ادامه مناقشه بر سر واردات ماهی تیلاپیا

ماهی تیلاپیا که بیشتر به صورت فیله وارد بازار ایران می‌شود، چندی است به آب‌های آزاد همچون رودخانه کارون و استخرهای پرورش ماهی برخی استان‌ها نیز راه یافته و در حال تکثیر و پرورش است. ورود این گونه به کارون از طریق آب‌های مشترک با عراق و به برخی مزارع پرورش ماهی به صورت قاچاق و غیرقانونی صورت گرفته است.

به گفته هومان خاکپور، سخنگوی دبیرخانه گروه هم‌اندیشی سازمان‌های غیردولتی تالابی کشور، وسوسه رسیدن به سود سرشار در کوتاه‌مدت به دلیل تکثیر سریع این ماهی، برخی افراد را متمایل به پرورش این گونه در کشور کرده است.

وی با بیان این‌که همه‌چیزخوار بودن، مقاومت بالا و قدرت تکثیر زیاد در کوتاه‌مدت از دیگر ویژگی‌های تیلاپیاست که موجب سودآور و اقتصادی بودن پرورش آن در کوتاه‌مدت شده است، در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: اما پرروش این ماهی در مقابل فواید اقتصادی زودگذر آن، تبعات بلندمدت نگران‌کننده‌ای دارد که نمی‌توان نسبت به آن بی‌تفاوت بود.

خاکپور با اشاره به این‌که سرعت تکثیر و افزایش جمعیت این گونه بسیار بالاست، به طوری که هر دو ماه یک‌بار تخم‌ریزی کرده و در هر دوره 2700 تخم می‌گذارد و سخت‌ترین شرایط محیطی مانند اکسیژن بسیار پایین، شوری و شیرینی و حرارت بالا را تحمل و در این شرایط رشد می‌کند، تصریح می‌کند: این ماهی می‌تواند براحتی از مزارع پرورش ماهی به منابع آبی طبیعی، سدها و سازه‌های آبی راه یافته و با سرعت غیرقابل تصوری تنوع زیستی آبی کشور را با خطرهای جدی مواجه کند، زیرا گرچه تیلاپیا خوردن گیاهان را ترجیح می‌دهد، اما در صورتی که نتواند خود را با گیاهان سیر کند، از پلانکتون‌ها، ماهی‌ها و تخم‌های آنها نیز نمی‌گذرد که این امر می‌تواند در درازمدت نابودی گونه‌های بومی و حرفه صیادی و در نتیجه تبعات ناگوار اقتصادی و اجتماعی را به دنبال داشته باشد.

به گفته وی، گرچه هنوز از مبادی قانونی و رسمی کشور برای واردات این گونه اقدام نشده و مجوزی صادر نشده است، اما اکنون پرورش آن در دو استان یزد و اصفهان به صورت غیرمجاز و غیرقانونی در حال انجام است.

نظارت امکانپذیر نیست

در همین حال مسئولان سازمان شیلات کشور معتقدند با پرورش این گونه در مزارع پرورش ماهی کاملا بسته و محدود می‌توان از ورود آن به محیط‌های آبی باز و مورد تهاجم قرار گرفتن آبزیان بومی جلوگیری کرد.

رئیس سازمان شیلات دراین باره به مهر می‌گوید: زمانی که این ماهی در استان‌هایی که رودخانه‌های طبیعی ندارند همچون یزد، کرمان، سمنان، قم و مرکزی پرورش پیدا کند، راهی به محیط‌های باز آبی ندارد تا دیگر گونه‌ها را مورد تهاجم قرار دهد.

حسن صالحی با بیان این‌که کنترل این امر براحتی امکانپذیر است، می‌افزاید: علاوه بر این سازمان شیلات درصدد است تا فقط جنس نر این ماهی را پرورش دهد تا تکثیر آن تحت کنترل باشد.

در همین حال خاکپور در واکنش به این اظهارات می‌گوید: بحث کنترل روی وارد نشدن تیلاپیا به محیط‌های باز آبی روی کاغذ راحت و آسان به نظر می‌آید، در حالی که تجربه سالیان گذشته نشان داده است که نظارت در این حوزه بشدت ضعیف است، به طوری که اکنون از 24 رودخانه چهارمحال و بختیاری، 21 مورد آن بشدت آلوده است که این آلودگی نیز به دلیل ورود فضولات مزارع مجاز پرورش ماهی در استان است که هیچ‌گونه نظارتی از سوی هیچ ارگانی بر فعالیت آنها صورت نمی‌گیرد.

این فعال محیط‌زیست استان چهارمحال و بختیاری همچنین یادآور می‌شود: اکنون در همین استان چهارمحال و بختیاری افراد بسیاری را می‌شناسم که درصدد پرورش این گونه به دلیل سودآوری آن هستند و این در حالی است که فقط دو تا سه مورد از چندصد مزرعه پرورش ماهی استان بسته و محدود است و بقیه به رودخانه‌های مهم و بزرگ استان راه دارد.

جولان تیلاپیا در زیستگاه‌های آبی خوزستان

در همین حال کارشناسان محیط‌زیست معتقدند که هم‌اکنون رودخانه کارون و تالاب بین‌المللی شادگان در خوزستان محل جولان این ماهی مهاجم و پرخور شده است.

به عقیده کارشناسان محیط‌زیست خوزستان، این‌گونه ماهی که نخستین ‌بار در آب‌های دارخوین مشاهده شد، بتدریج به دیگر حوزه‌ها راه پیدا کرد، اما از آنجا که در این فاصله برای پیشگیری از ازدیاد و زاد و ولد آن اقدامی انجام نشد، اکنون پیشروی آن به حدی رسیده است که در تمام آب‌های استان یکه‌تازی می‌کند.

مدیرکل شیلات خوزستان با اشاره به این‌که تیلاپیای موجود در آب‌های استان از نوع گونه مهاجم است که از طریق آب‌های مشترک با عراق وارد کشور شده است، به واحد مرکزی خبر می‌گوید: این‌ گونه وحشی صرفه اقتصادی ندارد و با گونه‌های بومی رقابت می‌کند و به دلیل مقاومت زیاد، سرانجام آنها را از بین می‌برد و تهدیدی نیز برای پوشش گیاهی تالاب‌ها به شمار می‌رود.

سیدرحیم مغینمی می‌افزاید: با ورود ماهی تیلاپیا به آب‌های استان موضوع را به سازمان محیط‌زیست اعلام و همکاری برای شناسایی و مقابله با آن را درخواست کردیم، زیرا این ماهی علاوه بر آب‌های آزاد، وارد استخرهای پرورش ماهی (بیشتر در اطراف خرمشهر) و افت تولید ماهیان پرورشی نیز شده است.

جاسم مرمضی، رئیس مرکز آبزی‌پروری جنوب هم با اشاره به این‌که تاکنون راهی برای کنترل و محدود کردن این نوع ماهی که هم سفره ماهیان بومی منطقه شده است، نیافته‌ایم، می‌گوید: کارشناسان عراقی هم از آثار پیلاپیا اعلام نگرانی کرده‌اند، زیرا تقریبا در همه منابع آبی عراق نفوذ کرده است.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان نیز با بیان این‌که سر و کله این ماهی از حدود سه الی چهار سال پیش در تالاب شادگان، رودخانه کارون و چند منطقه دیگر پیدا شد، به واحد مرکزی خبر می‌گوید: افزایش آمار تیلاپیا در منابع آبی استان جدی است و اثر آن شاید پنج تا ده سال دیگر مشخص شود.

احمدرضا لاهیجان‌زاده با اشاره بر ضرورت حساسیت و برنامه‌ریزی برای شناسایی و کنترل این گونه مخرب می‌افزاید: درخصوص مبارزه ژنتیکی با این ماهی، گروهی از متخصصان کشور را دعوت کرده‌ایم که با کار مطالعاتی و تحقیقاتی متناسب با شرایط زیست محیطی خوزستان، روش‌های جلوگیری از تکثیر این ماهی را بررسی و راهکارهای مناسب را ارائه کنند.

عادل مولا، معاون محیط طبیعی مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان هم با بیان این‌که آسیب‌رسانی این ماهی به گونه‌های بومی و پوشش گیاهی آب‌های خوزستان محرز شده است، می‌گوید: با این‌که نحوه و میزان آسیب‌رسانی این ماهی تاکنون به طور دقیق شناسایی نشده است، ولی به نظر می‌رسد تیلاپیا با این روندی که در پیش گرفته به مرور ذخیره غذایی برای ماهیان بومی باقی نمی‌گذارد و آنها را با فقر غذایی مواجه می‌کند.