گلچینی از تاریخ موسیقی ایرانی

پیران و مهتران اغلب باعث افتخار و سرمایه‌های معنوی زندگی ایرانیان بوده‌اند، اما برخی از آنها رتبه‌ای متمایز از همگان دارند. جناب ابراهیمی نیز یکی از این نفایس زنده است.

گو این که از عصر او دیگر کسی نمانده است؛ جز استاد عبدالوهاب شهیدی، که خداوند قامت رسایش را سایه گستر نگهدارد.

وقتی در این جا سخن از «دوران» می‌کنیم مقصودمان محدود به یک عصر سپری‌شده و فراموش‌شده نیست، بلکه معطوف به زمینه‌ای از فرهنگ موروثی (به اضافه بخش اکتسابی آن) است که زنجیره‌ای به قدمت خاک و اجدادمان دارد.

این زنجیره تا اوایل و حتی اواسط قرن خورشیدی حاضر، با همه ناهمواری‌های اجتماعی و دشواری‌های تاریخی ـ فرهنگی، ادامه یافت و در هر زمینه، چهره‌های جاویدان به تاریخ هنر و فرهنگ ایرانی اعطا کرد.

مجموعه‌ای از عوامل ـ که همه می‌دانند و بازگویی آنها را نیازی نیست ـ بتدریج این زنجیره را ابتدا سست و ضعیف کرد و سپس حکم به انقطاع همیشگی آن داد.

اکثر شاگردان، نسل به نسل، در مراتبی پیدا و ناپیدا، از استادان خود جلو که نیفتادند، بلکه عقب هم افتادند و بدنه قدیم این فرهنگ، دهه به دهه ضعیف‌تر شد.

خلاقیت، جای خود را به تقلید و تکرار داد، ادراک و شهود خلاقه از بین رفت و میراث‌داری‌های موزه‌وار، جای آنها را گرفت و دهه به دهه صاحب‌نظران، شاهد متلاشی‌شدن بقایای بنای رفیع قدیم بودند. (که البته امری جهانشمول است و مختص ایران نیست)

در چنین وضعی، هنرمندان صاحبدلی که غیر از استعداد هنری خود، دارای حافظه خوب و بیان گرم و فرهنگ اکتسابی بوده‌اند، در غیاب انجمن‌ها، سازمان‌ها و افرادی که کار خطیر تاریخ‌نویسی برای موسیقی این کشور را باید تقبل کنند، خود تبدیل به یک تاریخ زنده، روایت‌کننده سیار و «مرجع ناطق» می‌شوند.

همنفس و هم‌آواز جناب ابراهیمی، زنده‌یاد حسین عمومی در حوزه اصفهان، جناب میرزا علی‌اکبر خرم‌ثقفی در حوزه قزوین، مرحوم عبدالله طالع همدانی در حوزه تهران پیش از سال‌های 1330، از این افراد هستند. در نسل‌های گذشته، حاج‌آقا محمد ایرانی مجرد و عبدالله دوامی، روایتگران زنده تاریخ عصر خود بودند.

اینان، بیش از این که قرار باشد بازگو‌کننده خشک و بی‌تغییر وقایع زمان خود باشند، مجموعه‌ای فرهنگی بودند.

سال‌ها هنر آموزی، اجرا، خلاقیت، حشر و نشر با مردم، تامل و نتیجه‌گیری از بزرگ‌ترین استاد که همانا گذشت زمان است، در ذهن آنها اکسیری ساخته بود که توصیف روشن آن بسیار دشوار است.

در یک کلام می‌توان گفت اینان، بازخوانان و روایتگران ساده یک متن از گوشه‌ای در ردیف تا شرح مجلسی از هنرمندان در 70 سال قبل نیستند، چکیده آن هستند و در واقع باید گفت، اینان، اکنون، خود « متن» هستند.

از این مجموعه از دانش هنری و ادبی و مهارت و تجربه و مردم شناسی، باید عنصری دیگر را نیز یاد کرد که کیمیای حقیقی آن است؛ اخلاق نیکو و نیز عرفان شخصی، که نه در سخنوری و شعار، بلکه در لحظه لحظه زندگی و عملکرد‌های این نفایس قدیم، بارز است.

مانند شیرینی در عسل که همانند شکر نیست تا به چشم نیز دیده شود، اما ذوب در عسل است و به طعم و تجربه، بر مذاق جان می‌نشیند و حال را خوش می‌دارد.

استاد احمد ابراهیمی، تتمه دوران، یادگار عصر ادیب و بنان، اکنون به توصیه دوست هنرمند و قدرشناس اهل موسیقی، جناب رضا مهدوی، کاری پیرانه و پدرانه کرده و چکیده عمر خود را ـ که خود نیز چکیده عصر خویش است ـ در این چهار لوح فشرده از سوی مرکز موسیقی حوزه هنری با علاقه و حوصله به ضبط رسانده است.

این مجموعه که در نوع خود، اولین کاری است که منتشر می‌شود، ترکیب دلپسندی است از یادآوری گوشه‌ها، تصنیف‌های مهم قدیمی، اشعار کلاسیک نخبه و خاطره‌گویی‌های دارای معنا و جهت‌گیری اخلاقی، فرهنگی و عرفانی، که در مجموع می‌توان آن را «متن ماندگار استاد احمد ابراهیمی» دانست.

هنرمند خوشنام و درویش‌مسلک و توانا که در آستانه دهمین دهه از عمر، هنوز معلمی و استادی می‌کند، هم در هنر و هم در اخلاق و سلوک انسانی.

مطلعین دانند که ایشان چه سلوک پر و پیمانی در این راه داشته و از «معلم دیده»‌ترین‌هاست. کمتر استادی است که جناب ابراهیمی خوشه‌ای از خرمن او نچیده باشد؛ بخصوص ادیب خوانساری، غلامحسین بنان و نورعلی برومند.

احمد ابراهیمی در این مجموعه صوتی، تاریخی، هنری، موسیقی و تاریخ اجتماعی را به شیوه خود گلچین می‌کند، درهم می‌آمیزد و روایت می‌کند، فصاحت بیان و محفوظات چشمگیر او از ادبیات کلاسیک فارسی به قصد فاضل مآبی و استاد مآبی نیست ـ که او از هرچه از این دست است بی‌نیاز بوده ـ بلکه به خاطر هدفی هنری و اخلاقی است که عرفان شخصی و فروتنی والای این ذات شریف را بازنمایی می‌کند.

در چنین منظومه‌ای از خلوص و اصالت، پاره‌ای جزئیات، بی‌اهمیت می‌شوند؛ جزئیاتی که حکم بی‌رحم کهنسالی، پای نامه آن را مهر کرده است. جزئیاتی همچون خروج صدا از نت اصلی در پاره‌ای لحظه‌ها، پس و پیش بودن تاریخ روایت استاد در مراجعه به مستندات تاریخی و از این دست که به قول علامه قزوینی، «معوف» است.

به نقالی زیبای او از تاریخ موسیقی‌مان گوش می‌کنیم؛ گاه با آواز و گاه با کلام، که هیچ‌کدام تهی از اشعار زیبا و برازنده نیست. نفس استاد احمد ابراهیمی ان‌شاءالله همواره گرم باشد.

سید علیرضا میرعلی‌نقی - پژوهشگر موسیقی