دروازه‌بانی فضای مجازی با کمک والدین

گسترش زیرساخت‌های ارتباطی موجب شده است تک‌تک دارندگان تلفن‌های همراه نسل جدید و هوشمند، بتوانند خیلی آسان به شبکه جهانی نت وصل شوند و از امکانات متعدد و متنوع آن بهره‌ها ببرند. در چنین شرایطی طبیعی است که بهره‌های منفی و سوءاستفاده‌ها در این فضا هم افزایش یابد. اینجاست که لازم به نظر می‌رسد خانواده‌ها به میدان بیایند، ابتدا با ظرفیت‌های گوناگون این فضا آشنا شوند و بعد درصدد راهنمایی دادن و همراهی با فرزندان‌شان در استفاده از شبکه‌های اجتماعی برآیند؛ اقدامی که بی‌شک باعث بهره‌وری استفاده از این فضا برای نسل جدید و کاهش آسیب‌های آن خواهد شد. جام‌جم در گفت‌وگو با استادان و کارشناسان علوم ارتباطات و جامعه‌شناسان، کیفیت نحوه ورود و نظارت والدین بر فعالیت فرزندان‌شان در فضای مجازی را مورد بررسی قرار داده است.

فضایی جهت تعالی

دکتر محسن ایمانی، روانشناس و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس بر جنبه‌های مثبت و منفی فضای مجازی در کنار هم تاکید دارد و معتقد است: این خانواده‌ها هستند که باید فرزندان‌شان را به استفاده‌های مثبت از فضای مجازی تشویق کنند و خود هم از این جنبه‌های خوب و مثبت بهره بگیرند. اکنون می‌بینیم که وضعیت آگاهی‌های والدین هم نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده و خود با استفاده از ابزارهای تکنولوژیک و کارکردهایشان تا حدی آشنا هستند.

ایمانی می‌گوید: خانواده‌ها می‌توانند در مورد استفاده‌های مثبت از فضای مجازی با فرزندان‌شان به بحث و گفت‌وگو بنشینند، کارکردهای مثبت را با هم به اشتراک بگذارند و از این طریق همگی به تعالی نزدیک‌تر شوند. یا در بحث استفاده از شبکه‌های اجتماعی، کانالی تشکیل بدهند و مطالب و جملات مفید را رد و بدل کنند. این فضایی ایده‌آل است که در آن تک‌تک اعضا می‌توانند برای رشد هم تلاش ‌کنند و از استفاده‌های مثبت‌اش در کنار هم بهره‌مند ‌شوند. این کارشناس تربیتی می‌افزاید: لازم است خانواده‌ها در وهله اول مهارت‌های استفاده درست از این ابزارها را خودشان یاد بگیرند و در مرتبه دوم، به فرزندان‌شان هم بیاموزند. ایمانی، پیشنهادی هم برای استفاده هرچه مفیدتر خانواده‌ها از فضای مجازی ارائه می‌دهد و خاطــرنشان می‌کند: امروزه کتاب‌های صوتی و الکترونیکی بیشتر از گذشته در دسترس قرار گرفته است. خانواده‌ها می‌توانند در قالب همین گروه‌های خانوادگی‌شان یک کتابخانه مجازی تشکیل دهند و کتاب‌های خوب را به اشتراک بگذارند.

کمرنگ شدن تعامل‌ها

دکتر محمدصادق مهدوی، جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، گسترش فضای مجازی در جوامع امروز را امری اجتناب‌ناپذیر می‌داند و می‌گوید: روز به روز افراد بیشتری به استفاده از فضای مجازی رو می‌آورند. از طرف دیگر، کنترل این فضا هم دشوار است؛ زیرا همین‌طور که می‌دانیم، امروزه دسترسی به اینترنت همراه بسیار آسان شده است و افراد از همه سنین و همه‌جا می‌توانند به آن راه پیدا کنند.

دکتر مهدوی تاکید می‌کند: باید بهره صحیح از وسایل ارتباط جمعی مجازی و زمان درست استفاده از آنها را به فرزندانمان آموزش بدهیم. امروزه وقتی به خانه‌های هم می‌رویم، می‌بینیم همه یک گوشی تلفن همراه دستشان گرفته‌اند و مشغول سیر و گردش در فضای مجازی هستند. در چنین شرایطی تعامل اعضای خانواده بسیار کم شده و این از جمله لطمه‌های اصلی استفاده بی‌رویه از فضاهای مجازی است.

این جامعه‌شناس با اشاره به آموزش استفاده درست از فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان پیشنهاد می‌کند: می‌توانیم زمان مناسبی را تعیین کنیم و به کودکمان بگوییم که مثلا در فلان ساعت حق استفاده از فضای مجازی را دارد یا جایگزین‌هایی پیدا کنیم که او از آن طریق سرگرم شود. ابتدا باید یک سرگرمی جالب و جذاب برای بچه‌ها پیدا و بعد آن را با فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی جایگزین کنیم.

حضور، لازمه کسب آگاهی

دکتر وحیده ترزمی‌نژاد، مدرس و پژوهشگر ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به ورود روزافزون خانواده‌ها به فضای مجازی و تعاملشان در این فضا می‌گوید: مختصات فضای مجازی امروز به گونه‌ای است که برای کسب آگاهی، حتما باید در آن حضور داشت و به‌صرف تعریف دیگران، نمی‌توان شناخت کامل و خوبی از فضای مجازی در اختیار فرد قرار داد. در نتیجه خانواده‌ها اگر می‌خواهند از فعالیت‌های کودکانشان در این فضا آگاهی کسب کنند، در وهله اول باید خودشان در فضای مجازی حضور داشته باشند و بکوشند که با مختصات آن آشنا شوند و این حضور و آشنایی، ذاتا اتفاق بدی نیست.

این مدرس ارتباطات ادامه می‌دهد: با این حال حضور صرف در این فضا کافی نیست و اگر می‌خواهیم روی رفتار فرزندانمان کنترل بیشتری داشته باشیم، باید آگاهی‌مان قدری بیشتر باشد. امروزه بسیاری از خانواده‌ها یک گوشی همراه هوشمند در اختیار فرزندان‌شان قرار داده‌اند و چه بسا او تمام وقت آزادش را در شبکه‌های گوناگون این فضا می‌گذراند؛ لذا ضروری است که به عنوان والدین از این فضا آگاهی و اطلاع داشته باشیم و در کنار آگاهی، ارتباطی نزدیک و دوستانه هم با فرزندانمان برقرار کنیم.

دکتر ترزمی‌نژاد معتقد است: این بعد روانشناسی ماجراست. والدین باید این توان را داشته باشند تا از طریق گپ و گفت‌وگو خودشان را به فرزندان‌شان نزدیک کنند و این امکان را فراهم بیاورند تا مشکلات‌شان را به آنها بگویند. والدین باید از حالت تدافعی در قبال فرزندان‌شان فاصله بگیرند و سعی کنند همراه و هم‌پایشان باشند. تنها در این صورت است که می‌توان ارتباطی موثر و مفید را میان والدین و فرزندان‌شان مشاهده کرد و با بحث و گفت‌وگو، از آسیب‌های سوء رفتار در فضای مجازی کاست.

فقدان جامعه‌پذیری مناسب

دکتر محمدصادق مهدوی اعتقاد دارد: از لطمات و خطرات فضای مجازی برای کودکان این است که آنها به محتوا یا تصاویری نامناسب برای سن‌شان دسترسی یابند. متاسفانه محتواهای نامناسب و خطرناک این روزها براحتی در فضای مجازی قابل دسترس بوده و با وجود تمام نظارت‌هایی که نهادهای دولتی و رسمی انجام می‌دهند، هنوز محدودیت‌های جدی برای دسترسی به بسیاری از محتواها ایجاد نشده است.

به عقیده این جامعه‌شناس، خانواده‌ها باید این توان را داشته باشند که در ساعاتی از روز، فرزندانشان را حتی از ابزارهای مفید تکنولوژیک دور کنند. وی‌می‌گوید: مساله مهم دیگری که با آن سر و کار داریم، بحث «اجتماعی شدن» است. این امر از طریق تعامل، معاشرت و زندگی با هم حاصل می‌شود. در نتیجه لازم است فرزندان این موارد را از پدر و مادرشان یاد بگیرند. فضای مجازی باعث شده فرصت جامعه‌پذیری درست از فرزندان و خانواده‌هایشان گرفته شود و جایش را به اعتیاد به وسایل ارتباطی نوین بدهد.

زهرا غفاری

رادیو و تلویزیون