دانسته‌های کلکسیونر تمبر مهم است، نه داشته‌هایش

به گفته او در این موسسه به مردم بیش از هر چیز درباره تمبر آموزش داده می‌شود. این موسسه نخستین نمایشگاه تمبر را برگزار کرده و نخستین مجله تمبر را نیز منتشر کرده است. مسعود نوین فرحبخش می‌گوید بیش از داشته‌های یک کلکسیونر، دانسته‌هایش درباره تمبر اهمیت دارد. او معتقد است تعداد تمبر یا داشتن تمبرهایی از دوره‌های تاریخی مختلف اعتبار یک کلکسیونر نیست، بلکه حضور آن کلکسیونر در نمایشگاه‌های بین‌المللی میزان اعتبار اوست. گفت‌وگوی جام‌جم با مدیر این موسسه را در زیر بخوانید.

موسسه شما از چه سالی در زمینه تمبر فعالیت می‌کند؟

از سال 1304.

در موسسه شما چه فعالیت‌هایی صورت می‌گیرد؟

ما کلکسیونر تمبر هستیم. وقتی بحث مجموعه‌داری تمبر در ایران مطرح شد، موسسه ما به عنوان اولین مرکز بحث جمع‌آوری تمبر را به صورت آکادمیک مطرح کرد. ما سال 1328 اولین نمایشگاه تمبر را در ایران برپا کردیم. از دیگر فعالیت‌های موسسه تمبر فریدون فرحبخش، چاپ اولین مجله تخصصی تمبر بود. در سال 1340 هم اولین کاتالوگ رسمی ایران کل تمبرها را با قیمت‌های روز منتشر کردیم. همچنین سال 1345 اوراق مصور که جای نگهداری تمبر است، طراحی شد.

پس اولین نمایشگاه تمبر را در ایران شما برگزار کردید؟

بله. اولین نمایشگاه تمبر در ایران را حاج حسین نوین فرحبخش که بنیانگذار این کار بود، برگزار کرد. نخستین مجله را هم پدرم، فریدون نوین فرحبخش منتشر کرد.

الآن در موسسه شما چه تعداد تمبر از چه دوره‌های تاریخی موجود است؟

هر جا که کاری در زمینه تمبر انجام می‌دهد، دال بر این نیست که همه تمبرها را دارد یا تعداد تمبرهایش خیلی زیاد است. در این حرفه تعداد تمبر و دوره‌های تاریخی آن اعتبار محسوب نمی‌شود، بلکه اعتبار تعداد نمایشگاه‌هایی است که یک کلکسیونر به واسطه تمبرهایش در دنیا رفته است. ما تاکنون در 83 نمایشگاه شرکت کردیم و در این نمایشگاه‌ها یا طلا گرفتیم یا ورمر (فلزی با ارزش تر از نقره). ما جایزه گلدن پریکس را سال 1983 دریافت کردیم که متعلق به نمایشگاهی در سوئیس است. این جایزه به کسانی که درجه A داشته باشند اعطا می‌شود.

اگر بخواهید چند تا از تمبرهای مجموعه‌تان را که ارزش تاریخی دارد، نام ببرید به چه تمبرهایی اشاره می‌کنید؟

ببینید اینها پرسش‌های کلیشه‌ای است. اینجا بیشتر یک موسسه فرهنگی آموزشی در زمینه تمبر است. یعنی وقتی یک نفر به موسسه ما می‌آید و می‌گوید می‌خواهم کلکسیونر شوم، ما نمی‌گوییم از اینجا شروع کن. ما اول بازی کار را به او یاد می‌دهیم و اگر علاقه‌مند شد، ادامه می‌دهد. تمبر چیزی است که همه افراد با هر بودجه‌ای می‌توانند روی آن سرمایه‌گذاری کنند. مهم این است که داشته‌های افراد در مقایسه با دانش آن علم چگونه است. برخی افراد مجموعه‌های تمبر خوبی دارند، اما آنها را راحت از دست می‌دهند. ما می‌گوییم اعتبار کلکسیونر به دانسته‌هایش است نه داشته‌هایش.

درباره پیشینه تمبرهای موسوم به تمبر ناصری و باقری و تفاوت‌هایش صحبت کنید.

این یک اشتباه مطلق است. اولین طراح تمبر ایران فردی به نام ریستر بود. این تمبرها به تمبر ریستر معروف شد. این شخص چون اسم خود را برای تمبر در نظر گرفته بود، مورد تائید ناصرالدین شاه قرار نگرفت و از ایران بیرونش کردند. سپس فردی فرانسوی به نام آلبرت بار سال 1254 تمبری طراحی کرد که روی آن آرم شیر و خورشید بود. این تمبر را ناصرالدین شاه تائید کرد و چاپ شد، اما قوانین چاپ باید این طور باشد که تمبری که چاپ می‌شود باید روی آن مهر رسمی بخورد. به هر حال این تمبرها مهر رسمی نخوردند و به اشتباه به تمبر باقری میان مردم معروف شدند.

از میان تمبرهای کلاسیکی که در موزه‌ها نیستند، اما در مجموعه‌های شخصی موجودند، به چه تمبرهایی می‌توانیم اشاره کنیم؟

تمبرهای کلاسیک در همه جای دنیا تمبرهای منحصر به فردی هستند. ولی خود اینها یک شناختی لازم دارد. در میان اینها یک تمبر یک تومانی برنز متعلق به سال 1257 که جزو تمبرهای خوب ماست. همین طور تمبر پنج قران برنز بنفش متعلق به سال 1879 هم از معروف‌ترین تمبرهای ایران است.

اینها را شما نگهداری می‌کنید؟

نه. کلکسیونرهای ایرانی نگهداری می‌کنند.

شما که در نمایشگاه‌های متعدد بین‌المللی شرکت کردید، فکر می‌کنید مجموعه‌داری کشور ما در زمینه تمبر در مقایسه با دیگر کشورها در چه جایگاهی است؟

مجموعه‌داری یک کار سلیقه‌ای است. هر نمایشگاه در چارچوب‌هایی برگزار می‌شود و برای دوره بعد خودش را به روز می‌کند. مثلا در همین قاره آسیا، هند به مراتب در زمینه مجموعه‌داری تمبر از ما جلوتر است. این هم به واسطه دولتمردانش است. ما هیچ گاه یک نمایشگاه تخصصی تمبر در کشور برگزار نکردیم. بارها پیشنهاد دادیم، اما این اتفاق رخ نداده است. علل مختلفی هم دارد.

با توسعه فناوری و ظهور پدیده‌هایی مانند ایمیل و پیامک که روی نامه و تمبر هم قطعا تاثیر می‌گذارد، آیا تمبرهای امروز هم می‌تواند ارزش کلکسیون شدن داشته باشند؟

عرضه و تقاضا در هر چیز باعث رونق آن می‌شود. زمانی در دهه 50 تیراژ تمبر یک میلیون بود. آن موقع جمعیت کل کشور 27 میلیون نفر بود و دوره‌ای بود که پول دست مردم زیاد بود و دنبال سرگرمی می‌گشتند. دهه 60 تیراژ تمبر ده میلیون بود که جمعیت کل کشور 30 میلیون نفر بود. یعنی از هر سه نفر یک نفر می‌توانست کلکسیونر باشد، امروز پست با اتکا به تجربه گذشته، تیراژ تمبر را به 200 هزار تا رسانده است. تمبر یک برند است.

چیزی که باعث شهرت یک برند می‌شود، تیراژ آن است. مثلا اگر مرسدس بنز در یک سال فقط 50 ماشین خاص تولید کند، دست کلکسیونر می‌رود. بنابراین اگر تیراژ 200 هزار تمبر امروز را تقسیم بر چهار کنیم (هر بلوک شامل چهار تمبر است) ما در حال حاضر 50 هزار کلکسیونر تمبر داریم. بنابراین چیزی دست مردم نیست و همه تمبرها دست کلکسیونرهاست. بنابراین منِ مجموعه‌دار باید با قیمت بالاتر تمبر روز را خریداری کنم. بنابراین ناچارم تمبر صد تومانی را هزار تومان بخرم.

تفاوت تمبر دولتی و تمبر مراسلاتی چیست؟

تمبر دولتی دست مردم است. تمبرهای دولتی روی اسناد می‌خورد. مثل گواهینامه‌ها و اسناد یا حتی عقدنامه‌ها که روی آن تمبر باطل می‌شود. هیچ کس حق معامله آنها را ندارد. برخی می‌آمدند این تمبرها را از روی سند جدا می‌کردند و می‌فروختند. درحالی که این تمبرها یک تومان هم از نظر کلکسیونی ارزش ندارد. علتش این است که تیراژش مشخص نیست. این تمبرها را جمع می‌کنند ولی چون تیراژش مشخص نیست ارزشی ندارد. دولت آن را چاپ می‌کند تا پول کالایی که عرضه می‌کند، درآورد. مثلا می‌خواهد هزینه صدور گواهینامه را درآورد. تمبر کلکسیونی تمبر دولتی نیست، بلکه تمبری است که برای مراسلات مورد استفاده قرار می‌گیرد. یا تمبرهای مناسبتی ارزشمند هستند.

دانسته‌ها در حرفه ما خیلی مهم است. این که کسی بداند فلان کلکسیونر فلان تمبرها را به ارزش فلان قیمت دارد، چه ارزشی دارد؟ نهایتش می‌گوید خوش به حالش. اگر یکی بیاید در مغازه بگوید تمبر 5 قرانی زرد می‌خواهم، هر چه هم پولش شد می‌دهم، من از او می‌پرسم به چه دردت می‌خورد؟ اگر نداند با او حتی صحبت هم نمی‌کنم، اما اگر کسی از من بپرسد من می‌خواهم ستینگ‌های فلان تمبر را بدانم همه اطلاعاتم را به او می‌دهم. بنابراین دانسته‌ها برای کلکسیونر اهمیت دارد.

سجاد روشنی ‌/‌ گروه فرهنگ و هنر