ناهنجاری‌های اجتماعی زیر ذره‌بین ‌آدمک سیاه

انیمیشن گنجینه تاکنون توانسته به بخش مسابقه سی‌امین جشنواره فیلم کوتاه و نیز در جشنواره فیلم‌های صد ثانیه‌ای راه پیدا کند. همچنین موفق به کسب رتبه اول در جشنواره هنری 1404 شود و در جشنواره و همایش «پیشگامان پیشرفت» نیز حائز رتبه شده و مورد قدردانی قرار گرفته است.​ انیمیشن گنجینه، مضامین فرهنگی در زمینه‌های مختلف را به دو صورت زشت و زیبا برای مخاطبان به نمایش می‌گذارد. آدمک‌های کوچک و ساده، شخصیت‌های اصلی این مجموعه هستند تا بتوانند حرفی بزرگ را با بیان ساده به تصویر بکشند.

سعید ترخانی علاوه بر کارگردانی این مجموعه، مدیر تیم نویسندگان گنجینه نیز هست که به مناسبت پخش آن از شبکه پویا با او گفت‌وگو نشستیم.

درباره روند تولید مجموعه گنجینه توضیح دهید و از چگونگی شکل‌گیری آن برایمان بگویید.

سری اول انیمیشن گنجینه را در 105 قسمت تولید کردیم و تحویل شبکه پویا دادیم و اکنون نیز در حال تولید 50 قسمت دیگر هستیم.

شروع تولید این مجموعه انیمیشن در جشنواره هنری 1404 آغاز شد؛ جشنواره‌ای که با محوریت سند چشم‌انداز مورد نظر رهبر معظم انقلاب توسط حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی برگزار شد که ما قسمتی از انیمیشن مجموعه گنجینه را برای دبیرخانه این جشنواره ارسال کردیم که جایزه ویژه را گرفت و اول شد. در ادامه تصمیم گرفته شد آن را برای تلویزیون بسازیم.

انیمیشن گنجینه از لحاظ هنری یک کار کلاسیک آموزشی است که هر بخش به یک معضل اجتماعی و فرهنگی اختصاص دارد و با یک نگاه طنازانه و نمادین سعی می‌کند این معضلات را به نقد بکشد. در هر آیتم دو حالت مطلوب و نامطلوب را می‌بینیم. اولی که نامطلوب است، درباره یک موضوع کاری انجام می‌دهد که این کنش او نتیجه نامطلوب می‌دهد و خط قرمزی می‌خورد تا نوبت به شکل مطلوب می‌رسد. هدف اصلی گنجینه این است که به جامعه تلنگر بزند.

گفتید گنجینه قرار است به معضلات جامعه بپردازد. این معضلات را چگونه و بر چه اساسی انتخاب می‌کنید؟

در کشورمان معضلات مختلفی داریم و ما در پیدا کردن آنها مشکلی نداشتیم. به هر طرف که نگاه کنیم معضلات مختلف دیده می‌شود. نگاه گنجینه این است که مشکلات جامعه را شفاف و با زبان کودکانه بیان کند. وقتی بحث جامعه و مشکلات به میان می‌آید معمولا نوک پیکان به سمت دولت است یا یکسری آدم‌های خاص، ولی ما در گنجینه سعی کردیم نگاهمان به اطرافمان فراتر باشد و بیشتر عادات غلط جامعه را به نقد بکشیم. به‌عنوان نمونه می‌توانم به جریان تفکیک زباله‌ اشاره کنم که یکی دو قسمت از انیمیشن به همین مساله می‌پردازد، ربطی به دولت یا فرد خاصی ندارد و این عادت بدی است که در جامعه ما بسیار رایج است و مردم زباله‌ها را تفکیک نمی‌کنند. ما این مقوله را در گنجینه به نقد می‌کشیم و کاری هم به فرد یا شخص خاصی نداریم. ما در مجموعه انیمیشن گنجینه باورمان این است که حل همه معضلات دست مدیران نیست و وجود برخی از آنها دلایل جمعی دارد؛ مثل مصرف زیاد آب، رعایت نکردن حقوق شهروندی و خیلی موارد دیگر که کل جامعه در آن دخیل هستند.​ البته باید به این نکته هم اشاره کنم که در برخی قسمت‌ها ​سراغ مدیران هم می‌رویم و آنها را نیز در بوته نقد می‌گذاریم که نشان دهیم گاه یک تصمیم مدیریتی اشتباه می‌تواند مشکلات زیادی را به وجود آورد.

آیا در مجموعه گنجینه راه‌حل نیز ارائه می‌دهید یا فقط به معرفی معضلات می‌پردازید؟

این مجموعه از آن دسته کارهایی است که راه‌حل ارائه می‌دهد. همیشه در کارهای هنری می‌گویند باید راه‌حل مشکلی را که مطرح می‌کنید، ارائه دهید و یکی از سختی‌های کار هنری ـ اجتماعی نیز همین است که در عین حال که معضل را نشان می‌دهد، راه‌حل نیز باید ارائه کند؛ البته ما در گنجینه راه‌حل‌ها را به صورت خیلی نمادین و فشرده نشان می‌دهیم.

باتوجه به حجم هدفگذاری برنامه، فکر نمی‌کنید زمان یک دقیقه برای هر قسمت کوتاه باشد؟

ذات این‌گونه کارها کوتاه است و پخش آنها به صورت میان برنامه تاثیرگذاری بیشتری دارد. ساختار و مدل این آثار کوتاه است، چون شعاری و آموزشی هستند و شعار باید به صورت مقطعی و کوتاه ارائه شود.

در زمان ساخت این مجموعه و ارائه آن به جشنواره 1404 فکر تبدیل آن به یک مجموعه تلویزیونی را هم می‌کردید؟

بله، صد درصد. ضمن این‌که ما آثار زیادی را هم تولید کرده‌ایم که هنوز پخش نشده و امیدواریم ​زمان به پخش آنها هم برسد. از روز اولی که کار روی گنجینه را آغاز می‌کردیم، اعتقاد داشتیم این کار پخش تلویزیونی خواهد گرفت. جالب است بدانید​ ابتدا اثر ما در حوزه هنری قبول نشد و برخی مدیران با ساخت آن مخالفت کردند، اما اصرار و تلاش ما که تنها به فکر پخش تلویزیونی آن بودیم باعث شد این مجموعه انیمیشن دیده شود و مدیران بر ارزش این اثر تاکید کنند.

چند نمونه از معضلاتی را که در این برنامه به آنها پرداخته‌اید، ذکر کنید؟

هر معضلی که در اطراف ما وجود دارد در فهرست برنامه ما نیز هست. امنیت، قانونمداری، همدلی، انضباط اجتماعی، بهره‌وری، تساوی طبقاتی، همکاری، تلاش و کوشش اجتماعی، آموزش و تربیت، رفاه اجتماعی، تهاجم فرهنگی، مدیریت، اختلاف طبقاتی، ترافیک، فناوری و دانش‌مداری، اقتصاد و سرمایه و حتی مواردی چون صادرات و واردات کالا نیز ازجمله مسائلی است که در این مجموعه به آنها پرداخته می‌شود.

هر مجموعه تلویزیونی که ساخته و تولید می‌شود، براساس یک نوشته است که پرداخت داستان در یک زمان مشخص صورت می‌گیرد. هر قسمت از مجموعه شما حدود یک تا دو دقیقه است که بیان این موضوع در زمانی به این کوتاهی سخت است. با توجه به این‌که شما سرپرستی تیم نگارش این مجموعه را هم به عهده دارید از چگونگی نگارش فیلمنامه این مجموعه برایمان بگویید.

من هم با سختی این موضوع که یک داستان کامل را در یکی دو دقیقه بیان کرد، موافقم. نگاه ما در گنجینه، نگاهی کمیک به جامعه است. گروه نویسندگان ما بیشتر کاریکاتوریست هستند که وقتی به آنها موضوعی گفته می‌شود در ابتدا با نگاه طنز به موضوع نگاه می‌کنند. ما قبلا نیز تجربه چنین کاری را داشتیم. ما پیشتر از این مجموعه‌‌ای 250 قسمت 20 ثانیه‌ای ساختیم که همین ساختار را داشت، بنابراین تجربه تولید چنین آثاری را داریم.

ساخت مجموعه گنجینه که هر قسمت آن یک دقیقه زمان دارد، سخت است. ما در ساعات طولانی ایده‌های مختلف را طراحی و بررسی کرده و حالات مطلوب و نامطلوب آن را مورد نقد قرار می‌دهیم و حتی به راه‌حل‌ها نیز فکر می‌کنیم، زیرا برخی راه‌حل‌های ارائه شده توسط گروه نویسندگان گنجینه اگرچه درست به نظر می‌رسد، ولی گاهی عملیاتی نیست. گاهی اوقات زمان زیادی را برای برخی معضلات صرف می‌کنیم تا معضل را درست و کامل بشناسیم و بعد آن را طرح و بررسی کنیم.

آدمک‌هایی که از آنها در ساخت این مجموعه استفاده کرده‌اید چهره ندارند. دلیلش چیست؟

این کار عمدی است. قصد ما این است که کار گرافیک خاصی داشته باشد. این شکل‌ها حالتی جهانشمول دارد. ما می‌خواستیم یک کار جهانی بسازیم که با ذات گرافیکی همخوانی داشته باشد و این آدمک‌ها را طراحی کردیم. هرچند این نوع طراحی، کار را برای ما سخت‌تر می‌کند، زیرا ما نمی‌توانیم عواطف متاثر از اعمال انسان‌ها را به وسیله چهره آدمک‌ها نشان دهیم پس برای رفع این مشکل به رنگ و حرکت متوسل شدیم و برای آدمک‌ها رنگ سیاه را انتخاب کردیم.

البته یکی دیگر از دلایل استفاده از آدمک‌های سیاه و یکسانی آنها این است که نمی‌‎‌خواستیم چشم و حواس بیننده به عناصر دیداری پرت شود و تصمیم داشتیم همه چیز ساده باشد.

با دیدن انیمیشن گنجینه یک بیننده حرفه‌ای کارتون به یاد انیمیشن معروف «کوتلاس» که ​ دهه 70 از تلویزیون ایران نیز پخش شد می‌افتد. نظر شما در این‌باره چیست؟

من ادعایی ندارم که آدمک‌های انیمیشن گنجینه مخصوص من است. هیچ هنرمندی نمی‌تواند ادعا کند یک شخصیت جدید خلق کرده، زیرا تمام داشته‌های ذهنی افراد گروه سازنده یک اثر کنار هم جمع شده و یک شخصیت و داستان خلق می‌شود.

گنجینه یک اثر تلویزیونی دوبعدی است که دیالوگ ندارد و تمام مفاهیم از طریق افکت‌های صوتی، موسیقی و تصویر به بیننده منتقل می‌شود. شخصیت‌ها در این مجموعه با صدا و موسیقی هماهنگی کامل دارند و این اثر نه‌تنها برای کودکان که برای بزرگسالان نیز قابل پخش است. گنجینه شاید شبیه انیمیشن کوتلاس باشد، هرچند این انیمیشن نیز خود برگرفته از تصاویر قدیمی از نقاشی‌های کودکانه است.

مجید احمدی ‌/‌ گروه رادیو و تلویزیون