قصه‌گویی پرواز با بال خیال

به گزارش جام‌جم، کارشناسان معتقدند والدین از طریق قصه‌گویی می‌توانند فرزندانشان را به کتابخوانی علاقه‌مند کنند. اما به نظر می‌رسد جوانان امروزی در نقش پدر و مادر، چندان توان قصه‌گویی ندارند. مصطفی رحماندوست، شاعر و نویسنده حوزه کودک و نوجوان و از داوران بخش بین‌الملل نوزدهمین جشنواره بین‌المللی قصه‌گویی با بیان این که در گذشته قصه‌گویی برای کودکان به عهده پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها بود، به جام‌جم می‌گوید: امروزی‌ها با این تصور که قصه‌گویی برای دوره پدر و مادربزرگ‌هاست، توجهی‌ به آن ندارند. اما در دنیا اهمیت زیادی برای قصه‌گویی قائلند؛ چراکه بر تأثیرات آموزشی و تربیتی و عاطفی آن تاکید می‌کنند و مهم‌تر از همه آن را مقدمه علاقه‌مندی به مطالعه می‌دانند.

او با بیان این‌که خوشبختانه در سال‌های اخیر والدین متوجه اهمیت قصه‌گویی شده‌اند، می‌افزاید: امروز شاهد تمایل بیشتری به قصه‌گویی هستیم و من پدران و مادرانی را می‌بینم که در کارگاه‌های آموزش قصه‌گویی شرکت می‌کنند و در شهرهای مختلف مشتاق برگزاری این کارگاه‌ها هستند. به گفته رحماندوست، زمانی که پدر و مادری دواطلبانه برای شرکت در کارگاه قصه‌گویی هزینه می‌کند، متوجه تاثیر آن روی کودک خود شده است. او امیدوار است کارگاه‌های قصه‌گویی گسترش پیدا کند تا روزی برسد که والدین به جای افتخار کردن به فلان مدرسه و لباس مارک‌دار و... فرزندان خود، به هر شب قصه‌گفتن برای آنها افتخار کنند.

زنگ قصه‌گویی

لیلی کفاش‌زاده، مسئول دفتر پژوهش و آموزش کودکان و نوجوانان پژوهشگاه میراث فرهنگی که چندسالی است برگزاری برنامه‌های آموزشی قصه‌گویی در موزه‌ها را در دستور کار دارد، با اشاره به تمایل مردم ما به روایت شفاهی در طول تاریخ، بر اهمیت قصه‌گویی تاکید می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: پیشینه قصه‌گویی و روایتگری در حافظه تاریخی و کهن‌الگوهای ما وجود دارد، اما این روزها شاهد زوال قصه‌گویی در بین نسل‌های جدید هستیم. متاسفانه با این که پدر و مادرهای جوان کتاب می‌خوانند اما برخلاف پدران و مادران ما و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، در قصه‌گویی ناتوانند. در گذشته هر پدر و مادری سعی می‌کرد حداقل دو سه قصه را یاد بگیرد و برای کودکانش تعریف کند.

او از دکتر فرشته مجیب، استاد روان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی و مدرس کارگاه «قصه‌گویی در موزه‌ها» نقل می‌کند باید قصه‌گویی در مدارس ترویج شود و معلمان شیوه‌های قصه‌گویی را آموزش ببینند؛ چراکه یادگیری از طریق قصه
به مراتب سریع‌تر و دارای تاثیر بیشتری است.

این مدرس قصه‌گویی در حوزه میراث فرهنگی، معتقد است که آموزش و پرورش باید توجه ویژه‌ای به قصه‌گویی داشته باشد و با گنجاندن درس قصه‌گویی در برنامه درسی دانش‌آموزان در ترویج و همگانی شدن قصه‌گویی بکوشد: حتی قصه‌های قومی با لهجه‌ها و گویش‌های قومی هم به زنده نگه‌داشتن زبان کمک می‌کند و هم سبب تقویت ارتباطات کلامی می‌شود.

کفاش‌زاده درباره تاثیر جشنواره‌های قصه‌گویی نیز می‌گوید: هرچند با رقابت در قصه‌گویی موافق نیستم و معتقدم هیچ فردی در قصه‌گویی بهتر یا بدتر نیست، اما جشنواره «مادران قصه‌گو» با در دسترس قرار دادن قصه‌ها تأثیر خوبی داشت. همچنین از آنجا که جشنواره قصه‌گویی کانون، بین‌المللی است و قصه‌گویان کشورهای دیگر در آن شرکت می‌کنند، می‌توان از تجربه آنها بهره برد.

او همچنین از ضرورت انتشار این قصه‌ها در قالب رسانه‌های دیجیتال و دسترسی عموم به آنها می‌گوید و می‌افزاید: امیدوارم برنامه‌های جشنواره قصه‌گویی تنها به این جشنواره محدود نشود و با ضبط و انتشار آن به همه جامعه تسری یابد.

اثرات اجتماعی قصه‌گویی

از قصه‌گویی و مزایای آن زیاد شنیده‌ایم. اما قصه و قصه‌گویی چیست و با خواندن کتاب چه تفاوتی دارد؟ دکتر عبدالوهاب شهلی‌بر، جامعه‌شناس در این باره می‌گوید: قصه تجربه‌ای است که دهان به دهان منتقل می‌شود. در قصه عناصری وجود دارد که در تضاد با رمان است. در رمان تخیل انسان حاکم است و قصد آن مشورت دادن نیست. اما قصه‌ها با واقعیت پیوستگی دارند و قصه‌ها آشکار و نهان به مشورت و اندرز می‌پردازند و با حکمت در ارتباط است.

او که عقیده دارد، قصه در عصر جدید رو به زوال است، به استفاده‌های قصه در آموزش مهارت‌های اجتماعی اشاره می‌کند و می‌افزاید: «ارتباط با طبیعت و محیط زیست یکی از استفاده‌های قصه در آموزش مهارت‌های اجتماعی است. قصه‌گویی کودک را با طبیعت پیوند می‌دهد؛ چرا که قصه‌ها جان‌انگارند و ارتباط هستی‌شناسی را معنا می‌بخشند.»

شهلی‌بر خودبیان‌گری را یکی دیگر کارکرد‌های قصه می‌خواند و عنوان می‌کند: قصه فرصت صحبت را به کودکان می‌دهد و به تجارب شخصی آنها معنا می‌بخشد. قصه مولد تخیل است و تخیل خلاق منشا تولید معانی جدید است.

تفاوت قصه و داستان

دکتر هومن نامور، روان‌شناس نیز معتقد است قصه با داستان متفاوت است. او با بیان این که قصه، نویسنده ندارد اما داستان نویسنده دارد، می‌گوید: قصه موضوعی جمعی است که در طول زمان از سوی عده زیادی ساخته و پرداخته شده است و زمان و مکان ندارد. قصه جزئیات ندارد اما حتما قهرمانی در آن حضور دارد.

به گفته او، قصه نوشتاری نیست و حوادث در آن علت و معلول ندارد؛ اما قصه‌گو با کلام و لحن خود و تصویرسازی‌های بی‌بدیلش به آن معنا می‌دهد و آن را از زمان عبور می‌دهد.

بزرگ‌ترین جشن قصه‌گویی ایران

نوزدهمین جشنواره بین‌المللی قصه‌گویی از فردا تا یکم اسفند در مرکز آفرینش‌های فرهنگی هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان واقع در خیابان حجاب تهران برگزار می‌شود. مدیرعامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با بیان این که شرکت‌کنندگان در این رویداد فرهنگی افزون بر حضور در سالن‌های کانون، به مدرسه‌ها، شیرخوارگاه‌ها، بیمارستان‌ها، خانه سالمندان و... خواهند رفت تا سنت قصه و قصه‌گویی بار دیگر زنده شود، از حضور 13 قصه‌گوی خارجی از 11 کشور در این جشنواره خبر داد.

به گفته علیرضا حاجیان‌زاده، جشنواره بین‌المللی قصه‌گویی در سه بخش اصلی قصه‌گویی، مقاله‌نویسی در قالب سمینار و داستان‌نویسی برگزار می‌شود. او همچنین از راه‌اندازی بانک اطلاعاتی مربیان قصه‌گو، انتشار قصه‌‌های جشنواره‌های پیشین در پرتال کودک و نوجوان برای دسترسی عموم و برنامه‌ریزی برای طراحی اپلیکیشن ‌قصه‌گویی خبر داد و ابراز امیدواری کرد که این برنامه‌ها گامی مثبت به منظور همه‌گیر شدن فرهنگ قصه‌گویی باشد.

کمیل انتظاری