در تدارک ضیافت بزرگ

حقیقتِ آداب و مناسک دینی امری نهفته در دین است و هر دینداری با پیروی از دین و برپا داشتن مناسک دینی به حقیقت دین دست می‌یابد. حقیقت دین برای فرد مسلمان و مؤمنی که به شریعت عمل می‌کند، به صورت دریافت معنای واقعی دین نمود پیدا می‌کند.

پیامبر و امامان بزرگوار نخستین کسانی بودند که به شریعت اسلام عمل می‌کردند در حالی که به حقیقت یا باطن دین نیز توجهی خاص داشتند. آنها از این امر آگاه بودند که شریعت و انجام واجبات و مستحبات و دوری از محرمات و بجا آوردن اعمال خاصی مانند نماز، روزه، حج، زکات و جهاد انسان را وارد بعدی می‌کند که بعد باطنی نام دارد. این بعد باطنی همان حقیقتی است که مسلمان واقعی در جستجوی آن است. امام محمد باقر درباره این بعد فرموده است: «امر ما سرشار از دشواری است و نیازمند کوششی سخت است. تنها ملک مقرب، نبی مرسل یا بنده‌ای می‌تواند به آن ایمان پیدا کند که خداوند قلب او را به ایمان ما امتحان کرده باشد.» و در این‌باره امام جعفر صادق سخنانی به این مضمون دارند: «امر ما سرّ در سرّ است. سرّ امری که برای همیشه مستور است و تنها سرّی دیگر می‌تواند آن را مکشوف سازد. این امر سرّی ورای سرّ دیگر است که پشت حجاب سرّی دیگر پنهان شده است.» از این روست که گفته شده ماهیت حقیقی تشیع توجه به باطن اسلام است و شیعیان واقعی کسانی هستند که پذیرای اسرار امامان هستند. (کربن، 1380، 60)

امر توجه به باطن اسلام درباره آداب و مراسم آن نیز صدق می‌کند. هر مراسم دینی علاوه بر ظاهر دارای باطن است. فرد مسلمان با رعایت ظاهر دین از خیر و رحمتی که در باطن آن نهفته است، بهره می‌برد. این خیر و رحمت آگاهی از معنای حقیقی دین و شناخت خویشتن است.

ماه رمضان که هم‌اکنون در آستانه آن قرار داریم، یکی از ارکان پنجگانه دین اسلام است. این رکن از ارکان اسلام نیز دارای ظاهر و باطنی است. ظاهر آن روزه داشتن و تحمل گرسنگی و تشنگی و باطن آن رعایت روزه تمامی اعضای بدن و تمرکز بر یاد خداوند است تا به این وسیله فرد مسلمان بتواند به باطن اسلام نزدیک شود. در خطبه‌ای که شیخ صدوق از پیامبر(ص) روایت کرده چنین آمده است: «ای مردم ماه رمضان به سوی شما رو کرده است. این ماه ماهی سرشار از خیر و برکت و رحمت است؛ ماهی است که روزهایش بهترین روزها، شب‌هایش بهترین شب‌ها و ساعت‌هایش بهترین ساعت‌هاست.

این ماه ضیافت الهی است که در آن حتی نفس کشیدن نیز عبادت محسوب می‌شود و دعاهایتان مستجاب می‌شود. پس با دل‌های صاف به سوی خداوند آیید و قرآن بسیار تلاوت کنید، فقیران را اطعام کنید، به پیران احترام کنید، به کودکان رحم کنید، زبان‌های خود را از بدگویی باز دارید و نگاه‌ها و گوش‌های خود را از محرمات باز دارید، با یتیمان مهربانی کنید، هنگام نماز بسیار دعا کنید و با گرسنگی و تشنگی خود قیامت را بیاد آورید، زیرا خداوند در این اوقات با رحمت به سوی بندگان نظر کرده و دعاهایشان را مستجاب می‌کند. خداوند خود فرموده است که در این ماه نمازگزاران را عذاب نکند. پس از نمازگزاران در این ماه باشید. ای مردم! در این ماه درهای بهشت به روی شما باز است. از خداوند بخواهید که این درها را به روی شما نبندد.» (مفاتیح الجنان، 304-302)

همان‌طور که در بالا آمد این ماه دارای خیرات وبرکات زیادی است. از این‌رو بهتر است که فرد خود را برای ماه مبارک آماده سازد و اعمال خاصی بجا آورد تا به این وسیله به معرفت این ماه دست یابد. توبه نخستین قدمی است که مسلمان مؤمن می‌تواند این ماه را با آن آغاز کند. او باید از تمام گناهانی که در گذشته انجام داده، نادم باشد و در سر فکر گناهی را نپروراند. از این‌روست که در باب او گفته شده: «کسی که توبه کرده است همانند کسی است که اصلا گناهی نکرده است.» (سجادی، 1389، 21) در عین‌حال باید به رحمت و عفو خداوند امید داشته باشد. قدم دیگر دوری از شبهات و اختیار کردن سکوت زبان در این ماه است. مقصود از سکوت زبان روزه در سخن گفتن نیست، بلکه دوری از بیهوده‌گویی است. مرحله دیگر کسب روزی حلال و بی‌میلی به امور دنیوی است. دیگر این‌که مؤمن مسلمان باید قلبا به عجز خود و نیاز به خداوند وقوف داشته باشد و بداند با خواست و اراده خداوند است که او قادر به انجام کارهاست. از این‌رو باید در همه احوال به خداوند توکل داشته باشد و او را همواره ناظر بر اعمال خود بداند. همچنین او باید به عبادت شوق داشته باشد و با خواندن نماز،‌ قرآن و ادعیه انس بگیرد. تا جایی که ذکر نام و یاد خداوند در هر حالی که هست ملکه ذهن او شود. خداوند در تائید این مطلب در مصحف خود چنین آورده است: «پروردگار خویش را به تضرع و بیم و با صدای غیربلند در بامدادان و شامگاهان یاد کن و از غفلت‌زدگان مباش؛ زیرا کسانی که نزد پروردگار تو هستند از بندگی او سر پیچی نکنند و تسبیح او گویند و سجده او نمایند.» (اعراف‌/‌206 ـ 205)

کتاب عالی‌قدر مفاتیح الجنان اعمالی را در این ماه توصیه می‌کند. دعاهایی از قبیل دعای افتتاح، دعای ابوحمزه ثمالی و جوشن کبیر ادعیه‌ای هستند که در این ماه خوانده می‌شوند. آنچه که در این ادعیه از خداوند خواسته می‌شود، بسیار مورد توجه است. در یکی از این ادعیه از خداوند خواسته می‌شود که در این ماه تمام فقرا بی‌نیاز و تمام گرسنگان سیر شوند، تمام وامداران رها و تمام اسیران آزاد شوند. در واقع این دعا به همان خطبه پیامبر اشاره دارد که در آن سفارش گرسنگان و یتیمان را کرده است. بجا آوردن اعمال ماه مبارک رمضان برای انسان درگیر امروزی فرصت مغتنمی است تا او را از دنیای بیرونی مادی وارد فضای درونی دین کند. او قادر است با عمل به آداب این ماه به بعد باطنی دین رسوخ کند و درک بهتری از خود و دین خود داشته باشد.

هما شهرام‌بخت / جام جم