بی‌خانمانی هنرهای تجسمی

در عین حال که انتقاداتی هم به شیوه و کیفیت برگزاری این دوره از جشنواره اهالی تجسمی وارد است، اما همه مسئولانی که در روزهای گذشته از آن بازدید کرده‏اند، کوشیده‏اند برای قوت‏گرفتن این جشنواره نوپا، بیشتر از نقاط قوتش بگویند؛ از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزیر راه گرفته تا اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی و حتی دبیران جشنواره‏های تئاتر و تجسمی فجر. این در حالی است که نباید از سویه‏های کاستی این جشنواره نیز غافل بود، چرا که به هر حال با مطرح‏شدن انتقادها تجسمی‏بازها هر سال می‏توانند با جشنواره‏ای بهتر روبه‏رو باشند، چنان که با وجود همه انتقادها می‏توان گفت نهمین دوره این جشنواره در شکل و شمایل منظم‏تری در حال برگزاری است.

هنوز پیش‏شماره منتشر می‏کنیم!

صحبت‏های خود برگزارکنندگان نهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر باعث می‏شود تا انتظارها از آن بالا رود، وگرنه چه بسا هنوز که هنوز است قول معروف آن نقاش که گفته بود «هنرهای تجسمی دو ضلع بیشتر ندارد و آن هم هنرمند و خریدار است» همچنان مورد قبول ما و جامعه هنری می‏بود. تقریبا همه کسانی که در این مدت درباره جشنواره هنرهای تجسمی سخن گفته‏اند بر این تاکید داشته‏اند که جشنواره باید تمام توان خود را بر مردمی‏کردن این هنر همواره لوکس متمرکز کند. حالا هم دبیر نهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر در گفت‏وگو با جام‌جم بر این باور است که این رویداد هنری بسیار با هدف مردمی‏شدن فاصله دارد: «فاصله طولانی با این هدف داریم، شاید اگر بخواهم نمره بدهم باید بگویم از صد، زیرِ 20». مجتبی آقایی، وضع کنونی جشنواره در قبال این هدف‌گذاری را به انتشار پیش‏شماره از سوی نشریات تشبیه می‏کند و معتقد است، هم‏اکنون در حال شمارش معکوس برای انتشار نخستین شماره هستیم. دبیر این دوره از برگزاری جشنواره هنرهای تجسمی فجر پیش‏بینی می‏کند سه یا چهار دوره دیگر، این اتفاق بیفتد و تازه بتوان درباره نزدیک‏شدن به هنری مردمی سخن گفت.

مهمان این موزه و آن فرهنگسرا

یکی از نکات قابل توجه دبیر این دوره از جشنواره هنرهای تجسمی فجر این است که خلاف برخی دبیران دیگر این‏گونه از رویدادها، انتقادها را می‏پذیرد و از این رو که متصدی امور است صرفا درصدد پوشش خلأها نیست. مثلا او قبول دارد که آثار به‏نمایش‏درآمده در این دوره از جشنواره به هیچ عنوان نماینده تمام و کمال و واقعا موجود هنرهای تجسمی کشور نیست. آقایی در این باره می‏گوید: حقیقت این است که پس از چهار دهه، نتوانسته‏ایم ظرفیتی مناسب برای ارائه چهره‏ای کامل از هنرهای تجسمی کشور ارائه بدهیم. مدت‏هاست که باید به گالری ملی مجهز شویم. تا کی باید مهمان این موزه و آن فرهنگسرا باشیم؟ شرایط هنرمندان تجسمی می‏طلبد که ما چنین فضایی را در اختیار داشته باشیم. هم کلی دانشجوی هنرها را داریم که جدی کار می‏کنند و هم هنرمندانی که بسیار خلاق و فعالند، اما فضا برای نمایش آثارشان ندارند. بهتر است به جای کلی دوسالانه تخصصی تکراری، فکری برای نمایش درست آثار بکنیم. تنها دلخوشی‏مان این است که از شیوه رشته‏ای برگزاری جشنواره در دوره‏های اول تا هفتم فاصله گرفته‏ایم. در دوره هشتم در شیوه برگزاری به آن شیوه تردید کردیم و حالا هم سعی داریم با این تجمیع، ثمره مناسبی ببینیم.

بزرگ‌ترین دستاورد جشنواره

دبیر نهمین جشنواره بین‏المللی هنرهای تجسمی فجر درباره این‌که آثار این دوره با کنارگذاشتن موضوعات، چه وضعی دارند می‏گوید: مهم‌ترین دستاورد این تغییر، تنوع و تکثر در آثار است. چنانچه می‏بینید هم دغدغه‏های زیست‏محیطی را و هم آثار ضدجنگ و صلح‏طلب را و.... از میان 6000 اثر این آثار را با تأسی به پشتوانه نظری‏شان انتخاب کردیم. فقط به این فکر نمی‏کردیم که آثاری خلاقانه انتخاب کنیم. به این فکر می‏کردیم که اصالت اندیشه اثر می‏سازد. اما همچنان آقایی معتقد است حتی با در نظر گرفتن ظرفیت‏ها، درصد توفیق جشنواره چندان بالا نیست.

کاشتن نهال جای سایه بزرگان

اما یکی از مایه‏های مباهات این دوره از برگزاری جشنواره هنرهای تجسمی، نزد مسئولان برگزاری آن، جوان‏گرا شدن جشنواره بوده و این که از تعداد مدعوین کاسته شده است. حالا هم دبیر این جشنواره به ما می‏گوید 47درصد کسانی که اثر فرستاده‏اند، برای نخستین بار قصد شرکت در جشنواره را داشته‏اند و معدل سنی‌شان هم زیر 30 سال بوده است. او بر این باور است با این روال در پیش‏گرفته‏شده، دورنمای سال‏های آینده این است که هنرهای تجسمی بیشتر بین مردم جا باز کند و از سوی دیگر در تقویم هنری جهان نیز گنجانده شود. اما مهم‌ترین مشکلی که جوان‏گرایی این دوره از جشنواره به بار آورده، بیرون‏ماندن بسیاری از بزرگان هنرهای تجسمی از جشنواره بوده است. این نکته‏ای است که البته دبیر جشنواره با این توضیح آن را تائید می‏کند و به تشریحش می‏پردازد: «دبیرخانه جشنواره باید در طول سال آثار هنرمندان را رصد و حمایت کند تا جشنواره، گزیده مناسب‏تری از سال گذشته‏اش باشد. اما خب، رویکرد جدید نیز که اثرمحور است، باعث می‏شود بزرگانی که آثاری شاخص ارائه نکرده‏اند، جای خودشان را به جوان‏ترها بدهند».

حرف‏های دبیر جشنواره تجسمی در حالی است که بالاخره نمی‏توان نقش ترغیبی بزرگان این هنر را در کشاندن مخاطب به محل برگزاری جشنواره نادیده گرفت. چه بسا چندی از بزرگان سینما در سال‏های اخیر آثاری شاخص تولید نکرده‏اند اما جشنواره فیلم فجر همچنان برای این‌که جشنواره‌ای مهم به نظر برسد، از حضور آنان حمایت و استقبال می‏کند. آقایی می‏گوید: «البته همچنان 70درصد آثار به نمایش درآمده در جشنواره تجسمی، محصول فراخوان نیست. باید همه را با هم داشته باشیم. نمی‏خواهیم ساقه سترگی را با سایه‏اش قطع کنیم تا به جای آن نهال بکاریم.»

نهمین جشنواره بین‏المللی هنرهای تجسمی فجر، در حالی از سوم بهمن‏ در موزه هنرهای معاصر تهران و همچنین فرهنگسرای نیاوران آغاز شده و تا پایان بهمن‏ ادامه خواهد داشت که روزهای نسبتا خلوتی را پشت سر می‏گذارد. ده روزی از برگزاری این دوره از جشنواره نه‏چندان پرقدمت گذشته و انتظار می‏رود اگر تنور آن به مرور زمان نیاز دارد تا گرم شود، این فرصت به دست آمده است.

در عین حال که انتقاداتی هم به شیوه و کیفیت برگزاری این دوره از جشنواره اهالی تجسمی وارد است، اما همه مسئولانی که در روزهای گذشته از آن بازدید کرده‏اند، کوشیده‏اند برای قوت‏گرفتن این جشنواره نوپا، بیشتر از نقاط قوتش بگویند؛ از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزیر راه گرفته تا اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی و حتی دبیران جشنواره‏های تئاتر و تجسمی فجر. این در حالی است که نباید از سویه‏های کاستی این جشنواره نیز غافل بود، چرا که به هر حال با مطرح‏شدن انتقادها تجسمی‏بازها هر سال می‏توانند با جشنواره‏ای بهتر روبه‏رو باشند، چنان که با وجود همه انتقادها می‏توان گفت نهمین دوره این جشنواره در شکل و شمایل منظم‏تری در حال برگزاری است.

هنوز پیش‏شماره منتشر می‏کنیم!

صحبت‏های خود برگزارکنندگان نهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر باعث می‏شود تا انتظارها از آن بالا رود، وگرنه چه بسا هنوز که هنوز است قول معروف آن نقاش که گفته بود «هنرهای تجسمی دو ضلع بیشتر ندارد و آن هم هنرمند و خریدار است» همچنان مورد قبول ما و جامعه هنری می‏بود. تقریبا همه کسانی که در این مدت درباره جشنواره هنرهای تجسمی سخن گفته‏اند بر این تاکید داشته‏اند که جشنواره باید تمام توان خود را بر مردمی‏کردن این هنر همواره لوکس متمرکز کند. حالا هم دبیر نهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر در گفت‏وگو با جام‌جم بر این باور است که این رویداد هنری بسیار با هدف مردمی‏شدن فاصله دارد: «فاصله طولانی با این هدف داریم، شاید اگر بخواهم نمره بدهم باید بگویم از صد، زیرِ 20». مجتبی آقایی، وضع کنونی جشنواره در قبال این هدف‌گذاری را به انتشار پیش‏شماره از سوی نشریات تشبیه می‏کند و معتقد است، هم‏اکنون در حال شمارش معکوس برای انتشار نخستین شماره هستیم. دبیر این دوره از برگزاری جشنواره هنرهای تجسمی فجر پیش‏بینی می‏کند سه یا چهار دوره دیگر، این اتفاق بیفتد و تازه بتوان درباره نزدیک‏شدن به هنری مردمی سخن گفت.

مهمان این موزه و آن فرهنگسرا

یکی از نکات قابل توجه دبیر این دوره از جشنواره هنرهای تجسمی فجر این است که خلاف برخی دبیران دیگر این‏گونه از رویدادها، انتقادها را می‏پذیرد و از این رو که متصدی امور است صرفا درصدد پوشش خلأها نیست. مثلا او قبول دارد که آثار به‏نمایش‏درآمده در این دوره از جشنواره به هیچ عنوان نماینده تمام و کمال و واقعا موجود هنرهای تجسمی کشور نیست. آقایی در این باره می‏گوید: حقیقت این است که پس از چهار دهه، نتوانسته‏ایم ظرفیتی مناسب برای ارائه چهره‏ای کامل از هنرهای تجسمی کشور ارائه بدهیم. مدت‏هاست که باید به گالری ملی مجهز شویم. تا کی باید مهمان این موزه و آن فرهنگسرا باشیم؟ شرایط هنرمندان تجسمی می‏طلبد که ما چنین فضایی را در اختیار داشته باشیم. هم کلی دانشجوی هنرها را داریم که جدی کار می‏کنند و هم هنرمندانی که بسیار خلاق و فعالند، اما فضا برای نمایش آثارشان ندارند. بهتر است به جای کلی دوسالانه تخصصی تکراری، فکری برای نمایش درست آثار بکنیم. تنها دلخوشی‏مان این است که از شیوه رشته‏ای برگزاری جشنواره در دوره‏های اول تا هفتم فاصله گرفته‏ایم. در دوره هشتم در شیوه برگزاری به آن شیوه تردید کردیم و حالا هم سعی داریم با این تجمیع، ثمره مناسبی ببینیم.

بزرگ‌ترین دستاورد جشنواره

دبیر نهمین جشنواره بین‏المللی هنرهای تجسمی فجر درباره این‌که آثار این دوره با کنارگذاشتن موضوعات، چه وضعی دارند می‏گوید: مهم‌ترین دستاورد این تغییر، تنوع و تکثر در آثار است. چنانچه می‏بینید هم دغدغه‏های زیست‏محیطی را و هم آثار ضدجنگ و صلح‏طلب را و.... از میان 6000 اثر این آثار را با تأسی به پشتوانه نظری‏شان انتخاب کردیم. فقط به این فکر نمی‏کردیم که آثاری خلاقانه انتخاب کنیم. به این فکر می‏کردیم که اصالت اندیشه اثر می‏سازد. اما همچنان آقایی معتقد است حتی با در نظر گرفتن ظرفیت‏ها، درصد توفیق جشنواره چندان بالا نیست.

کاشتن نهال جای سایه بزرگان

اما یکی از مایه‏های مباهات این دوره از برگزاری جشنواره هنرهای تجسمی، نزد مسئولان برگزاری آن، جوان‏گرا شدن جشنواره بوده و این که از تعداد مدعوین کاسته شده است. حالا هم دبیر این جشنواره به ما می‏گوید 47درصد کسانی که اثر فرستاده‏اند، برای نخستین بار قصد شرکت در جشنواره را داشته‏اند و معدل سنی‌شان هم زیر 30 سال بوده است. او بر این باور است با این روال در پیش‏گرفته‏شده، دورنمای سال‏های آینده این است که هنرهای تجسمی بیشتر بین مردم جا باز کند و از سوی دیگر در تقویم هنری جهان نیز گنجانده شود. اما مهم‌ترین مشکلی که جوان‏گرایی این دوره از جشنواره به بار آورده، بیرون‏ماندن بسیاری از بزرگان هنرهای تجسمی از جشنواره بوده است. این نکته‏ای است که البته دبیر جشنواره با این توضیح آن را تائید می‏کند و به تشریحش می‏پردازد: «دبیرخانه جشنواره باید در طول سال آثار هنرمندان را رصد و حمایت کند تا جشنواره، گزیده مناسب‏تری از سال گذشته‏اش باشد. اما خب، رویکرد جدید نیز که اثرمحور است، باعث می‏شود بزرگانی که آثاری شاخص ارائه نکرده‏اند، جای خودشان را به جوان‏ترها بدهند».

حرف‏های دبیر جشنواره تجسمی در حالی است که بالاخره نمی‏توان نقش ترغیبی بزرگان این هنر را در کشاندن مخاطب به محل برگزاری جشنواره نادیده گرفت. چه بسا چندی از بزرگان سینما در سال‏های اخیر آثاری شاخص تولید نکرده‏اند اما جشنواره فیلم فجر همچنان برای این‌که جشنواره‌ای مهم به نظر برسد، از حضور آنان حمایت و استقبال می‏کند. آقایی می‏گوید: «البته همچنان 70درصد آثار به نمایش درآمده در جشنواره تجسمی، محصول فراخوان نیست. باید همه را با هم داشته باشیم. نمی‏خواهیم ساقه سترگی را با سایه‏اش قطع کنیم تا به جای آن نهال بکاریم.»

تکنیسین نمی‏خواهیم

پیش از آغاز به کار این دوره از جشنواره هنرهای تجسمی فجر، اهداف برگزاری آن این‏گونه عنوان شده بود: «معرفی ایده‏های اصیل و آفرینش‏های بدیع و خلاقانه هنری و پژوهشی.» حالا می‏شود از دبیر برگزاری این جشنواره پرسید با گذشت چند روز از جشنواره، چقدر از این هدفگذاری اولیه، محقق شده است. آقایی در این باره می‏گوید: در دوره هشتم بود که به این هدف فکر کردیم و روشی اتخاذ کردیم برای رسیدن به آن. در اولین اقدام، برگزاری موضوعی را از یک‏سو و تعریف سنتی مبتنی بر این‌که 9 یا 11 رشته در هنرهای تجسمی داریم، کنار گذاشتیم. نتایج کار به نظر می‏رسد مثبت است؛ وقتی جشنواره به صورت موضوعی برگزار می‏شود ما از هنرمندانمان به دست خودمان تکنیسین می‏سازیم و این از روح هنر به دور است. هنرمندان باید تفاسیر و تعابیر خلاقانه‏ای از جهان را پرداخت کنند.

صابر محمدی