تنش‌های گریز از مرکز آفت موصل پس از آزادی

موصل هم اکنون در آستانه فتح است و باز‌پس‌گیری آن از سوی نیروهای رسمی و حامی دولت قانونی عراق دیر یا زود رخ خواهد داد؛ اما آنچه اهمیت روزافزونی می‌یابد، سرنوشت موصل و در واقع تمامیت ارضی عراق است. این واقعیت که عراق عرصه اجرای سناریوهای گوناگون نظریه و طرح خاورمیانه جدید است، موضوع تازه‌ای نیست، اما واگذاری اجرای این طرح‌ها به موسسات و شرکت‌های خصوصی یا دولت‌های هم‌پیمان با ایالات متحده، موضوع تازه‌ای است و سابقه چندانی ندارد؛ واگذاری ماموریت‌های سخت و به اصطلاح کثیف نظامی و امنیتی به شرکت‌های نظامی خصوصی در جریان اشغال عراق و افغانستان و پس از تداوم حضور نظامی آمریکا و غرب انجام گرفت، شرکت‌هایی مانند بلک واتر، سند لاین اینترنشنال، تریپل کانوپی، دین گروپ، هالیبرتون و... به عنوان پیمانکاران نظامی و امنیتی آمریکا نقش عمده‌ای در ساختار و سازمان سرکوب و کنترل به‌عهده داشتند و به‌رغم رسوایی‌های بسیار همچنان به کار خود ادامه می‌دهند، چنان که شمار نیروهای این شرکت‌های نظامی و سرکوبگر در عراق از 5000 نفر در آغاز سال میلادی گذشته به بیش از 6300 نفر تاکنون رسیده است؛ این درحالی است که شمار نیروهای ارتش آمریکا در عراق رسما 3000 نفر اعلام شده است. دستاویز و بهانه افزایش نیروهای نظامی خصوصی در عراق تسهیل ماموریت ائتلاف ضدداعش به رهبری آمریکا بوده است در حالی که تمام بار نبرد علیه داعش بر دوش ارتش، پلیس و نیروهای متحد دولت عراق از جمله حشد الشعبی است. پس این پیمانکاران نظامی خصوصی در عراق چه می‌کنند‌؟

برای پاسخ به این پرسش باید گفت ارتش آمریکا از وارد شدن به ماجراجویی‌ها و رسوایی‌هایی که می‌تواند برای کاخ سفید دردسر ساز شود، پرهیز می‌کند‌؛ کار سرکوب و کنترل و به اصطلاح عملیات «چسبناک» (عملیات و اقداماتی که مستلزم شکنجه، کشتار، ترور، حمله به اهداف نامعین در مناطق مسکونی و مانند اینهاست) به عهده پیمانکاران خصوصی گذاشته شده و هرگونه رفتار غیر قانونی و ضدانسانی نیروهای این شرکت‌ها صرفا قانون گریزی یا خشونت فردی یا افراد تلقی می‌شود و دولت آمریکا در این زمینه مجبور به پاسخگویی نیست.

پیمانکاران نظامی، مجری دستورها و برنامه‌های تاکتیکی اند و اینجاست که آمریکا احساس می‌کند برای ایجاد تغییرات استراتژیک نیازمند همکاری دولت‌ها و قدرت‌های منطقه‌ای است‌. اتفاقی که در موصل در حال رخ دادن است، همین ورود نیروهای استراتژیک منطقه‌ای به طرح خاورمیانه جدید است، نقش‌پذیری پرهزینه عربستان سعودی، قطر، امارات و حتی ترکیه در عراق و سوریه بر همین اساس ارزیابی می‌شود؛ موضوعی که بغداد با دقت و احتیاط بسیار در برابر آن واکنش نشان داده است‌. طرح دعاوی ارضی کهنه شده و نخ نمایی همچون تعلق موصل به ترکیه درگذشته، ناشی ازهمین نقش‌پذیری و احتمالا مربوط به نوعی چانه‌زنی است‌. مهم این است که عراق پس از بیرون راندن داعش از موصل بتواند ضمن حفظ تمامیت ارضی خود، اقتدار ملی و حاکمیتی بغداد را در تمام سرزمین عراق بسط دهد، وگرنه ممکن است موصل نخستین بخشی باشد که پس از بیرون راندن داعش دچار تنش‌های ناشی از گریز از مرکزمی شود.

معادله موصل مبهم است، چون ‌هنوز معلوم نیست بازیگران منطقه‌ای حاضرند برای تکه پاره کردن عراق تا کجا پیش روند و چه میزان هزینه بپردازند‌. ابهام نه در داده‌ها که در سردرگمی دولت‌های منطقه است.

فرامرز قره باغی

روزنامه نگار