دورترین ستاره‌های شناخته شده کهکشان ما

از آنجا که درک ابعاد حقیقی چنین فاصله‌ای برای ما تا حدودی غیرممکن است، خوب است بدانید با وجود فناوری پیشرفته ما، کماکان رسیدن تا پروکسیما ـ قنطورس با فضاپیماهای امروزی چیزی حدود 40 هزار سال زمان می‌برد! تازه این نزدیک‌ترین ستاره به ما پس از خورشید در میان 200 میلیارد ستاره‌ کهکشان راه شیری است. ستاره‌ها در کهکشان ما در قالب مجموعه‌ای مارپیچی به دور ابرسیاهچاله مرکزی کهکشان در حال گردش هستند. قطرکهکشان ما حدود صدهزار سال نوری است.

واقعیت شگفت‌آور دیگر این است که تقریبا بیشتر ستاره‌های درخشانی که هنگام شب بالای سر خودمان با چشم غیرمسلح می‌بینیم، ستاره‌هایی بسیار بزرگ‌تر و درخشان‌تر از خورشید هستند که به لحاظ مقیاس فضایی، بیشترشان جزو همسایه‌های ما در کهکشان راه شیری به شمار می‌آیند. از همین روست که وقتی فاصله‌ آنها را تا زمین بررسی می‌کنیم می‌بینیم حدود چند ده یا چند صد سال نوری از ما فاصله دارند. بیشتر ستاره‌های کهکشان راه شیری در نواری مه‌آلود در آسمان شب به نام نوار راه کهکشان جا خوش کرده‌اند. نوار شبح‌گون و زیبای راه کهکشان را این شب‌ها در محدوده‌ صورت‌های فلکی قوس و عقرب و عقاب و دجاجه، به شرط تاریک‌بودن آسمان، از نواحی کویری و کوهستانی خارج از شهر می‌توان با چشم غیرمسلح دید.

منجمان می‌گویند دورترین ستاره‌های شناخته‌شده در راه شیری را پیدا کرده‌اند

اخترشناسان مدعی کشف دو ستاره هستند که در فاصله تقریبی 700 هزار سال نوری از ما قرار دارند. این در حالی است که قطر کهکشان ما یک هفتم این مقدار بوده و حتی کهکشان نامنظم و کوچک ابر ماژلانی بزرگ که قمر کهکشان راه شیری است، حدود یک پنجم این فاصله را دارد. در مقایسه با فاصله کهکشان امراه‌المسلسله (آندرومدا) می‌توانیم بگوییم امراه‌المسلسله که شبیه‌ترین کهکشان نزدیک به راه شیری است، در فاصله بیش از سه برابر دورتر از این دو ستاره واقع شده و بیش از دو میلیون سال نوری از ما فاصله دارد. معنای وجود داشتن ستاره‌ای در فاصله‌ای این چنین دور، این است که ستاره‌شناسان توانسته‌اند ستاره‌ای در فضای میان‌کهکشانی کشف کنند. تا به امروز فقط هفت ستاره در فاصله بیش از 400 هزار سال نوری از زمین کشف شده است.

اخترشناسان مطالعات‌شان را برای پیداکردن این ستاره‌ها روی طیف ستاره‌های غول‌ سرخ انجام داده‌اند که در مشاهده اجرام ژرف آسمان در محدوده‌ فروسرخ رصد شده بودند. غول‌های سرخ ستاره‌های به نسبت پیری هستند که با سوختن هیدروژن در هسته‌شان منبسط می‌شوند و حجم‌شان افزایش می‌یابد و در نتیجه پوسته‌ای اطراف خود شکل می‌دهند. باید توجه داشته باشیم که در دنیای نجوم غول‌های سرخ از کوتوله‌های سرخ متفاوت هستند. شکل تولید نور و گرما در این دو بکلی متفاوت است. غول‌های سرخ و کوتوله‌های سرخ الگوی دما و رنگ شبیه هم دارند؛ ولی غول‌های سرخ چیزی حدود ده هزاربار روشن‌تر از کوتوله‌ها هستند. همین روشنایی زیاد موجب می‌شود که در فواصل دور کشف شوند. وجود چنین ستاره‌هایی در فواصلی تا این حد دور از راه شیری و خارج از آن می‌تواند تاریخچه‌ پیدایش کهکشان ما را با نگاهی تازه و متفاوت برای اخترشناسان روایت کند. علت مطالعه این ستاره‌های دوردست نیز در حقیقت پیداکردن سرنخ‌های روشن‌تری از پیدایش و تحول کهکشان‌ها بوده است. نکته مهم این کشف این است که به دلیل کاهش تراکم ستاره‌ها در فواصل دورتر کهکشان، ستاره‌ها و اجرام دیگر براحتی در آن نواحی کشف نمی‌شود. بعلاوه معمولا در مدل‌هایی که اخترشناسان برای پیدایش کهکشان مطرح می‌کنند، وجود این ستاره‌های دوردست در نظر گرفته نمی‌شود. به این دلیل شاید شاهد دگرگونی در ارائه نظریه‌های پیدایش و تحول کهکشان‌ها باشیم. (ضمیمه سیب)