آرامش کاربران قربانی التهابات فضای مجازی

امید هدایت در موج دوم و سوم

فضای مجازی مانند هر پدیده‌ تازه‌ای در آغاز، موجی از هیجان ایجاد کرد و با گذشت زمان از هیجان اولیه آن کاسته شد، اما بی‌شک به‌هم‌ریختگی و نابسامانی ناشی از این موج همچنان باقی است.

دکتر منصور ساعی، مدرس ارتباطات و روزنامه‌نگاری دانشگاه علامه طباطبایی درباره تاثیرات روانی به جا مانده از موج اول هیجان می‌گوید: حضور در فضای مجازی چالش‌ها و ظرفیت‌هایی به دنبال داشته و تاثیراتی به جا گذاشته که از ظرفیت‌های آن می‌توان به انتقال آسان اطلاعات اشاره کرد و از چالش‌های آن می‌توان از بین رفتن تمرکز و تعمق را نام برد. به اعتقاد این مدرس ارتباطات، تنوع موضوعات و محتوایی که از فضای مجازی دریافت می‌کنیم، اولویت و ترتیبی ندارد و شامل موضوعاتی ملی، بین‌المللی، خوشایند و ناخوشایند است. در نتیجه نظم ذهنی و آرامش، قربانی این فضای ارتباطی می‌شود و اضطراب و استرس به دنبال دارد.

ساعی با اشاره به ظرفیت‌های غیرقابل انکار فضای مجازی، درباره کنترل چالش‌ها و پیشگیری از تاثیرات روانی این فضا می‌گوید: سواد رسانه‌ای کمک می‌کند تاثیرپذیری کمتری از فضای سایبر داشته باشیم؛ میزان استفاده از آن یا دز مصرف را کنترل کنیم و با اطلاعات آگاهانه و فعال مواجه شویم و انتخاب کننده باشیم.

به اعتقاد این استاد ارتباطات، پس از فروکش کردن موج اول، مردم نگاهی تخصصی‌تر به فضای سایبری پیدا کرده‌اند و در موج دوم، حضور در شبکه‌ها و گروه‌های عمومی کمتر شده است.

وی در این باره توضیح می‌دهد: موج دوم فضای مجازی را می‌توان موج انتخاب‌گری نامگذاری کرد. کاربران آرام آرام به سمت شبکه‌ها، صفحات و گروه‌های تخصصی و معتبر روی می‌آورند و موج سوم نیز در راه است.

مرگ خاموش سلول‌های مغز

اعتیاد به اینترنت، افسردگی، انزوا و در مجموع تبعات ناگوار پرسه در فضای مجازی فقط مربوط به دیگران نیست؛ همه کاربران فضای مجازی در معرض این آسیب‌ها قرار دارند و شاید حتی گرفتاری‌ها و مشکلات بزرگ‌تر مانند مرگ برخی سلول‌های مغز!

دکتر محسن فرمهینی فراهانی با تاکید بر این که فضای مجازی بر ظرفیت روانی افراد تاثیر گذاشته است، توضیح می‌دهد: شاید بسیاری از ما باورمان نشود که ممکن است به فضای مجازی اعتیاد پیدا کنیم! گاهی برخی از ما والدینی را می‌بینیم که حتی بیشتر از فرزندان خود درگیر این فضا هستند! دنیای مجازی با همه امکانات و قابلیت‌هایش در صورت استفاده نادرست تاثیرات مستقیم بر روح، روان، سبک زندگی و سلامت افراد خواهد داشت. این متخصص علوم تربیتی با تاکید بر ضرورت تربیت مربیان آگاه برای اعزام به مدارس، دانشگاه‌ها و انجمن‌های اولیا و مربیان، عنوان کرد: پیشگیری از بیماری‌های روانی و دیگر مشکلات ناشی از اعتیاد به فضای مجازی یک ضرورت است. لازم است نهادهای دولتی و غیردولتی، شهرداری‌‌ها، بهزیستی و رسانه‌ها برای اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی مردم دست به دست هم بدهند و البته باید در این زمینه پژوهش‌های میدانی و مطالعات دقیق هم صورت بگیرد.

بر اساس توضیحات فرمهینی، مواجهه مداوم با تصاویر، اطلاعات و ویدئوهایی با موضوعات مختلف و متنوع در فضای مجازی، تغییرات هورمونی را در پی دارد و مثلا ممکن است به افزایش ترشح برخی هورمون‌ها مانند دوپامین منجر شود. ترشح غیرمعمول و مداوم این هورمون‌ها که بر عملکرد مغز تاثیر دارند، زمینه را برای بروز مشکلات روانی فراهم می‌کند.

به گفته استاد دانشگاه شاهد، در پژوهش‌های انجام شده در دانشگاه‌ها و انستیتوهایی چون کمبریج یا ماکس پلانک، تماشای آثار پورنوگرافی در فضای مجازی روی مغز انسان بررسی و مرگ برخی سلول‌های مغزی و عوارض دیگری در این زمینه گزارش شده است.

لذت تاثیرگذاری چالش تاثیرپذیری

زمان زیادی از بروز و ظهور فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و دسترسی ما به این فضا نگذشته، اما گویی زندگی بدون فضای مجازی، شبیه یک سوءتفاهم است!

به اعتقاد دکتر حوریه دهقانشاد، قدرت و عملکرد این فضا و امکاناتش انکارنشدنی به نظر می‌رسد و اگر شاهد عوارضی چون مسائل روانی هستیم، به نحوه استفاده ما از این فضا ارتباط دارد.این مدرس ارتباطات به لذت و زحمتی که در این فضا تجربه می‌کنیم، اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: وقتی افکار عمومی به کمک شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی قدرت می‌گیرد، اقدامات بزرگی به نفع زنان، کودکان و اقلیت‌ها انجام می‌شود و وقتی با استفاده از همین ابزار و نحوه بهره‌برداری از آن جامعه مدنی معنا و قدرت پیدا می‌کند، حال خوب را تجربه می‌کنیم. فضای مجازی به افکار عمومی قدرت می‌دهد. یک نمونه‌اش را درباره ماجرای برج دزاشیب شاهد بودیم.

وی در ادامه، متذکر می‌شود چطور گاهی یک نگاه گذرا به گوشی تلفن‌همراه، به گشت و‌گذاری یک تا چند ساعته تبدیل می‌شود و تصریح می‌کند: آدم‌های کمی هستند که بتوانند نوع و زمان حضورشان را در فضای مجازی مدیریت کنند و تحت تاثیر این فضا قرار نگیرند. نباید فراموش کرد حضور دیوانه‌وار در فضای مجازی نمی‌تواند به نتیجه مثبت منجر شود. از نظر دهقانشاد، مشکلات و مسائل روانی ناشی از فضای مجازی به نحوه استفاده از این فضا و فرهنگ و شیوه زیست ما در دنیای واقعی ارتباط دارد؛ هر کس قدرت کنترل و مدیریت داشته باشد، در هر دو جهان واقعی و سایبری امنیت روانی بیشتری
خواهد داشت.

موج سوم در راه است

دکتر ساعی، موج سوم فضای مجازی را مرتبط با تجاری‌سازی و امکان فعالیت‌های اقتصادی می‌داند و تاکید می‌کند: رسانه‌ها بخصوص تلویزیون باید درباره تاثیرات روانی فضای مجازی به مخاطبان اطلاع‌رسانی کنند. استفاده از ویدئو، موشن‌گرافیک، پادکست و هر امکان بصری دیگری می‌تواند برای معرفی مضرات و تاثیرات روانی فضای مجازی به مخاطبان مفید باشد؛ البته به شرط آن که قبل از هر تذکری به نکات مثبت و قابلیت‌های این فضا اشاره و سپس به کمک شیوه‌های تاثیرگذار مانند روایت غیرمستقیم، هشدارها ارائه شود.

آذر مهاجر