رشد 6 برابری تولید دارو در ایران

به همین دلیل است که خودکفایی در تولید دارو برای هر کشوری یک امتیاز بزرگ به حساب می‌آید که در صورت وضع تحریم‌های احتمالی، نقش خنثی‌کننده و ضربه‌گیر را بازی می‌کند و همچنین رضایت عمومی در داخل کشور را هم افزایش می‌دهد.

در این میان، ایران طی سه دهه اخیر توانسته است که با گسترش مرزهای دانش داروسازی به سطحی ارتقا پیدا کند که به گفته بسیاری از کارشناسان، حالا بیش از 95 درصد داروی مورد نیاز بیماران در داخل کشور تولید می‌شود.

دکتر شهاب‌الدین جنیدی‌جعفری، عضو هیات مدیره انجمن داروسازان ایران در گفت‌وگو با جام‌جم خاطرنشان می‌کند: بر اساس آمارهایی که در اختیار داریم، در سال 57 شمسی فقط 500 قلم داروی اصلی با 900 شکل مختلف دارویی در کشور تولید می‌شد، اما امروزه 3000 قلم داروی اصلی با 4000 شکل دارویی مختلف در کشور تولید می‌شود و این حرف به این معنی است که ما طی سه دهه اخیر، رشد شش برابری در تولید دارو داشته‌ایم.

دبیر انجمن داروسازان استان تهران یادآوری می‌کند که ما در سال 57 فقط هزار داروخانه در کشور داشتیم که امروزه این رقم به 10هزار داروخانه فعال در سراسر کشور رسیده است؛ همچنین در دهه 50 فقط سه دانشکده داروسازی در کشور وجود داشت، اما حالا 15 دانشکده داروسازی به تربیت داروسازان ایرانی مشغول هستند.

درباره آمار شرکت‌های توزیع‌کننده دارو طی سه دهه اخیر نیز جنیدی جعفری تاکید می‌کند که در اواسط دهه 50 حدود شش شرکت توزیع‌کننده دارو در ایران حضور داشت، ولی الان شاهد هستیم که بیش از صد شرکت بزرگ توزیع‌کننده دارو در کشور فعالیت می‌کنند.

این جهش چشمگیر در حالی رخ داده است که روز به روز نیز بر دانش فنی ساخت داروها افزوده می‌شود و حتی امروزه بازار دارویی ایران، به صادرات گسترده دارو به سایر کشورهای همسایه نیز روی آورده است.

رشد داروسازی ایران، قابل بازگشت نیست

یکی از عمده دغدغه‌هایی که برای رشد شاخه‌های علمی مطرح می‌شود، بحث درجا زدن و بازگشت به عقب است که معمولا این اتفاق به دلیل ترویج توسعه ناپایدار و رشد احساسی در یک مقطع زمانی صورت می‌گیرد.

اما عباس حاجی‌آخوندی، استاد علوم پزشکی دانشگاه تهران و رئیس سابق سازمان غذا و دارو به جام‌جم می‌گوید: هم‌اکنون بیش از 95 درصد داروی مورد نیاز کشور در داخل تولید می‌شود؛ در حالی که ما سه دهه قبل حتی توان ساخت 20 درصد داروی مورد نیاز کشور را نداشتیم که این رشد علمی و فناوری هم غیرقابل بازگشت است، زیرا دیگر دانش ساخت داروها در ایران نهادینه شده است و حتی به مرحله تولید دانش ساخت داروهای جدید دست پیدا کرده‌ایم.

به گفته حاجی آخوندی، درست است که ما در زمینه تولید دارو به موفقیت‌های مهمی دست پیدا کرده‌ایم، اما همچنان یکی از مشکلات حل نشده صنعت داروسازی ایران، دور ماندن علم شیمی از علم داروسازی است؛ یعنی در حالی که کشور ما نیاز حیاتی به تاسیس رشته‌های دانشگاهی بین رشته‌ای از علم شیمی و علم داروسازی دارد، اما این مساله در نظام آموزش عالی ایران جدی گرفته نمی‌شود.

واردات مواد اولیه؛ چالش حل نشده داروسازی

دانش داروسازی به زبان ساده به سه بخش مهم تشکیل می‌شود. مرحله اول دستیابی به دانش فنی ساخت داروست و مرحله دوم نیز تامین و تولید مواد اولیه است. در مرحله سوم، محصول نهایی با ترکیب کردن مواد اولیه ساخته می‌شود.

ایران در مرحله سوم به خودکفایی کامل رسیده است، اما همچنان در زمینه تولید مواد اولیه ساخت دارو با مشکل روبه‌روست.

فرامرز اختراعی، رئیس سندیکای مواد اولیه دارویی کشور در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید می‌کند: حدود 48 درصد مواد اولیه ساخت داروها به کشور وارد می‌شود و این به معنای آن است که حدود نیمی از سهم 95 درصدی تولید داروی نهایی در کشور، به واردات دارو وابسته است. مشکل دیگری که اختراعی آن را چالش مهم صنعت داروسازی می‌داند، سهم ارزی واردات داروست.

به گفته این کارشناس، بیش از دو برابر ارزی که برای تامین داروی داخل صرف می‌شود، صرف واردات دارو می‌کنیم. یعنی در حالی که حدود یک میلیارد دلار صرف تولید دارو در داخل می‌کنیم، اما بیش از دو میلیارد دلار صرف واردات دارو می‌شود.

واردات افراطی دارو به کشور و میل به مصرف داروهای خارجی از سوی پزشک و بیمار، مشکل دیرینه‌ای است که صنعت داروسازی با آن روبه‌روست.

دکتر محمد عبده‌زاده، مدیرعامل یکی از شرکت‌های خصوصی تولید دارو در کشور هم در گفت‌وگو با جام‌جم معتقد است که در همه جای جهان این‌گونه نیست که کشوری همه داروهای مورد نیاز خودش را تهیه کند و این کار اصلا توجیه اقتصادی ندارد، اما مساله‌ای که اینجا وجود دارد، بحث خروج هنگفت ارز از کشور برای تهیه داروهای وارداتی است که باید این موضوع اصلاح شود.

لزوم بالا بردن کیفیت تولیدات داخلی

افزون بر مشکل واردات بی‌رویه داروهای خارجی، بحث کیفیت تولید داروهای داخل هم مطرح است.

با وجود آن‌که 95 درصد محصول نهایی داروها در داخل کشور تولید می‌شود، اما کیفیت برخی داروهای ساخت داخل با نمونه‌های مشابه خارجی متفاوت است که این موضوع گاه موجب انتقاد بیماران می‌شود. این داروهای تولید داخل که عمدتا در زمره «داروهایی با فناوری ساخت بالا» و برای درمان بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج مورد استفاده قرار می‌گیرد، بیشترین حجم انتقادها را به خود معطوف کرده است.

البته کیفیت تولید برخی «داروهای با فناوری ساخت بالا» در کشور نیز دست کمی از کیفیت خارجی آن ندارد و به طور مثال، داروی خوراکی بیماری ام اس که ساخت داخل است، توانسته رضایت بسیاری از این گروه بیماران را جذب کند.

به هرحال به نظر می‌رسد تا وقتی در بحث واردات غیرمنطقی دارو و کیفیت تولیدات داخلی بازنگری نشود، این خودکفایی در تولید محصول نهایی داروها نمی‌تواند آن‌گونه که باید و شاید، دغدغه تامین دارو در کشور را به طور کامل مرتفع کند.