افق‌های پیش رو در حوزه درمان ناباروری

دستاوردهای محققان ایرانی در حوزه علوم و فناوری‌های تولید‌مثل در انسان و دام در سطح جهانی و منطقه‌ای بسیار چشمگیر بوده است. بر اساس مطالعات و بررسی‌های آماری، حدود 20 درصد از زوج‌های جامعه با مشکل ناباروری مواجه هستند. به عبارت دیگر بخش بزرگی از خانواده‌ها با دغدغه داشتن فرزند روبه‌رو بوده و برای رفع این مشکل نیازمند حمایت‌های درمانی هستند.

خوشبختانه کشور ما در سال‌های اخیر در زمینه درمان ناباروری به پیشرفت‌های قابل توجهی دست یافته است. بی‌شک دیدگاه‌های مطرح در زمینه سلول‌های بنیادی و روش‌های نوین استفاده از ظرفیت‌های آزمایشگاهی در پیشرو بودن کشور ما در زمینه تولیدمثل و زیست فناوری نقش بسیار مهمی داشته است. باروری پدیده‌ای فیزیولوژیک است و بر این اساس درمان ناباروری هم به کمک روش‌های فیزیولوژیک امکان‌پذیر خواهد بود. بنابراین ضرورت وجود دیدگاه علمی در درمان ناباروی وجود دارد. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته وجود نگاه‌های ویژه‌ای که خاستگاه مذهبی سنتی دارد، موجب شده است پیشرفت‌های نوین در زمینه سلول‌های بنیادی با چالش‌های جدی مواجه شود. اما خوشبختانه در کشور ما از این نظر محدودیتی وجود ندارد. در سال‌های اخیر محققان کشور در حوزه درمان ناباروری به دستاوردهای مهمی دست یافته‌اند. نخستین کنگره تولیدمثل نیز با هدف به اشتراک گذاشتن این دستاوردها در حوزه درمان و همچنین اطلاع از آخرین موضوعات مطرح در زمینه تولید‌مثل از دوم تا چهارم خرداد به همت انجمن علمی جنین‌شناسی و بیولوژی تولید‌مثل ایران در مرکز همایش‌های بین‌المللی رازی برگزار شد. در این کنگره آخرین دستاوردها در زمینه درمان ناباروی و همچنین تولید‌مثل در انسان و دام از سوی محققان ارائه و درباره آن تبادل نظر شد.

از تولید‌مثل انسانی تا تولید‌مثل دامی

دکتر محمدمهدی آخوندی، رئیس کنگره بین‌المللی تولیدمثل با اشاره به تلاش‌های خوب محققان کشور در حوزه درمان ناباروری و تولید‌مثل می‌گوید: دانش تولید‌مثل در دهه‌های اخیر و بخصوص بعد از نخستین درمان ناباروری در سال 1978 با رشد و توسعه همراه بوده است. امکان لقاح جنین در آزمایشگاه، امکان دستکاری‌های لازم روی جنین و اقدامات دیگری که در این ارتباط انجام شده به پیشرفت‌هایی در زمینه علوم مختلف از ژنتیک تا همانندسازی و سلول‌های بنیادی، سلول درمانی و اصلاح نژاد و رسیدن به دام‌های اصیل منجر شده است. امکان فریز تخمک و اسپرم حیوانی در حفظ حیوانات در معرض انقراض نقش بسیار مهمی داشته است. در حوزه تولیدمثل دام، تولید جنین منجمد تعیین جنسیت شده دامی، تهیه بانک سلول‌های جنسی و جنین برای گونه‌های بومی در معرض انقراض و انتخاب جنسیت جنین در صنعت دامپروری از دستاوردهای مهم و ارزشمند متخصصان علوم دامی است. در حوزه تولید‌مثل انسانی، امکان انجماد گامت و بافت‌های تولید‌مثلی، امکان حفظ باروری پیش از آغاز درمان سرطان، تشخیص و پیشگیری از تولد نوزادان مبتلا به بیماری‌های ژنتیکی بخش‌هایی از توانمندی‌های متخصصان داخلی را به تصویر می‌کشد.

به گفته دکتر آخوندی، باید توجه داشت وقوع خشکسالی به کاهش کیفیت آب و کاهش تولید محصولات کشاورزی و خوراک دام منجر می‌شود بنابراین در چنین شرایطی توجه به فناوری‌های نوین تولید‌مثلی برای دام بیش از پیش ضروری خواهد بود. علاوه براین بسیاری از گونه‌های جانوری نادر در معرض خطر انقراض هستند و این در حالی است که فناوری‌های نوین در زمینه تولید‌مثل می‌تواند در حفظ تنوع زیستی و نجات گونه‌های جانوری در حال انقراض بسیار مهم باشد. در حوزه تولید‌مثل انسانی نیز اهداف متعددی مطرح بوده که قابل دسترسی است. برای مثال امکان تولید اسپرم و تخمک از سلول‌های بنیادی، پیوند ارگان‌ها، بافت‌ها و سلول‌های تولید‌مثلی و همچنین پیشگیری از تولد نوزادان مبتلا به ناهنجاری‌هایی با منشأ میتوکندریایی از دیگر پروژه‌های مطرح شده در سطح دنیاست که در کشور ما نیز می‌تواند زمینه‌ساز تحولات بزرگی در حوزه تولید‌مثل، جنین‌شناسی و ژنتیک باشد.

انتخاب صحیح مسیر درمان

رئیس کنگره بین‌المللی تولید‌مثل با اشاره به مزیت‌ روش‌های نوین درمانی در این حوزه در کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها می‌گوید: اکنون این امکان وجود دارد که بتوان پیش از تولد، افرادی را که در معرض ابتلا به بیماری‌های آسیب‌پذیر مانند تالاسمی، هموفیلی، رتینوپلاسما، نابینایی یا ناشنوایی هستند به کمک روش‌های ژنتیکی شناسایی کرد. این بیماری‌ها با آسیب‌های زیادی همراه است و برای دولت و سیستم بهداشت عمومی نیز هزینه‌های بسیار زیادی دارد. در این بخش توسعه شگرفی را شاهد بوده‌ایم. این در حالی است که در زمینه صنعتی از تشخیص بیماری‌ها به کمک فناوری‌های نوین در سال‌های اخیر پیشرفت‌های خوبی را شاهد بوده‌ایم؛ بخصوص فناوری‌های تصویربرداری و ساخت تجهیزات و وسایلی که می‌توان از آنها در روند تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده کرد. در بخش تولید‌مثل انسانی و حیوانی زیرساخت‌های خوبی در کشور ایجاد شده است. تعداد زیادی مرکز تحقیقاتی موفق به اخذ مجوز از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شده‌اند. تعداد زیادی از مراکز درمانی در زمینه درمان ناباروری فعالیت می‌کنند. پیش از برگزاری این کنگره هیچ فرصتی برای به‌روزرسانی آخرین دستاوردهای محققان در حوزه تولید‌مثل وجود نداشت. این کنگره فرصت مناسبی برای معرفی دستاوردهای جدید در این حوزه و تبادل‌نظر با متخصصان خارجی است که در این حوزه فعالیت می‌کنند. به این ترتیب می‌توانیم با برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای سال بعد پیش رویم.

وی تاکید می‌کند: تولید‌مثل افزون بر موضوعی علمی یک موضوع اجتماعی است و نمی‌توان در مواجهه با آن فقط به پژوهش‌های علمی بسنده کرد. بی‌شک ابعاد اجتماعی و فرهنگی ناباروری به‌طور مستقیم در انتخاب شیوه برخورد با این مشکل در سطح کلان و انتخاب مسیرهای درمان از سوی زوجین نابارور موثر است. با توجه به روند رو به رشد افزایش ناباروری در کشور به نظر می‌رسد باید در پژوهش‌ها و تحقیقاتی نظام‌مند، اثر مجموعه‌ای از متغیرها از عوامل محیطی، تغذیه‌ای و آب و هوا تا تاثیر امواج رادیویی، الکترومغناطیس، استرس‌های محیطی و دیگر عوامل مرتبط با این موضوع را بررسی کرد تا از بحرانی شدن این مساله جلوگیری شود.

بحث و بررسی آخرین یافته‌های علمی

دکتر محمدرضا صادقی، متخصص جنین‌شناسی و دبیر علمی کنگره: اساسا کنگره‌های علمی در همه دنیا از سوی انجمن‌های علمی برگزار می‌شود و هدف اصلی این است که متخصصان و صاحب‌نظران در این کنگره‌ها آخرین یافته‌های علمی خود را ارائه کنند و درباره آن بحث و تبادل نظر انجام شود. در کنگره امسال عملکرد موفقی داشتیم. بیش از 1500 متخصص و محقق در این کنگره ثبت‌نام کردند و بیش از 500 مقاله دریافت شد. در این کنگره حدود 30 کارگاه آموزشی برگزار شد. این کنگره از سوی انجمن جنین‌شناسی و بیولوژی تولیدمثل ایران برگزار شد. یکی از دیگر اهداف مطرح در برگزاری کنگره‌های علمی این است که محققان از کارهای تحقیقاتی که در سطح کشور یا در سطح دنیا انجام می‌شود مطلع شوند. در بخشی از کنگره بین‌المللی تولید‌مثل پنل‌های تخصصی برگزار شد که در این بخش موضوعات تخصصی به صورت بحث و گفت‌وگو با حضور استادان و صاحب‌نظران این حوزه بررسی می‌شود. در بخش دیگری از کنگره محققان جوان نتایج تحقیقات خود را ارائه کردند. کارگاه‌های تخصصی از دیگر بخش‌های این کنگره بود. امیدواریم کنگره تولید‌مثل بتواند زمینه‌ساز بهره‌گیری از ظرفیت‌های بالقوه برای دستیابی به یافته‌های جدید در این حوزه باشد.

فرانک فراهانی‌جم / گروه دانش