمدی مانند دردسرهای عظیم، زن بابا و خوش‌نشین‌ها گرفته تا سریال تاریخی آخرین دعوت؛ چند ملودرام اجتماعی مانند آوای باران و دلنوازان و البته یک سریال ورزشی به نام سه، پنج، دو. این نویسنده بعد از چنین تجربه متنوعی به این نتیجه رسیده که هم فیلمنامه‌نویس‌ها برای نوشتن ملودرام‌هایاجتماعی- خانوادگی شرایط بهتری دارند و هم مخاطب، این آثار را بیشتر می‌پسندد.

جلالی در این باره به جام‌جم توضیح می‌دهد: مخاطب تلویزیون ملودرام می‌پسندد. من بعد از تجربه انواع گونه‌های تلویزیونی به این نتیجه رسیده‌ام که نه مخاطب به سریال‌هایی جز آثار کمدی و ملودرام‌های اجتماعی و خانوادگی علاقه دارد و نه نویسنده‌ها دستشان برای نوشتن در سایر ژانرها باز است.

به نظر می‌رسد، جذابیت ملودرام‌های اجتماعی ـ خانوادگی می‌تواند ناشی از آن باشد که فیلمنامه‌نویسان ایرانی در این زمینه ماهرتر هستند و آثار درست‌تر و باکیفیت‌تری می‌نویسند.

سعید جلالی این احتمال را مردود نمی‌داند و تصریح می‌کند: فیلمنامه‌نویس‌ها برای نوشتن سایر گونه‌ها محدودیت‌های زیادی دارند. مثلا قصه‌های مذهبی و تاریخی محدودیت‌های خاص خودشان را دارند. در سریال‌های معمایی پلیسی همه‌چیز از اول قصه مشخص است، چون می‌دانیم که پلیس‌های ما هرگز اشتباه نمی‌کنند و آدم‌های خوب و موفقی هستند!

این نویسنده معتقد است: در هر فرهنگی، یکی از ژانرها موثرتر و قوی‌تر ظاهر می‌شود. وی مثال می‌زند: سینمای هند در ارائه آثار عاشقانه خوب و موفق عمل می‌کند، اما آثار اکشن هندی خنده‌دار و حتی احمقانه به نظر می‌رسد. در سینمای انگلیس آثار معمایی سابقه بهتری دارد و در فرهنگ ما هم ملودرام‌هایاجتماعی- خانوادگی جذاب‌تر هستند؛ هم در سینما و هم در تلویزیون.

این نویسنده به قشر قابل توجهی از مخاطبان تلویزیون که خانم‌ها هستند، اشاره می‌کند و اعتقاد دارد: چون خانم‌ها به ملودرام‌هایاجتماعی- خانوادگی علاقه بیشتری دارند و معمولا کنترل تلویزیون هم دست آنهاست، بهتر است نویسندگان همچنان به ملودرام‌های اجتماعی- خانوادگی توجه بیشتری داشته باشند!

چتری برای انواع قصه‌ها

سریال‌هایی مانند هوش سیاه که در دو فصل ساخته شده و زخم، مسعود آب‌پرور را به عنوان کارگردان آثار پلیسی به شهرت رسانده است، اما او چند ماه اخیر را به ساخت اثری گذرانده که یک ملودراماجتماعی- خانوادگی در متن و حاشیه ورزش فوتبال است و لژیونر نام دارد. این کارگردان درباره تکثر ملودرام‌هایاجتماعی- خانوادگی در سریال‌های تلویزیونی می‌گوید: این گونه آثار به ویژگی‌های روانی و درونی آدم‌ها توجه دارد و به همین دلیل نه‌تنها در ایران بلکه در همه جای جهان جذاب است و هر ساله تعداد زیادی اثر سینمایی و تلویزیونی در دنیا ساخته می‌شود که در ذیل همین ژانر قرار می‌گیرد.

آب‌پرور در تشریح ویژگی‌‌های ملودرام و ملودرام‌های اجتماعی - خانوادگی می‌گوید: آثار نمایشی به سه‌گونه اصلی شامل ملودرام، تراژدی و کمدی تقسیم‌بندی می‌شود. در آثار تراژیک، مخاطب با قهرمانی روبه روست که بسیار فاضل، شریف، درستکار و والاست و مواجهه او با اثر و قهرمانش از پایین به بالا شکل می‌گیرد. در آثار کمدی که معمولا قهرمانان دست و پا چلفتی هستند و از هوش بهره کافی و وافی نبرده‌اند، مخاطب از بالا به پایین با اثر و قهرمان کمدی مواجه می‌شود و ملودرام تنها گونه نمایشی است که مواجهه مخاطب با قهرمان چشم در چشم است و امکان همذات‌پنداری وجود دارد.

به گفته این کارگردان، بسیاری از آثاری که در ژانر پلیسی، سیاسی و تاریخی ساخته می‌شوند، در شاخه ملودرام قرار می‌گیرند و همه آنها می‌توانند ملودرام‌های اجتماعی باشند. آب‌پرور می‌گوید: بسیاری از سریال‌های پلیسی، معمایی، ورزشی، تاریخی و سایر ژانرها، ملودرام‌های اجتماعی- خانوادگی هستند که فقط لحن پلیسی، معمایی و ورزشی دارند.

بستری ملموس برای همه جهان

دکتر حسین کرمی، رئیس مرکز سیما‌فیلم، ملودرام اجتماعی را ژانر غالب در تولیدات همه جهان می‌داند و توضیح می‌دهد: مخاطبان اصلی آثار نمایشی از جمله فیلم‌ها و سریال‌ها مردم هستند و ژانرهای تاریخی، علمی تخیلی، طنز، سیاسی و غیره به وسعت مسائل مبتلابه مردم جامعه نیست. مخاطبان تلویزیون با موضوعاتی ارتباط برقرار می‌کنند که در اطرافشان وجود دارد و برای آنها ملموس و قابل درک است. تماشاگر سریال حتی از موضوعات ژانر ملودرام اجتماعی تاثیر می‌گیرد و از آنها می‌آموزد.

از نگاه کرمی، کاملا طبیعی است که نویسندگان هم از این بستر پرقصه که برآمده از مسائل جاری و روزمره زندگی آدم‌هاست، بهره بیشتری بگیرند. رئیس مرکز سیما‌فیلم می‌گوید: ملودرام اجتماعی به دلیل ویژگی‌های ذاتی در مقایسه با سایر حوزه‌ها مانند سیاست و ورزش و حتی حوزه‌های معارفی و دینی بهره‌ بیشتری برای نویسندگان فیلمنامه در شبکه‌های عمومی همه جهان داشته است. البته رویکرد کشورها به موضوعات اجتماعی، فرهنگی و‌ خانوادگی متفاوت است، اما بستری که نویسندگان مواد قصه را تامین می‌کنند، مشترک است. دکتر کرمی درباره تولیدات موفق خارجی در ژانرهایی مانند علمی، تخیلی و پلیسی، معمایی می‌گوید: اگر بدنه تولیدات هر کشور را بررسی کنید، خواهید دید که تاکید بر ملودرام اجتماعی و فراوانی این ژانر مختص کشور ما نیست، اما شاید یک اثر علمی ، ‌تخیلی یا پلیسی، جنایی در دنیا معروف شود.

آینده ملودرام سریال‌ها

سریال‌های علی‌البدل، دیوار به دیوار، مرز خوشبختی، پرستاران، نفس، زیرپای مادر، در جست‌و‌جوی آرامش و پنچری که این اواخر از تلویزیون به نمایش درآمده‌اند، مضمون اجتماعی- خانوادگی دارند و در گونه ملودرام‌های اجتماعی - خانوادگی جای می‌گیرند؛ یکی از آنها بستر تاریخی دارد و بقیه در زمره آثار کمدی قرار می‌گیرند، اما تمام آنها روایت‌هایی از زندگی خانوادگی در جامعه ایرانی را به نمایش گذاشته‌اند.

براساس اظهارات دکتر حسین کرمی، رئیس مرکز سیما‌فیلم، این فراوانی همیشه بوده و در آینده نیز چنین خواهد بود. وی توضیح می‌دهد: بیشتر از 120 سریال در مراحل مختلف تولید قرار دارد و از این تعداد، سریال‌هایی چون آسمان، هوای باران دارد، محکومین، از یاد رفته، بچه مهندس، هیات مدیره، کارگاه 48، سوگند، گمشدگان،‌ پایبست، بی‌همگان و تعداد زیادی اثر دیگر در ژانر ملودرام اجتماعی تولید می‌شود. وی می‌افزاید: در ژانر معارفی سریال‌های عقیق و هاتف را برای ماه محرم تدارک دیده‌ایم، در ژانر دفاع مقدس سریال پرواز در ارتفاع صفر را روی آنتن بردیم و یکی دو سریال که هنوز در مرحله نگارش یا پیش تولید هستند و در ژانر تاریخی سریال‌ داستان کوفه را داریم که درباره تاریخ اسلام است، سریال دلدادگی درباره انقلاب اسلامی ایران و نیز یک سریال درباره دوره زندیه هم در دست تحقیق و نگارش است. به گفته کرمی، در ژانر پلیسی، امنیتی نیز سریال‌های متعددی در مرحله نگارش و پیش تولید قرار دارند که یکی از آنها به نام سارقین روح بزودی وارد مرحله تصویربرداری می‌شود.

آذر مهاجر