حج در سطور کتاب‌ها

پس‌فردا عید سعید قربان است و این روزها باردیگر صحبت از حج مطرح می‌شود. البته بنا به کارشکنی و بی‌مسئولیتی مقامات رژیم آل سعود امسال جمهوری اسلامی ایران از اعزام حجاج به عربستان امتناع کرد. البته مقامات آل سعود طی سال‌های اخیر بارها بی‌مسئولیتی و بی‌کفایتی خود را در اداره مراسم حج نشان داده‌اند.

فراتر از برگزاری مراسم حج، سخن این گزارش، خودِ مراسم حج است که سوژه خلق کتاب‌های زیادی شده است. نویسندگان بسیاری بعد از سفر به مکه و مدینه، آنچنان به شوق آمده‌اند که دلشان خواسته این رویداد را به رشته تحریر درآورند. در میان این نویسندگان نام‌های سرشناس زیادی را می‌بینیم. اما در ادامه به معرفی برخی از مهم‌ترین کتاب‌هایی که در زمینه حج نوشته شده‌اند، خواهیم پرداخت.

خسی در میقات

جلال آل‌احمد

خسی در میقات از مهم‌ترین کتاب‌های حج و آل‌احمد است. آل‌احمد که همین چند روز پیش سالروز تولدش بود، در فروردین 1343رهسپار حج شد و حاصل دیده هایش از این سفر را در قالب کتابی با عنوان «خسی در میقات» به چاپ رساند.

این کتاب در زمینه کارهای آل‌احمد، چه از نظر سبک و چه از نظر درونمایه، جایگاه نمایانی دارد. این کتاب فقط دربردارنده دیدنی‌های عادی زائر خانه خدا نیست، مسائل دیگری نیز در آن جلوه گر می‌شود و طرح همین مسائل است که خسی‌درمیقات را از سفرنامه‌های دیگر ممتاز می‌کند.

خسی در میقات، سفری است درونی و برونی به موازات هم، اشتیاقی است به دیدن مردمان و نگرانی درباره سرنوشت آنان، مردمی که به انگیزه رسم‌های دیرین راه خانه خدا را در پیش می‌گیرند و در آنجا از هر گوشه جهان از آفریقا، آسیا و اروپا و حتی آمریکا راه افتاده و به یکدیگر می‌رسند و پس از پایان گرفتن مناسک به لانه و آشیانه خویش برمی‌گردند. آیا این مردمان ایمان و احساس اصیلی دارند؟ به قصد کشف حقیقتی راه افتاده اند؟ به انگیزه‌ای گنگ و خام به سوی کعبه می‌روند؟ و معبود یا معشوق ندیده به سرزمین خود می‌رسند؟ آل‌احمد می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ بگوید.

سفر به قبله

هدایت‌الله بهبودی

این کتاب اولین محصول دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری در بخش گزارش است که توسط انتشارات سوره مهر در تهران چاپ و منتشر شده است. بهبودی در جایی گفته بود قرار نبود سفرنامه بنویسد بلکه قرار بود بعد از کشتار ایرانیان در مکه و وقوع رخدادهای سال 66 که دیگر سفر حجی انجام نشد، در سال 70 برای بعثه رهبری گزارشی تهیه کند، اما در حین این سفر موفق شد سفرنامه‌ای بنویسد.

سال‌ها پیش و بعد از مطالعه‌ کتاب «سفر به قبله»، مقام معظم رهبری حاشیه‌ای براین کتاب نوشت. جالب است که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای اولین‌بار پس از پیروزی انقلاب و در آبان سال 1358 به حج رفته اند و پس از آن دیگر به حج نرفته‌اند. در دستنوشته مقام معظم رهبری بر کتاب «سفر به قبله» آمده است: این کتاب مرا باز در شور و حال حسرت‌آلود زیارت خانه‌ خدا و حرم رسول‌الله(ص) فرو برد. شور و حال و اشتیاقی که دیگر امیدی هم با آن نیست. تا به یاد دارم (از سال‌های دور جوانی) هرگز دل خود را از آتش این اشتیاق، رها نیافته‌ام. اما حتی در دوران سیاه اختناق که هر روحانی بامعرفت و بی‌معرفتی با رغبت یا حتی از سر سیری، آسان می‌توانست در خط حج قرار بگیرد و من نمی‌توانستم! یا بهتر بگویم: هیچ حمله‌دار و رئیس کاروانی از ترس ساواک شاه، نمی‌توانست و جرأت نمی‌کرد نام مرا در فهرست حاجی‌های خود (چه رسد به عنوان روحانی کاروان) بگذارد. بله، حتی در آن دوران سخت هم دلم از امید زیارت کعبه و بوسه زدن بر جای پای پیامبر(ص) در مکه و مدینه، خالی نمانده بود و این امید، گرچه با حج ده روزه‌ سال 58 که به فضل شهید محلاتی قسمتم شد، برآورده گشت اما آتش آن شوق سوزنده‌تر و مشتعل‌تر شد. در سال‌های ریاست جمهوری چشم امید به پس از آن دوران دوخته بودم. اما امروز؟ شور و اشتیاقی بی‌سکون و امیدی تقریبا فرومرده.

تنها تسلا به خواندن این‌گونه سفرنامه‌ها یا شنیدن آنهاست که خود بازافزاینده‌ شوق نیز هست. این کتاب، شیرین، موجز، با روح و هوشمندانه نوشته شده است. زیارت قبول عزیز نویسنده.

سفر غریب

مجتبی رحماندوست

کتاب حاضر، سفرنامه حج مجتبی رحماندوست نویسنده، برادر مصطفی رحماندوست، جانباز دوران دفاع مقدس و نماینده مجلس شورای اسلامی در دوره نهم است که با قلم روان، ساده و ساختار داستانی محکم نوشته شده است. آغاز این سفر معنوی در اواخر تابستان 1361 پس از سه سال و نیم از انقلاب اسلامی از هیاهوی تبلیغات غرب علیه ایران و عراق، شروع شده است. این سفر که 80روز طول می‌کشد، ضمن زیارت خانه خدا و عتبات عالیات عربستان، سر از اردن، سوریه و ترکیه درمی‌آورد. زائران در مکه و مدینه از قلعه خیبر، تبوک، ربذه، مزار ابوذر، تعدادی از شهرهای اردن، سوریه و ترکیه دیدن می‌کنند که شرح آن به طور مفصل در کتاب آمده است. نویسنده 23 سال پیش که این سفرنامه را نوشته است، بنا بر فضا و مقتضیات آن زمان، با ادبیات انقلابی نگارنده که پس از حذف توصیفات و ادبیات ویژه آن روزها، هنوز می‌توان رنگ و بوی ویژه آن روزگار را دید و حس کرد که لحظات خوشی بوده است آن روزها.

به سوی خدا می‏رویم

آیت‌الله سید محمود طالقانی

این مجموعه، کتابی است که آیت‌الله طالقانی پس از بازگشت از اولین سفر حج ‏به رشته تحریر در آورده است. آیت‌الله طالقانی در این کتاب علاوه بر ذکر پاره‏ای از مشکلات و سختی‏های حج که حدود 50 سال پیش وجود داشته، نگاهی مفصل و مشروح به آیات و روایاتی که مربوط به مناسک حج و جایگاه کعبه است، می‏کند و سرانجام اعمال حج را از زوایای گوناگون سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مورد بحث و بررسی قرار می‏دهد.

حج

دکتر علی شریعتی

«حج» عنوان کتابی ‌است اثر دکتر علی شریعتی، نویسنده و جامعه‌شناس سرشناس کشورمان در رابطه با حج و مناسک آن. نویسنده در این کتاب با زبانی ادبی و گاهی مسجع به تحلیل مراحل و فرایض حج می‌پردازد. از طواف گرفته تا سعی از صفا تا مروه، وقوف در عرفات و مشعر و منا تا رمی جمرات و... را همگی، نویسنده تحلیل کرده ‌است. به قول نویسنده، حج نمایشی است سمبولیک از اسلام.

نویسنده در ابتدای کتاب می‌نویسد: حج در نگرشی کلی، سیر وجودی انسان است به سوی خدا، نمایشی رمزی که فلسفه خلقت بنی‌آدم است و تجسم عینی آنچه در این فلسفه مطرح است.

در یک کلمه حج شبیه (نمایش) آفرینش است و در همان حال شبیه تاریخ و در همان حال شبیه توحید و در همان حال شبیه مکتب و در همان حال شبیه امت و بالاخره، حج نمایشی رمزی است از آفرینش انسان و نیز از مکتب اسلام که در آن کارگردان خداست.