«علی‌البدل» سیاسی نیست

تجربه فضایی نو

در ابتدای نشست، سیروس مقدم درخصوص رضایت خود از نتیجه ساخت این مجموعه گفت: کارهایی که در این مدت توسط گروه ما ارائه شده است هیچ‌گاه به یک ژانر و نگاه خاص محدود نمانده، هیچ‌وقت درجا نزده‌ایم و خودمان را درگیر تکرار نکرده‌ایم؛ چرا که معتقدیم ذات هنر، کشف اتفاقات جدید و خلق آن است و موفقیت برای هر هنرمندی مستلزم دوری از تکرار است. لذا ما هم همیشه تلاشمان را در این جهت کرده‌ایم، اما ارزیابی از میزان موفقیت نیازمند زمان است.

مقدم ادامه داد: مجموعه پایتخت هم در شروع ساخت تازگی داشت اما وقتی فضایش شکل گرفت و مردم از آن استقبال کردند، به نوعی عادت تبدیل شد و در مجموعه‌های دیگر هم شاهد امتداد آن فضا شدیم. ما وظیفه عوض‌کردن عادت‌ها را داریم. سال‌ها پیش انتقادی مطرح بود مبنی بر این‌که چرا در سریال‌های تلویزیونی شاهد تازگی نیستیم. دلیلش همین ترس گروه‌های مجموعه‌ساز از تجربه کردن اتفاقات و فضاهای جدید است و بعد از سال‌ها مجموعه‌سازی در تلویزیون، حتی علی‌البدل هم برایمان با نوعی ریسک شروع شد؛ به دو دلیل: اول این‌که می‌دانستیم سابقه پایتخت در کارنامه‌مان وجود دارد و منجر به نوعی مقایسه می‌شود و دوم این‌که می‌خواستیم فضای جدیدی را تماما از صفر بسازیم و این کار آسانی نبود.

کارگردان علی‌البدل در خصوص نزدیکی داستان این مجموعه تلویزیونی با فضای انتخابات پیش‌رو هم توضیح داد: ایده اولیه ساخت این مجموعه دو سال پیش در ذهن محسن تنابنده شکل گرفت، اما در آن زمان به دلیل سختی کار و فراهم نبودن شرایط فصلی و دور هم جمع کردن بازیگران نتوانستیم بلافاصله ساخت را کلید بزنیم. بنابراین اصلا به فکر انتخابات نبودیم و این قضیه را مدنظر نداشتیم. ضمنا فضا و داستان این‌طور دیکته می‌کرد که قصه را در نوعی ناکجاآباد و بدون استفاده از لهجه یا تاکید بر قومیت خاصی روایت کنیم تا هیچ‌کس آن را به خودش نگیرد و بتوانیم با دغدغه‌ای کمتر قصه‌مان را روایت کنیم.

به‌دنبال تغییر در روایت

از دیگر نکات مطرح شده در این نشست، شباهت قصه و محیط علی‌البدل با برخی فیلم‌ها و آثار دیگر بود. محسن تنابنده، نویسنده سریال در این رابطه توضیح داد: شنیده‌ام که برخی می‌گویند چرا اثرتان به «ایران برگر» شباهت دارد. ایده نگارش این مجموعه خیلی قبل‌تر از ساخت آن در ذهن من شکل گرفته بود، اما در آن زمان امکان ساخت مجموعه را نداشتیم و کار به تعویق افتاد. با این حال ما هرگز مدعی به وجود آوردن هسته اولیه چنین داستانی نیستیم.‌ من فکر می‌کنم که همه قصه‌ها به نوعی از قبل گفته شده‌اند و تنها تغییری که هر بار می‌توان ایجاد کرد، دستکاری در فرم و روایت آن است. ما هم در علی‌البدل کوشیدیم روایتی تازه را برگزینیم.

مهدی فخیم‌زاده هم ضمن تائید حرف‌های تنابنده ادامه داد: ضرب‌المثلی فرانسوی می‌گوید «همه چیز گفته شده و هیچ چیز نویی وجود ندارد». من هم این گفته را قبول دارم و معتقدم که چگونه گفتن داستان مهم است. مهم‌ترین ویژگی علی‌البدل این است که قصه‌اش را در دو خط می‌توان تعریف کرد و این حسن داستان است. لذا من این شباهت را قبول ندارم.

تنابنده همچنین درخصوص یکدست نبودن پرداخت شخصیت‌ها اظهار کرد: تمامی شخصیت‌های ما به همان اندازه که لازم است در قصه حضور دارند و حرفشان را می‌زنند. ما تا جایی که لازم بوده به گذشته برخی شخصیت‌ها اشاره کرده‌ایم و دلیلی هم نمی‌دیدیم بیشتر از این افراط کنیم. هیچ فیلمنامه‌ای در دنیا چنین نیست که در آن به همه شخصیت‌ها به یک اندازه پرداخته شود. در علی‌البدل این دو خان محورهای اصلی داستانمان بودند و بقیه اعضا به تناسب و اقتضای داستان در موقعیت‌های گوناگون حضور پیدا می‌کردند.

بازیگر نقش آغاسی تاکید کرد: علی‌البدل برخلاف پایتخت هویت مشخصی ندارد، در یک ناکجاآباد می‌گذرد و این تصمیمی بود که ما به عمد گرفتیم. دلمان می‌خواست از یک جغرافیای مشخص با لهجه و نوع پوشش معلوم استفاده کنیم، اما همین‌طور که می‌دانید هنوز کم‌طاقتی‌هایی وجود دارد و گروه‌های مختلف این اجازه را به ما نمی‌دهند که خیلی به سراغشان برویم و دستمایه پیشبرد قصه قرارشان بدهیم.

یک انتخاب تازه

حضور مهدی فخیم‌زاده، بازیگر و کارگردان شناخته شده آثار پلیسی تلویزیون در قالب نقشی طنز، از نکات جالب توجه علی‌البدل در ابتدای ساخت آن بود. فخیم‌زاده در پاسخ به سوالی درخصوص این تجربه متفاوت توضیح داد: اتفاقا من هم این سوال را از محسن تنابنده دارم که چطور به من رسید و برای این نقش انتخابم کرد. اما درخصوص این‌که چه شد بازی در نقش یکی از دو خان را قبول کردم،‌ دو دلیل اصلی دارد؛ اولین دلیل این بود که تاکنون در این ژانر مشخص بازی نکرده بودم و چنین کاری برایم جدید بود. دلیل دیگر هم این‌که در تمام این سال‌ها سیروس مقدم را می‌شناختم، شاهد کارهایش بودم و این تجربه همکاری با او را جالب توجه دیدم.

تنابنده که انتخاب‌کننده بازیگران مجموعه بوده است هم در این خصوص توضیح داد: انتخاب فخیم‌زاده به این دلیل بود که او تاکنون در چنین فضایی بازی نکرده بود و جدیتش در نقش خانی که یک روستا تحت‌‌تاثیر حرف‌ها و حرکاتش قرار داشت به این شکل برای مخاطبان بیشتر قابل احساس بود. ضمن این‌که کیفیت بالای بازی‌اش هم غیرقابل انکار است و من از همکاری کردن با او به لحاظ حرفه‌ای نکات زیادی را یاد گرفتم.

نقد اخلاق غلط

سیروس مقدم، کارگردان مجموعه‌های موفقی چون «چاردیواری» و «پیامک از دیار باقی» در خصوص شائبه سیاسی بودن داستان علی‌البدل و نزدیکی زمان پخش آن با انتخابات ریاست جمهوری توضیح داد: این تیم هرگز با فیلمنامه کامل سر صحنه نرفته است و دلیل آن را نه تنبلی می‌دانم و نه نداشتن خط مشخص قصه. ما معتقدیم که تطبیق فیلمنامه با فضای روز جامعه مهم است و مجموعه‌هایی که نمود اتفاقات روز را در آنها می‌بینیم، مجموعه‌های موفق‌تری هستند. علی‌البدل هم شامل همین قانون بود. البته در زمان ساخت نمی‌دانستیم که برای پخش در این مقطع در نظر گرفته می‌شود، اما داستانی دارد که مربوط به تمام جوامع بشری است. ما در این مجموعه موضوع یک ثروت خدادادی را نشان داده‌ایم که دچار مدیریت غلط شده، کسی به فکر آیندگان نیست و همه سوءاستفاده‌های شخصی خود را دنبال می‌کنند. ما اخلاق غلط و قدرت را نقد می‌کنیم. همین‌طور که می‌بینید از این حرف می‌توان برداشت‌های گوناگونی داشت و مخاطب با هوش خود برداشت خودش را خواهد کرد.

زهرا غفاری