انتشار فصلنامه رسانه و خانواده با هدف پشتیبانی از برنامه سازان

ارائه راهبرد به مدیران و برنامه سازان رسانه ملی به منظور تقویت و تعمیق برنامه های خانواده محور، ارائه راهکارها و ایده های مناسب برای طرح "الگوی خانواده مطلوب ایرانی ـ اسلامی در برنامه ها" و آسیب شناسی برنامه های خانواده و کمک به اصلاح و بهبود روند ساخت برنامه ها از اهداف دیگر این نشریه است.

در یادداشت سردبیر این نشریه می خوانیم: «شماره نخست این نشریه، به لطف الهی در اوایل سال جاری توزیع شد و اکنون دومین شماره آن در حال انتشار است. در فاصله زمانی فراهم شدن مقدمات انتشار شماره اول در زمستان سال گذشته، سومین نشست اندیشه های راهبردی در حضور مقام معظم رهبری (دام ظله) با موضوع زن و خانواده برگزار شد. از این رو، تلاش شد از رهنمودهای معظم له در مدیریت محتوایی و ارتقای کیفی نشریه نهایت بهره را ببریم. علاوه بر این، جا دارد در این مجال کوتاه، به برخی از این رهنمودها اشاره شود.»

رهبر معظم انقلاب، توجه به مسائل زنان را به چند دلیل، مهم دانسته اند. نخست، نقشی که بانوان در اصل انقلاب داشته اند و اکنون در تدوام برپایی نظام اسلامی به عهده دارند. دوم، نقش آنان در خانواده و سوم؛ اینکه دشمنان همواره به مسئله زنان توجه ویژه داشته اند. ایشان سپس درباره اهمیت خانواده فرموده اند: "جامعه اسلامی بدون بهره مندی کشور از نهاد خانواده سالم، سرزنده و بانشاط؛ اصلاً امکان ندارد پیشرفت کند". سپس افزوده اند: "حالا نقض نشود که شما می گویید در غرب، خانواده نیست، پیشرفت هم هست. آنچه که امروز در ویرانی بنیان خانواده در غرب روز به روز بیشتر دارد نمودارهایش ظاهر می شود، اینها اثرش را خواهد بخشید. هیچ عجله ای نباید داشت. حوادث جهانی و حوادث تاریخی این جور نیست که زودبازده و زوداثر باشد. اینها به تدریج، اثر خواهد گذاشت. کما اینکه تا حالا هم اثر گذاشته است". آن گاه به موضوع مهمی اشاره کرده اند که کمتر در نظر گرفته شده و نیازمند توجه جدی اندیشمندان کشورمان به ویژه صاحب نظران و اصحاب رسانه است و آن اینکه فرموده اند: "البته این را هم بگوییم که غرب، رندانه از زیر بار طرح مسئله خانواده درمی رود. در همه بحث هایی که اینها می کنند، بحث زن هست، اما اصلاً بحث خانواده نیست. خانواده، نقطه ضعف غرب است. مسئله زن را مطرح می کنند، اما اصلاً اسم خانواده را نمی آورند؛ با اینکه زن از خانواده جدا نیست".

درباره این موضوع مهم که خانواده در غرب دچار مشکل است و از این رو کمتر به آن پرداخته می شود، شواهد عینی و مستدل وجود دارد.قابل توجه اینکه بخش قابل ملاحظه ای از این مشکلات، ناشی از عملکرد رسانه های جمعی است. نیل پستمن، نویسنده معاصر آمریکایی گفته است: "باران بلایی که امروز بر سر مردم آمریکا فرو می ریزد، ناشی از عملکرد تلویزیون در این جامعه است". وی درباره پیآمدهای برنامه های تلویزیونی، به مشکلات مهمی مانند: بی فرهنگی و لجام گسیختگی انسانی، انهدام شعور اجتماعی و مبانی خانواده و تخریب باورهای انسان ساز مذهبی اشاره کرده است. پستمن در تبیین این مسئله توضیح می دهد که ناهنجاری های اجتماعی و فرهنگی و انهدام مبانی خانواده در جوامع غربی به ویژه امریکا از تبدیل شدن تلویزیون به وسیله سرگرمی و خوش گذرانی ناشی می شود. سپس وی به نکته تامل برانگیزی درباره کارکرد تلویزیون در آمریکا اشاره می کند که مشکل تلویزیون این نیست که برنامه های سرگرم کننده پخش می کند، بلکه مشکل اساسی آنجاست که تلویزیون هر موضوعی را به سرگرمی تبدیل می کند.

از نظر ما، تولید و پخش برنامه های خوش گذرانی و شهوت انگیز تلویزیون های غربی، دست کم برای مخاطبان عمومی، عامل مهمی در تضعیف گرایش های فطری و تعالی بخش انسان است. برنامه های سرگرم کننده ای که سرشار از لذت جویی و خوش گذرانی است، زمینه و اشتیاق لازم را از انسان برای پیروی از دستورهای دینی، علایق معنوی و رفتارهای اخلاقی سلب می کند. یکی از روان شناسان در این باره نوشته است: "می توان گفت که یکی از مهمترین علل شیوه فساد اخلاقی میان مردم، همین فیلم هایی است که نمایش داده می شود ... والدین بدون توجه به تاثیرهای بسیار بد بعضی از فیلم ها، خود و فرزندانشان را در معرض تماشای آنها قرار می دهند و به دست خود، ریشه فساد را محکم می کنند".

اکنون که در پرتو نظام مقدس جمهوری اسلامی، رسانه ملی در انجام رسالت خطیر الهی، خود به تولید و ارائه برنامه های انسان ساز مشغول است و الگویی تمام عیار از رسانه دینی را به جهان عرضه می کند، توجه به این مباحث اساسی و البته درک هرچه بهتر شرایط فرهنگی و اجتماعی مخاطبان در داخل و خارج کشور و عمل به ضرورت ها و تاکیدات نظری و عملی اسلام در خصوص خانواده که سنگ بنای جامعه است، ضرورت می یابد. امید است مطالب این شماره از نشریه که در راستای تبیین دانش نظری و راهبردهای عملی در زمینه تقویت، تحکیم و مراقبت از کانون خانواده از طریق رسانه ارائه شده است، بتواند گام موثری در جهت ارتقا آگاهی و دانش مخاطبان داشته باشد.

"میزگرد: رسانه و الگوی مطلوب خانواده ایرانی ـ اسلامی(2)"
سلسله میزگردهای این فصل نامه در گفت و گو با اندیشمندان آشنا به مباحث رسانه و خانواده، در پی گشودن افق های جدیدی از مباحث است که بر اساس آنها برنامه سازان و برنامه ریزان رسانه ملی بتوانند با بهره برداری ازظرفیت های رسانه در حل مسائل و مشکلات امروزی خانواده ها گام بردارند و زمینه ارتقا و بالندگی نهاد مهم خانواده را فراهم آورند. به این منظور، در میزگرد شماره قبل نشریه، رسانه و الگوی مطلوب ایرانی ـ اسلامی، مورد بحث قرار گرفت. اما به دلیل گستردگی و عمق مباحث، ادامه بحث به این شماره موکول شد. در نتیجه، این میزگرد در موضوع یادشده با حضور حجت الاسلام دکتر آذربایجانی، استاد حوزه و دانشگاه؛ دکتر محمدتقی کرمی، استاد دانشگاه و پژوهشگر مسائل زنان و خانواده و سردبیر نشریه برگزار شده است.
"گفت و گو: بازنمایی خانواده و رسانه"
در رسانه ملی، برنامه سازی برای خانواده با توجه به ضرورت شناخت عمیق از پیچیدگی ها، حساسیت ها و ظرافت های این کار و نیز نقش الگویی و اثرگذاری آن بر خانواده ها کاری سخت و دشوار است. چگونگی ساختار و محتوای این برنامه ها به تدریج می تواند بر تغییر و تحولات نهاد خانواده اثر بگذارد. این درحالی است که روند تولید و پخش برنامه های خانواده محور، نسبت به گذشته از جنبه کیفی و کمی، توسعه چشمگیری داشته است. با این همه، کمبودهایی در شیوه بازنمایی خانواده در رسانه وجود دارد که نیازمند توجه بیشتر است. فرصتی فراهم شد تا با سرکار خانم علاسوند، پژوهشگر مطالعات زن و خانواده، در این باره گفت و گویی انجام شود. در این گفت و گو که سردبیر نشریه انجام داده، تلاش شده است تا برخی مباحث اساسی درباره بازنمایی خانواده در رسانه واکاوی شود.

"هم افزایی راهبردی رسانه و خانواده در ارائه سبک زندگی اسلامی" عنوان مقاله ای است که به قلم حجت الاسلام دکتر "حسن خیری" منتشر شده است. در این مقاله می خوانیم: «سبک زندگی اسلامی موضوع جدیدی نیست، ولی کارگزاران جامعه و اندیشمندان حوزه های رفتاری و اجتماعی با توجه به تحولات سریع جامعه و پیدایش شیوه های جدید زندگی و دگرگونی نگرش ها و هنجارهای زندگی و پدیدار شدن مسائل اخلاقی ـ اجتماعی، توجه ویژه ای به آن کرده اند. در این مورد، برخی نهادها نظیر خانواده و رسانه با توجه به جایگاه ممتازشان در شکل دهی به هویت های فردی و اجتماعی در کانون توجه قرار گرفته اند. از منظر اسلام، خانواده یکی از نعمت های بزرگی است که به بشریت عرضه شده و اولین و مهم ترین نهاد و گروه اجتماعی است که انسان، خود را در آن می یابد و همواره از آن متاثر است. همچنین امروزه در جهان ارتباطاتی و عصر تبلیغات، رسانه، جایگاه بس مهمی یافته است و شبکه های گسترده جهانی در شکل دهی به افکار عمومی نقش بی بدیلی دارند. بی تردید، هماهنگ سازی این دو نهاد مهم می تواند بر هدایت و راهبری جامعه اثر بگذارد. بنابراین، مناسب تر آن است که به زوایایی بپردازیم که این دو نهاد می توانند با هم افزایی، اهداف مشترکی را پی گیری و بر اساس آن سیاست گذاری کنند. در این مقاله به برخی از مؤلفه هایی اشاره می شود که در هم افزایی این دو نهاد ـ با تاکید بر تلویزیون ـ می تواند مفید واقع شود.»

"تلویزیون در کانون خانواده: نگاهی به اثرگذاری مثبت و منفی تلویزیون بر کارکردهای خانواده" عنوان مقاله دیگری به قلم "محمدرضا رضایی بایندر" و "ثریا احمدی" است. در این مقاله تلاش شده تا ضمن واکاوی پیامدهای حضور تلویزیون در کانون خانواده، تاثیر محتوا و پیام های آشکار و ضمنی آن بر کارکردهای خانواده، روابط و تعاملات اعضای خانواده و الگوهای فرزندپروری مورد بررسی قرار گیرد و در نهایت پیشنهاد و راهکارهایی برای کاستن از تاثیرات منفی و توسعه اثرات مثبت تلویزیون درخانواده ارائه شود. در این بخش ویژگی های جامعه ایرانی و رسالت رسانه ملی در تحکیم و انسجام کانون خانواده و ترویج الگوها، ارزش ها و هنجارهای اخلاق اسلامی مورد توجه قرار گرفته است.
 
بسیاری از صاحب نظران معتقدند امروزه تلویزیون عضوی از خانواده است و برخی آن را بیگانه ای می دانند که خود را بر خانواده تحمیل کرده است. به هر ترتیب، اکنون که در سراسر گیتی، تلویزیون در کانون خانواده حضوری پررنگ و موثر دارد روابط اعضای خانواده تحت تاثیر آن دگرگون و کارکردهای خانواده دچار تغییر و تحول جدی شده است. این رسانه در مواردی رقیب والدین و در مواردی یاریگر و همراه آنان است. گاه کارکردهای نهادهای رسمی را به چالش می کشد و گاه در نقش نهادی میانجی و واسط، به هم افزایی کارکردها کمک شایانی می کند.
"رسانه ملی و مهارت های ارتباطی، همسران؛ مهارت صحبت کردن" عنوان مقاله است که درصدد است مباحث مرتبط با مهارت های ارتباطی همسران را در قالب سه مهارت صحبت کردن، گوش دادن و مهارت های غیرکلامی بررسی کند و شاخص های عملیاتی و رسانه ای هر یک از مهارت ها را ارائه دهد.

این مقاله به مهارت صحبت کردن می پردازد و در آن، شاخص های عملیاتی و رسانه ای مهارت گفت و گو بررسی می شود. همچنین تاثیر رسانه بر روابط همسران بر اساس فرایند تغییر نگرش به مهارت صحبت کردن و اصول ابراز احساسات و بیان نیازها و انتقادات همسران واکاوی شده است. مدیران، برنامه سازان و به ویژه نویسندگان برنامه، بر اساس تنوع کاربردی این مقاله خواهند توانست شیوه گفت و گوهای همسران را در زمینه های آموزش طراحی و الگوی صحیح گفت و گو معرفی کنند.

از آنجا که مهارت های ارتباطی همسران، یکی از شاخص های مهم در تشخیص و تعیین میزان موفقیت زندگی خانواده است، توجه برنامه ریزان و برنامه سازان رسانه ملی در این حوزه ضروری است. ارتباط موفق زوجین، تا حد زیادی توفیق آنها را در ایجاد تفاهم درباره تربیت فرزندان و دیگر ابعاد زندگی در پی دارد. بنابراین، مهارت های ارتباطی همسران، یکی از بنیادی ترین ابعاد خانواده موفق، است و خانواده موفق، پایه توسعه اجتماعی به حساب می آید.
مقاله "بررسی هنجاری عادت های رسانه ای خانواده" به قلم "داگلاس ای. جنتایل و دیوید ای. والش" و ترجمه ابوالفضل ایمانی راغب می باشد.

مقاله حاضر، عادت های رسانه ای خانواده را در شش حیطه به طور مستند ثابت می کند. این حیطه ها عبارت اند از: استفاده از رسانه های الکترونیکی و چاپی، نظارت والدین بر استفاده کودکان از رسانه ها، هماهنگی والدین در زمینه مقررات استفاده کودکان از رسانه، اظهارات والدین درباره تاثیرات قابل مشاهده رسانه بر کودکانشان، دانش والدین در مورد رسانه و تاثیر آن و میزان مشارکت کودکان در فعالیت های جایگزین رسانه های الکترونیکی. یک نمونه تصادفی در سطح ملی شامل 527 پدر یا مادر دارای فرزندان بین 2 تا 17 سال بررسی شدند. آمار توصیفی هنجاری در هر یک از این شش مقوله ارائه شده اند. به طور کلی نمره خانواده در پنج مقوله از شش مقوله یاد شده هم بستگی مثبت دارند و این امر نشان می دهد خانواده هایی که در یک حیطه، عادت های رسانه ای مثبت را اعمال می کنند، غالباً در حیطه های دیگر نیز این گونه هستند. بسیاری از عادت های رسانه ای خانواده، عملکرد تحصیلی کودکان را پیش بینی می کند. علاوه بر این، وجود تلویزیون در اتاق خواب کودکان با نمره های پایین در تمام شش حیطه یادشده و همچنین با عملکرد تحصیلی پایین هم بستگی دارد.

مقاله "رسانه و خانواده در آیینه تحقیقات" نیز به قلم "عیسی زارعی" نگاشته شده است. در بخشی از این مقاله می خوانیم: «فرزندان، مهم ترین موهبت های الهی اند که در معنابخشی به زندگی والدین نقش سازنده ای دارند. متاسفانه امروزه ب اثر گسترش ساختار زندگی ماشینی، دگرگونی های اجتماعی و رواج شیوه های نادرست فرزندپروری در جامعه، فرزندان در برخی خانواده ها نه تنها نقش سازنده ای ندارند، بلکه ویرانگر و دردسرسازند، به گونه ای که نقش و جایگاه والدین خود را در خانواده متزلزل کرده و سبب تحقیر و تضییع حقوق آنان شده اند.

کارشناسان، این پدیده را "فرزندسالاری" یا "فرزند مداری" می نامند که روز به روز، چهره خود را نمایان تر می کند و زندگی را برای افراد خانواده تلخ تر می سازد و تهدیدی جدی برای ارزش ها و حرمت های جامعه است. همچنین پی آمدهای منفی فراوان دیگری دارد که لازم است برای پیشگیری و تعدیل آن کاری کرد.»