لوت، داغِ داغِ داغ

مناطقی که بنا بر تحقیقات کارشناسان امکان زیست گیاه یا حیوانی در آن وجود ندارد و گواهش این است که کارشناسان در پژوهش‌های خود مشاهده کرده‌اند جسد گاو مرده‌ای که توسط کامیون‌های عبوری در نزدیکی گندم ‌بریان رها شده‌ بود، تجزیه نشده و فقط بر اثر حرارت خورشید خشک شده بود، این موضوع نشان می‌دهد در این منطقه حتی باکتری هم امکان حیات ندارد، این چنین است که آنها معتقدند کویر لوت، کره ماه زمین است.

سفر به گندم بریان

برای من که دوبار به دیدن کلوت‌های شهداد رفته‌ام، همواره سفر به گندم بریان یکی از گرم‌ترین نقاط کره زمین که در نزدیکی کلوت‌های شهداد واقع شده است بسیار هیجان‌انگیز بود، اما به دلیل این‌که سفر به این منطقه امکانات خاص خود را می‌خواهد و احتیاج به راهنما، جی‌پی‌اس و ماشین شاسی بلند دارد و هرگز به تنهایی نمی‌توان به آنجا رفت باعث شده بود که منتظر فرصتی مناسب برای رفتن به این منطقه باشم، تا این‌که، پس از انجام هماهنگی‌های لازم با محمد جهانشاهی معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کرمان مقرر شد که به همراه چند نفر گردشگر که برای دیدن گندم بریان به کرمان سفر کرده‌اند عازم این منطقه شوم.

در یکی از روزهای پایانی بهمن‌ سال 93 ساعت 5 صبح، سفر خود را از کرمان به سمت گرم‌ترین نقطه کره زمین آغاز کردیم. هوا هنوز تاریک بود.

با گذر از تونل طولانی سیرچ مسیر جاده را به سمت شهر شهداد در پیش گرفتیم. با پیمودن بیش از صد کیلومتر از شهر کرمان در هنگام طلوع خورشید به شهر شهداد که در قدیم با نام خبیص شناخته می‌شد وارد شدیم.

شهری کویری با مردمی خونگرم و کوچه‌هایی پیچ در پیچ که از دل نخلستان‌های سر به فلک کشیده آنجا می‌گذرد. با کمی استراحت و خوردن صبحانه‌ای مختصر از شهر شهداد خارج و وارد جاده‌ای شدیم که ما را به سمت کلوت‌های اسرارآمیز می‌برد.

به گفته راهنمایمان از شهداد تا کلوت‌ها حدود 45 کیلومتر فاصله است. با پیمودن حدود هفت کیلومتر از شهر شهداد پوشش گیاهی منطقه تغییر کرد و گلدان‌های طبیعی کویر که به آنها نبکاها می‌گویند پدیدار شد.

در این منطقه شن‌های روان در اطراف درختان گز که در منطقه‌ای وسیع رشد یافته‌اند جمع شده و به شکل گلدان درآمده‌اند.

با گذر از میان پارک نبکاها و پیمودن حدود 25 کیلومتر به ده سیف آخرین روستای شمالی شهداد رسیدیم. روستایی کوچک باخانه‌های خشت و گلی که مردمان آن به کشاورزی و دامپروری مشغولند. با گذر از کنار ده‌سیف پوشش گیاهی کم‌کم تمام می‌شود و دیگر هیچ گیاهی به چشم نمی‌خورد، اما از دور ساختمان‌هایی بلند با معماری عجیب در دل کویر به چشم می‌خورد.

آنها کلوت‌ها یا عارضه‌های طبیعی کویر هستند که بر اثر آبرفت زمین و وزش باد‌های شدید در قرن‌های متمادی در منطقه‌ای به طول 160 کیلومتر و عرض 70 کیلومتر در جهت شمال غرب به جنوب شرق گسترده شده‌اند.

کلوت‌ها سازه‌های شنی و از چشم‌اندازهای اعجاب انگیز خلقت هستند که بر اثر وزش باد و فرسایش خاک به مرور زمان در دل کویر لوت در رشته‌های ممتد و موازی در جهت شمال غرب به جنوب شرق به وجود آمده و شکل گرفته‌اند.

منطقه‌ای که از آن به عنوان شهر ارواح نیز نام برده می‌شود، زیرا در این منطقه باد کوچه پس‌کوچه‌های بزرگترین شهر کلوخی جهان را هر بار آرایشی دوباره می‌دهد و شکل محیط اطراف تغییر می‌کند تا هر بار که به کویر می‌رویم، طرحی نو از هنرمندی خالق هستی ببینیم؛ آنجا که هر بیننده‌ای نا خودآگاه در برابر عظمت پروردگار بر خاک سجده می‌زند و به سفر درون دعوت می‌شود.

هنوز به کلوت‌های اسرار آمیز نرسیده‌ایم که باید به سمت چپ تغییر مسیر دهیم و وارد جاده قدیم شهداد ـ نهبندان شویم ؛ جاده‌ای خاکی که تا 40 سال پیش اهالی شهداد برای رفتن به بیرجند با شتر در آن تردد می‌کردند.در ورودی این جاده تابلویی نصب شده که ورود ما را به گندم بریان یکی از گرمترین نقاط کره زمین خوش آمدمی گوید.

عبور از تنگه دلفین‌ها و رسیدن به رود شور

پس از طی مسافتی نسبتا کوتاه به محلی رسیدیم که به آن تنگه دلفین‌ها می‌گویند. این تنگه ماکت اولیه‌ای از کلوت‌های شهداد است و به گفته راهنمای سفرمان انگار هزار دلفین به لب ساحل آمده‌اند.

هنوز از تنگه دلفین‌ها فاصله زیادی نگرفته‌ایم که به یک منطقه کاملا صاف به نام دق ده فرسخی رسیدیم که جنس زمین آن از لایه‌های آبرفتی تشکیل شده است. با عبور از دق ده فرسخی، منطقه جوش نمکی قرار دارد.

در این منطقه بر اثر شدت گرمای هوا و تبخیر زیاد، بلور‌های نمک از دل زمین می‌جوشد. کمی جلوتر از این منطقه جاذبه زیبای کویر لوت به نام رود شور پدیدار می‌شود.

سرچشمه این رود در خارج از استان کرمان و از ارتفاعات «خوسف» و خراسان جنوبی است که از بخش شمالی وارد استان کرمان می‌شودو پس از گذشتن ازکناره غربی گندم بریان، در بخش شمالی کلوت‌ها به چاله رودشور یا چاله مرکزی می‌رسد.

در بعضی از سال‌ها بر اثر بارندگی زیاد رود شور طغیان کرده و چشم انداز بسیار زیبایی خلق می‌شود که زمینه آن نمک و کلوت‌ها چون جزایری زیبا و کوچک در میان نمک، شکوهی ویژه به فضا می‌بخشد.

غلظت نمک رودشور بویژه در سال‌های کم‌آبی، به قدری است که بلورهای نمک به شکل تخته‌های شیشه‌ای در کناره رود شکل گرفته‌اند.

هنوز محو تماشای زیبایی رود شور هستم که با صدای راهنمای همراهمان متوجه می‌شوم که مابقی مسیر راباید با پای پیاده طی کنیم. وسایل ضروری را بر می‌ داریم و به راه می‌افتیم. هوا بسیار گرم است و حدود 5کیلومتر را پیاده پیموده ایم که تپه گندم بریان در پیش رویمان قرار می‌گیرد.

دامنه تپه پوشیده از سنگ‌های سیاه رنگ است و بر بالای آن دهانه خاموش آتشفشانی قرار دارد که معلوم نیست در کدامین زمان فوران کرده و اکنون اینچنین خاموش وآرام در دل کویر لوت آرمیده است.

یک شکوه و عظمت وصف نشدنی

بر سرعت قدم‌هایم می‌افزایم و با شوقی وصف‌نشدنی از دامنه تپه گندم بریان بالا می‌روم. بالا رفتن از تپه بسیار سخت است و نفسم را به شماره می‌اندازد، با هر سختی که هست به بالای تپه می‌رسم. برای لحظه‌ای چشمانم را می‌بندم و سختی‌های طول مسیر را مرور می‌کنم، دشواری مسیرکه برای دیدن گندم بریان متحمل شده بودم باعث می‌شود برای باز کردن چشمانم و دیدن منظره پیش رویم شوق خاصی داشته باشم.

بالاخره با کمی تامل چشمانم را باز می‌کنم و از بالای تپه گندم بریان به زمین پیش رویم چشم می‌دوزم. شکوه و عظمت منظره پیش رویم وصف ناشدنی است.

منطقه‌ای پوشیده از گدازه‌های سیاه رنگ آتشفشانی که 480 کیلومتر مربع وسعت دارد. سنگ‌ها و گدازه‌های آتشفشانی این منطقه را در سیطره خود در آورده‌اند و تمام سطح گندم بریان را پوشانده‌اند.

در باره دلیل نامگذاری این منطقه به عنوان گندم بریان گفته می‌شود که در روزگاران دور کاروانی که بار شتر‌های آن گندم بوده به دلیل از پای افتادن و تلف شدن شتر‌هایش به دلیل پیمودن مسافت طولانی و گرمای هوا، مجبور به خالی کردن بار گندم خود در این محل شده است و پس از چند روز که از شهداد شترهای تازه نفس برای حمل گندم و ادامه مسیر آمدند مشاهده کردند گندم‌هایشان بر اثر شدت گرمای هوا برشته شده است، به همین دلیل از آن زمان به این تپه گندم‌بریان می‌گویند. تلفیق شن‌های زرد رنگ کویر و سنگ‌های سیاه آتشفشانی زیبایی زائد‌الوصفی به منطقه گندم بریان بخشیده است.

در فصل تابستان دمای خاک در گندم بریان به بیش از صد درجه سانتیگراد می‌رسد و تا همین دو سال قبل گرم‌ترین نقطه کره زمین شناخته می‌شد، اما پس از اختلافاتی که بر سر محل دقیق گرم‌ترین نقطه کره زمین در بین کارشناسان به وجود آمد، سرانجام پس از بررسی‌های کارشناسی مختلف توسط محققان ناسا چاله مرکزی لوت که با گندم بریان بیش از صد کیلومتر مربع فاصله دارد به عنوان پست‌ترین نقطه بیابان لوت و گرم‌ترین نقطه کره زمین معرفی شد. چاله مرکزی لوت
که پست‌ترین منطقه ایران و گرم‌ترین نقطه زمین که فاقد حیات است، 56 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در 75 کیلومتری شرق شهداد واقع شده است.

رفتن به چاله مرکزی لوت بسیار سخت است و بیش از یک روز زمان لازم دارد. تاکنون فقط چند کارشناس زمین‌شناسی با استفاده از بالگرد و امکانات کامل و خاص توانسته‌اند قدم بر خاک گرم‌ترین نقطه کره زمین بگذارند، با این وجود اکنون از همین فاصله صد کیلومتری در گندم بریان نیز می‌توان شدت گرمای آن منطقه را احساس کرد، زیرا پس از چاله لوت، گندم بریان گرم‌ترین نقطه کره زمین است. منطقه‌ای خاص بر روی کره زمین که مشابه آن را دیگر نمی‌توان یافت.

با گذران ساعاتی بر روی تپه گندم بریان زمان بازگشت فرامی‌رسد و مسیری را که پیموده بودیم دوباره در پیش می‌گیریم. اکنون هنگام غروب خورشید است و همزمان با رخت بر بستن پرتوهای خورشید از روی شن‌های طلایی، هوای کویر رو به سردی می‌گراید.

وقتی به جاده اصلی منتهی به شهداد می‌رسیم هوا کاملا تاریک شده است و این بار به جای خورشید سوزان، ستاره‌های درخشان بر آسمان کویر حکمرانی می‌کنند. کویر با همه سکوت و سرابش، آسمان را مهمان کرده تا به پای همه مسافرانی که به دیدنش می‌آیند ستاره بریزد.

در جستجوی آرامش

می‌گویند کویر آهنگ آرامش است بزرگ و بی‌انتها. آنها که از ازدحام و شلوغی شهرها خسته شده‌اند اینجا بهترین مکان است تا دور از هیاهوی شهرها اندکی آرامش را جستجو کنند.

این سکوت و آرامش مرهمی برای درمان بسیاری از بیماری‌های شهرنشینی است در حالی که هوای سالم این مناطق نیز بر محاسن‌های آن می‌افزاید. از این رو چند سالی است کویرگردی در برنامه سفر‌های ایرانیان قرار گرفته است.

در این صفحه چند نمونه از این کویرها را که در سال‌های اخیر به لحاظ گردشگری رونق پیدا کرده است به شما معرفی می‌کنیم.

کویر مصر

روستای مصر یکی از این جاذبه‌هاست این روستا که در دل صحرای شنی و ماسه‌های روان بنا شده است از توابع بخش خور در اصفهان است.

شاید فکر کنید این روستا جایی بسیار پرت و دورافتاده باشد، اما می‌توانید براحتی جاهای دیدنی زیادی را در آن ببینید.

توریست‌ها و گردشگران ایرانی وقتی به این روستا می‌روند سعی دارند بیش از هر چیز از مناطق دیدنی آن که شامل دریاچه نمک سلکنون، تخت عروس، تخت عباسی، نیزار مصر، چال سلکنون و رمل‌های ماسه‌ای است، دیدن کنند. دیدنی‌ترین بخش این مکان‌ها نیزارهای روستای مصر است.

این نیزار‌ها چنان جالبند که باعث حیرت بینندگان می‌شوند چراکه اندازه این نی‌ها گاهی تا حدود چهار متر هم می‌رسد. رمل‌ها یا همان ماسه بادی‌های این روستا هم جزو بخش‌های مهم دیدنی است.

اگر در زمان مناسب کوچ شتر‌ها آنجا باشید شانس دیدن گله شتر‌ها و سواری شتران را خواهید دید و نما را دوچندان زیبا در ذهن خود ثبت خواهید کرد.

کمپ کویری متین‌آباد

کمپ متین‌آباد نیز به عنوان نخستین کمپ طبیعی ایران براساس گردشگری پایدار و بر مبانی اولیه اکوتوریسم پایدار ایجاد شده است. این کمپ در 25 کیلومتری شمال نطنز و 45 کیلومتری جنوب شرقی کاشان قرار دارد.

در این کمپ می‌توانید با پوشش گیاهی منحصربه‌فرد کویری و گیاهان زراعی و کشاورزی محلی آشنا شوید. اگر هم می‌خواهید زندگی مردمان عشایری حاشیه کویر و بادیه‌نشینان سرزمین‌های کویری را تجربه کنید، می‌توانید از چادرهای موجود در کویر متین‌آباد استفاده کنید.

چند روزی که در اینجا ساکن هستید باید سشوار و اینترنت و ماشین اصلاح را فراموش کنید. برای پخت و پز از گاز طبیعی استفاده می‌کنید. اقامت در کمپ به دو صورت اقامت در سوئیت‌های سنتی و چادر امکان‌پذیر است.

کویر مرنجاب

کویر مرنجاب در شمال شهرستان آران و بیدگل در استان اصفهان قرار دارد. این کویر از شمال به دریاچه نمک آران و بیدگل، از غرب به کویر مسیله و دریاچه‌های نمک حوض سلطان و حوض مره، از شرق به کویر بند ریگ و پارک ملی کویر و از جنوب به شهرستان‌های آران و بیدگل و کاشان محدود می‌شود.

ارتفاع متوسط کویر مرنجاب از سطح آب‌های آزاد در حدود 850 متر است. قسمت عمده این کویر پوشیده از تپه‌های شنی و ریگزار است.

کویر مرنجاب یکی از زیباترین نقاط کویری ایران محسوب می‌شود. تپه‌های شنی بلند و جنگل‌های تاق جلوه زیبایی به این منطقه بخشیده است. دریاچه نمک آران و بیدگل و جزیره سرگردان از دیگر نقاط دیدنی منطقه محسوب می‌شوند. چاه تاریخی دستکن در قسمت شرق کویر، محل آبشخور شترهای کاروان‌ها بوده است.

پارک ملی خارتوران

منطقه حفاظت شده خارتوران یا توران در منتهی‌الیه شرق استان سمنان در 140 کیلومتری جنوب شرقی شهر شاهرود و 28 کیلومتری جنوب شرقی مرکز بخش بیارجمند و در شمال کویر مرکزی ایران واقع شده است. طبیعت بکر و مناظر زیبای این منطقه به گونه‌ای است که به «آفریقای ایران» معروف شده است.

این منطقه با یک میلیون و هزار هکتار مساحت، شامل سه محدوده پارک ملی، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده است. منطقه خارتوران پس از پناهگاه حیات وحش نایبندان در طبس، دومین مجموعه حفاظت شده وسیع در ایران است.

پارک کویر ملی

پارک ملی کویر حدود 50 کیلومتری جنوب شرقی تهران و در استان سمنان واقع شده و شبه جزیره‌ای است که بین دریاچه نمک، کویر ریگ، کویر مرکزی و کویر گرمسار محصور شده است.

پارک ملی کویر اقلیم خشک و بیابانی دارد و بیشتر بارندگی آن در ماه‌های آبان تا اردیبهشت صورت می‌گیرد.

گرمای شدید منطقه هم از اوایل خرداد تا پایان مهر در منطقه ادامه دارد. پس نوروز فرصت خوبی برای سفر به این منطقه است.

حکمت قاسم‌خانی ‌